«Արմինյն միրոր-սփեքթեյթր» շաբաթաթերթի մարտի 15-ի համարից ստորեւ թարգմանաբար ներկայացվող Դայամանդա Գալայի հոդվածը առաջին անգամ ընթերցվել է Հրանտ Դինքի սպանության տարելիցի առթիվ կազմակերպված հիշատակի երեկոյի ընթացքում, որը տեղի է ունեցել Լոնդոնում` խորհրդարանի շենքի առաջ: Դայամանդա Գալան Ամերիկայում ծնված ազգությամբ հույն ավանգարդիստական ուղղության հետեւող նկարչուհի է:
Ինչքան երկար շարունակվի կիրառվել «ամեն լավ բան թուրքական է եւ ամեն թուրքական բան լավ է» սկզբունքը, այնքան երկար է տեւելու մշակութային ապատեղեկատվության տարածումը Թուրքիայում այնպիսի հաստատությունների եւ անհատների կողմից, որոնք օգտագործելով քրեական օրենսգրքի համապատասխան դրույթները, անհրաժեշտ են համարում թուրքերեն թարգմանել «լսողական» արվեստի բոլոր տեսակների (երգ, արտասանություն, պիես եւ ծիսական արարողություն) տեքստերը՝ նախքան հասարակությանը ներկայացնելը: Այդպիսով նրանք արդյունավետ ձեւ են գտել հեղինակազրկելու այդ տեքստերը եւ դրանք ներկայացնելու որպես թուրքական նորագույն ստեղծագործություններ:
Հենց թուրքերենով կատարվում է տվյալ ստեղծագործությունը, հայտարարվում է, որ թուրքական է եւ պատկանում է թուրքական արվեստի այս կամ այն ձեւին: Այդ նույն ժամանակահատվածում այդ գործերի իսկական հեղինակները կա՛մ հսկողության տակ են լինում, կա՛մ էլ բանտարկված` անօրինական ձեւով (այսինքն՝ իրենց մայրենի լեզվով) տվյալ գործը կատարած լինելու համար: Այդ գործերը հիմնականում պահպանվում են «անանունների կարգավիճակում», կամ դրանց «կպցնում են» որեւէ թուրքական մի անուն եւ հայտարարվում «զուտ թուրքական անձեռնմխելի ժառանգություն»: Այդ գործում Թուրքիային օգնում են նրա «լավ ընկերները»` Ամերիկան եւ Իսրայելը:
Գաղտնիք չէ, որ դարեր շարունակ այդ տարածքում ապրող հույները, հայերը, ասորիներն ու քրդերը թուրքական բանակին «մատակարարում էին» արու զավակներ, որպեսզի վստահ լինեին, որ իրենց ընտանիքները ապահով ու անվտանգ կապրեն Օսմանյան կայսրությունում: Բայց այդ մարդկանց մեջ կային նաեւ երաժշտագետներ, երգիչներ, բանաստեղծներ եւ բեմական արվեստի այլ կատարողներ, որոնց չէր թույլատրվում թուրքերենից բացի ուրիշ որեւէ լեզու օգտագործել: Հետագայում, երբ նրանք տեղահանվեցին կամ կոտորվեցին, նրանց թողած գործերը դարձան «թուրքական»: Դրանց թվին են պատկանում Հաջիա Սոֆիան, ասորական եւ հունական բազմաթիվ հուշարձաններ եւ հայկական բանաստեղծության ընտիր նմուշներ: Ցայտուն օրինակ է ծագումով հայ, Թուրքիայում հանրաճանաչ կույր ուդ նվագող «Ուդի Հրանդը», որի հայերեն երգացանկից ոչ մեկը չի պահպանվել: Նրան կարելի է լսել միայն թուրքերեն երգելիս: Մեկ ուրիշ օրինակ: «Ամանես», «ամանեթես» հունական երաժշտությունը ներկայացվում է որպես Անատոլիական խառնածին մշակութային արվեստ, քանի որ այնտեղ` Անատոլիայում, Իզմիրում ապրում էին ինչպես հայեր եւ հույներ, այնպես էլ քրդեր, հրեաներ եւ ասորիներ: Ըստ թուրքերի, նրանք այդ երաժշտությամբ երգում էին «հուսահատությունից դիմելով Աստծուն»: Իրականում «ամանես» բառը առնչվում է հունարեն «մանա» (կամ մայր) բառի հետ եւ դա մարտադաշտում մենակ մնացած զինվորի աղերսն է առ Աստված:
Բարեբախտաբար «աման» բառը դեռ արգելված չէ Թուրքիայում: Բայց երեւի շուտով երաժշտության դասագրքերում կգրվի, որ այդ մեծագույն վոկալ ավանդույթը թուրքական է եւ այդ դեպքում 50 կամ 100 տարի անց ի՞նչ կմտածեն հույները մեր անզուգական «ամանես» երգչի` Դալգասի մասին:
Որպես սպարտացի եւ անատոլիացի ծնողների դուստր, գտնում եմ, որ արվեստի նմանօրինակ «զտումը» ոչ միայն անհեթեթություն է, այլեւ չափազանց վտանգավոր: Եթե հային ժամանակին ստիպում են հրաժարվել այն ամենից, ինչ իրեն է պատկանում եւ հետագայում էլ ապատեղեկատվությամբ նրան «համոզում», որ իր սիրած երաժշտությունը ոչ թե հայկական է, այլ թուրքական` իր ծագումով, ի՞նչ է մնում այդ հային կամ նրա ժառանգին: Եվ սա վերաբերում է բոլոր էթնիկական փոքրամասնություններին:
Գողությունը միայն նյութական կամ մարմնական արժեքներով չի արտահայտվում կամ սահմանափակվում: Դա իր մեջ ներառում է նաեւ մշակույթների հոգեւոր սպանությունը: Մշակույթը մահանում է, եթե ժառանգաբար չի անցնում մի սերնդից մյուսին, եթե հաջորդ սերունդը ոչ մի երգ չի ունենում երգելու: Դա նման է անապատային ամայացմանը, որտեղ, ինչպես գիտենք, ոչինչ կենդանի չի մնում:
Թարգմ. Հ. Ծ.
Subscribe to:
Post Comments (Atom)
No comments:
Post a Comment