ՌԱԶՄԱՄՈԼԱԿԱՆ ԱԶԳԱՅՆԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ԺԱՌԱՆԳՈՒԹՅՈՒՆԸ ԹՈՒՐՔԻԱՅՈՒՄ

Խմբագրությանը հասցեագրված ստորեւ անգլերենից թարգմանաբար ներկայացվող նյութը հայտնի հրատարակիչ եւ մարդու իրավունքների պաշտպան Ռագըփ Զարաքոլուի վերոնշյալ վերնագրով թուրքերեն ելույթի համառոտ տարբերակն է, որտեղ նա բացահայտում է Թուրքիայում բռնատիրական վարչակարգի բնույթն ու ակունքները, կապելով միջպատերազմյան շրջանի Եվրոպայում ծնունդ առած ֆաշիզմի եւ հետպատերազմյան շրջանի զինվորական բռնատիրությունների հետ: Ծրագրված էր, որ նա այս ելույթով հանդես կգա Լոնդոնում հունվարի 22-ին նախատեսված մամլո կարեւոր մի ասուլիսի ժամանակ, բայց հունվարի 31-ին նախատեսված դատավարության կապակցությամբ իր իսկ փաստաբանի խորհրդով նա չեղյալ է համարել Լոնդոն իր այցելությունը: Եվ քանի որ նա գլխավոր ելույթ ունեցողն էր, այդ մամլո ասուլիսն ընդհանրապես հետաձգվել է: Այդուհանդերձ նա ցանկացել է, որ Հրանտ Դինքի սպանության տարելիցի առթիվ այս օրերին հնչի այդ ելույթը հիշատակի որեւէ միջոցառման ժամանակ:
Ազգային անվտանգության պետություն հասկացությունը օգտագործվում էր սառը պատերազմի ժամանակաշրջանում, երբ Արեւմուտքը քաջալերում էր զինվորական բռնատիրություններին` պայքարելու համար ոչ միայն արտաքին, այլեւ այսպես կոչված «ներքին թշնամու» դեմ: 1960-1970-ական թվերին Լատինական Ամերիկայի շատ երկրներ, ինչպես նաեւ Հունաստանը, Թուրքիան, Ինդոնեզիան եւ Հարավային Կորեան զինվորական հեղաշրջումներ իրականացրած նմանատիպ բռնապետներ էին կառավարում: Արգենտինան, Չիլին եւ Թուրքիան տառապում էին նաեւ մեկ այլ գործընթացով, որն ամբողջովին քայքայեց այդ երկրների ժողովրդավարական շարժումներն ու կառույցները: Բրազիլիայում, Չիլիում եւ Թուրքիայում վարչակարգերը վերակազմավորվում էին կամ քաղաքական կուսակցությունները, արհմիություններն ու հասարակական կազմակերպությունները հիմնահատակ վերացնելով, կամ էլ դրանց զգալի վերակառուցումով` եւ այդ բոլորը կատարվում էր «ազգային անվտանգության» պատճառաբանությամբ կամ քողի ներքո:
Այսօրինակ վարքագիծն իր պատմությունն ուներ, որ հետ` դեպի 1920-ական թվականներն էր գնում, երբ ռազմամոլական վարչակարգեր հաստատվեցին սալազարիզմի, ֆրանկոյիզմի եւ քեմալիզմի դրոշների տակ: Դրանց ավելացան` Լեհաստանում գեներալ Պիլսուդսկու, Հունաստանում գեներալ Մետաքսասի եւ Հունգարիայում ծովակալ Հորդիի բռնատիրությունները:
Թուրքիայում ռազմամոլական ազգայնականությունը հաստատվել է Արեւմուտքի եւ մասնավորապես Միացյալ Նահանգների սերտ համագործակցությամբ: Հետագայում հասել է ծայրահեղության, այնքանով, որ ընտրված իրարահաջորդ կառավարությունները քիչ ազդեցիկ ուժ են ունեցել կառավարության հիմնական խնդիրներում եւ ոլորտներում: Դրանք զինվորականների բացարձակ իշխանությունների` այսպես կոչված, Ազգային անվտանգության խորհրդի իրավասության տակ են գտնվել: Թուրքիայում «կարմիր գիրք» անվան տակ գործում է գաղտնի մի սահմանադրություն:
2006 թվականի ամռանը Էրդողանի կառավարությունը ընդունեց այդ «կարմիր գիրքը» իր նոր, բարեփոխված ձեւով եւ հրաժարվեց հանրության սեփականությունը դարձնել, պատճառաբանելով, որ պետք է գաղտնի մնա` հաշվի առնելով նրա կարեւորությունը պետության համար: Դրանում ընդգրկված դրույթներով «ծայրահեղ ազգայնամոլությունն» ու «ռասիզմը» որպես վտանգավոր ծայրահեղական շարժումներ չեն դիտվում Թուրքիայում: Այսպիսով «ագրեսիվ ազգայնամոլությունը» չի դատապարտվում Թուրքիայում, եւ նրանում ընդգրկված մարդասպանները, որոնք «սպանում են համաձայն պատվերների», համարվում են «լավ տղաներ» կամ «տղաներ, որոնք լավ մտադրություններ ունեն»:
Լրատվամիջոցներից ոմանք դեմ են այս իրավիճակին: Ուրիշներ «հերոսների» նոր ալիք են ձեւավորում այդ «տղաներից»: Հեռուստածրագրերը երբեմն ոչ իրական պատմություններ են հորինում եւ հրամցնում հանրությանը: Օրինակ` Ստամբուլի Ֆեներ թաղամասում գտնվող հունական եկեղեցու աթոռանիստը հռչակվում է «Նոր Վատիկան»: Քրիստոնյա միսիոներները համարվում են «մեծ վտանգ», «սպառնալիք» այն առումով, որ նրանք քրդերին ու ալեւիներին (ալեւիները մահմեդական են եւ կազմում են բնակչության 20 տոկոսը): Քրդերն ու ալեւիները այսպիսով «անհուսալի» տարրեր են համարվում, իսկ մաքուր թուրքական արյուն ունեցողները (մի բան, որ Անատոլիայում հնարավոր չէ ապացուցել)՝ հավատարիմ ու հուսալի:
Չնայած պնդում են, որ Թուրքիան աշխարհիկ պետություն է, հայկական կամ հունական սրբազան վայրերը, եկեղեցիներն ու դպրոցները հետեւողականորեն համարվում են «օտար» եւ պետության կողմից ենթարկվում հետապնդումների: Այս խնդիրը հատկապես իր նշանակալի զարգացումն ապրեց Իսմեթ Ինոնուի (1938 թ.) նախագահության օրոք: Նման դիրքորոշման վերջնական նպատակը այդ, այսպես կոչված, «օտար», քրիստոնյա հաստատություններն ամբողջովին բնաջնջելն է:
Երկրի բողոքական եւ կաթոլիկ համայնքները զգալի դժվարությունների առաջ են կանգնած եւ չեն կարողանում պաշտոնապես գրանցել իրենց աղոթավայրերը: Բազմիցս ռումբեր են գցվել հունական պատրիարքարանի տարածք:
Զինվորականների պաշտոնական կայքը քրիստոնյա փոքրամասնություններին դասում է վտանգավորների ցուցակում: Հայկական ցեղասպանության ժխտումը նրանց գլխավոր նպատակներից մեկն է: Այդ առթիվ եղած հայտարարությունները համահունչ են թուրանիզմ-պանթուրքիզմի գաղափարախոսության հետ: Զինվորականները նույնիսկ պաշտպանում են Թալեաթ փաշայի շահարկումները համաշխարհային պատերազմի վերաբերյալ: 2007-ի ապրիլի 28-ին նրանք համարձակություն ունեցան նույնիսկ պետական հեղաշրջման կոչ անելու էլ. փոստով: Սրանք, իհարկե, փորձնական քայլեր են՝ միտված ապագային:
Զինվորականները անցած 90 տարիների ընթացքում հրաժարվել են լուծել քրդական խնդիրը խաղաղ եւ քաղաքական միջոցներով: Գնդապետներ են եղել, որոնք նույնիսկ հայտարարել են. «Եթե չլիներ այս «մարդու իրավունքներ» կոչվածը, մենք մեկ օրում կլուծեինք այդ հարցը»: (Այս առիթով պետք է հիշել Արեւմտյան Հայաստանի հայերի, ինչպես նաեւ քրիստոնյա ասորիների եւ պոնտական հույների ճակատագրերը):
Զինվորականների այս ռազմամոլական ազգայնականությունը անշուշտ շարունակելու է իր պատերազմը «ներքին թշնամու» դեմ: Այս հոգեբանությունը նաեւ տարածվում է արտասահմանում ապրող թուրքերի շարքերում, դրանով խթանելով Թաներ Աքչամի նման առաջադեմ գիտնականների եւ հեղինակների հրապարակային ելույթների խափանումները: Երեւույթն այն աստիճանի է «արմատավորվել», որ երբեմն կարիք էլ չի զգացվում «վերեւների հրահանգներին» սպասելու, քանի որ արտասահմանում գործող այդ ռասիստական եւ ազգայնական խմբավորումները այնքան են ենթարկվել «ուղեղների լվացմանը», որ կարծես ծրագրավորված ռոբոտներ լինեն:
Այսօրինակ վարչակարգի երկար պատմությունը նույնիսկ կապեր ունի նացիստների հետ: Սառը պատերազմից հետո, շնորհիվ ՆԱՏՕ-ի, զգալիորեն վերակենդանացել է նրանց գաղափարախոսությունն ու դիրքորոշումը: Ովքեր կանգնում են նրանց ճանապարհին, պարզապես «հեռացվում են»:
Հարցն այստեղ հետեւյալն է: Պատահակա՞ն էր արդյոք Հրանտ Դինքի սպանությունը: Զուգադիպությո՞ւն էր:
Այժմ, երբ ասորի քրիստոնյաներն են հետամուտ լինում իրենց ցեղասպանության ճանաչմանը, զուգադիպությո՞ւն է արդյոք, որ նրանք «վտանգավոր գոտում» եւ սպառնալիքների տարափի տակ են հայտնվել, իսկ վերջերս էլ Շվեդիայում սպանվեց նրանց գիտնականներից մեկը:
Ինչո՞ւ են արտասահմանից եկած կաթոլիկ կրոնավորները հարձակման ենթարկվում անընդհատ, իսկ նրանցից մեկն էլ սպանվեց:
Ինչո՞ւ բողոքականներն ու գերմանացիները, որոնք Թուրքիան իրենց բնակության վայր են դարձրել, դժվարանում են իրենց դավանանքին տեր կանգնել առանց հետապնդումների:
Ի՞նչ կապ ունի այս բոլորը մի պետության հետ, որն իրեն աշխարհիկ է համարում:
Վերոհիշյալներից (եւ ոչ միայն) ոչ մեկն էլ զուգադիպություն կամ պատահականություն չէր:
Ընդհանուր մտածելակերպը դեռ մնում է ռազմավարական, զինվորական:
Իրավիճակը կարող է փոխվել միայն ժողովուրդների միջազգային համերաշխության շնորհիվ:
ՌԱԳԸՓ ԶԱՐԱՔՈԼՈՒ, Թարգմ. Հ. Ծ.