ՉԿԱ ԻՆՔՆԱՀՍԿՈՒՄ ԵՎ ԻՆՔՆԱՎԵՐԱՀՍԿՈՒՄ

Գրական հայերենով բնական ու անկաշկանդ խոսելու իրենց անճարակությունը մեզանում շատերն անարդարացիորեն արդարացնում են մեր լեզվի արհեստական ու անճկուն լինելով, թերեւս անտեղյակ, որ մեր լեզվին հրաշալի տիրապետող օտար լեզվաբանները այն համարել են զարմանալի տրամաբանական, նաեւ հիացել են նրա ճկունությամբ ու նոր բառեր կազմելու դյուրությամբ: Իսկ մենք մեր ծույլ միտքը պայծառացնելու փոխարեն անընդհատ փնթփնթում ենք ու փնթփնթում, մեր շուրջը եւ հատկապես եթերը լցնելով ոչ միայն անդրհայկական բառապաշարով, այլեւ առոգանությամբ, շարահյուսական կառույցներով, ժարգոնային բառախրձերով: Հեռուստաէկրանից մեզ են դիմում միաժպիտ ու միագույն դեմքեր՝ լուրեր կարդալով այնպիսի շեշտադրումներով, ասես կռվի ելած մարտիկ են, կամ հեքիաթասաց տատիկ, կամ էլ թոթովախոս մանկիկ, հումորիստական հաղորդումներում ծռմռվելով ժարգոնային բառերով ու գռեհկաբանություններով: Ու եթե ճշմարիտ է այն խոսքը, որ ամեն մի հասարակություն ճանաչվում է մայրենիի հանդեպ ունեցած իր վերաբերմունքով, ուրեմն մեր գիտակցության հետ իրոք ինչ-որ սոսկալի, անդառնալի բան է կատարվում:
«Շատ դժգոհ եմ մեր հեռուստատեսության առանձին հաղորդումների, նույնիսկ հաղորդավարների լեզվից: Խոսքը միայն բառերի ու բառապաշարի մասին չէ, մեր հաղորդավարների զգալի մասը չգիտի հայերեն շեշտի տեղը: Զարմանալիորեն տարածված է ա-ով խոսելը, փոխանակ հրաժարվենք դրանից, ավելի առաջ ենք տանում: Մեր մտավորականների գերակշիռ մասն ա-ով է խոսում, ինչո՞ւ, որովհետեւ արտասանությունն ավելի դյուրին է: «Արմենիա» հեռուստաընկերության երգիծական հաղորդումների հեղինակները բացարձակապես չեն մտածում լեզվի մաքրության մասին: Հումորը ժարգոնով ու գռեհկաբանությամբ չի լինում, Պարոնյանը եւ Օտյանը երգիծել են հրաշալի հայերենով: Մեր լեզվի վրա այսօր իր կնիքն է դնում անգլերենը, խոսքը միայն բառերի մասին չէ, այլ կառույցների, շեշտադրության: Պետք է մեր լեզուն փրկենք օտար ազդեցությունից», ասում է Երեւանի պետական համալսարանի հայոց լեզվի ամբիոնի վարիչ Լեւոն Եզեկյանը:
«Արմենիա» հեռուստաընկերության բաժնետեր, լեզվաբան Արտեմ Սարգսյանն իր երկարամյա գործունեության ընթացքում համոզվել է, որ մերժելի երեւույթները ծաղրելու ձգտումը հակառակ ազդեցությունն է ունենում մեր հասարակության վրա, այսինքն՝ ծաղրվող բառերը եւ արտահայտություններն իսկույն լայն տարածում են գտնում: «Քանի որ պրն Եզեկյանը քար նետեց մեր այգին, ասեմ, որ այդ հաղորդումների նպատակն այն է, որ հեռուստադիտողն այդպես չխոսի, այսինքն՝ մերժողական է, սակայն մեր հասարակության մեջ դրանք այլ կերպ են ընկալվում: Անշուշտ, մեր գրական բանավոր խոսքն ունի մի շարք թերություններ. գրական լեզուն կորցնում է իր այն անհրաժեշտ հյութը, որ կա մեր առօրյա խոսակցականում: Դրանով է պատճառաբանվում, որ մեր հեռուստաալիքները գրական բարձր մակարդակից գնում են դեպի ցածրը: Մեր առաջին պահանջը պետք է լինի այն, որ եթերից հնչող լեզուն լինի գրական, բայց նաեւ բնական: Կարեւոր են նաեւ խոսքի շեշտը, հնչերանգը, մեղեդայնությունը: Մենք կորցնում ենք հայեցի մեղեդին, լեզվական հիմնական հատկանիշները վտանգի տակ են, սակայն ավելի հաճախ նկատում ենք միայն բառապաշարը, խոսում ենք միայն լեզվի մաքրության մասին: Կա նաեւ ամեն ինչ հայերենացնելու ծայրահեղությունը, ինչպես, օրինակ, շամպայնը կոչել փրփրագմփիկ եւ այլն: Հաղորդավարներ կան, որոնք ա-ով են խոսում: Նրանց ուղղակի պետք է հարցնել՝ «Իսկ ժխտականն ինչպե՞ս եք կազմում՝ չա-ո՞վ», ասաց Սարգսյանը «Հայացք» ակումբում օրերս հրավիրված բանավեճի ժամանակ:
ԳԱԱ լեզվաբանության ինստիտուտի տնօրեն Լավրենտի Հովհաննիսյանը կարծում է, որ նշյալ հարցերը պետք է դիտել ամբողջության մեջ, քանի որ լեզուն հասարակական երեւույթ է, իսկ հիվանդ հասարակության մեջ լեզուն չի կատարում այն դերը, որ պիտի կատարի: «Որո՞նք են մեր լեզվի վրա ազդող պատճառները: Դրանք շատ են, կարեւոր պատճառն այն է, որ այսօր գրականություն քիչ ենք կարդում, եւ դա ունի իր առարկայական պատճառները՝ համակարգիչ, հեռուստատեսություն եւ այլն: Եթե քիչ ենք կարդում, նշանակում է մեր բառապաշարն այն չէ, մոռանում ենք քերականական ձեւերը: Մյուս պատճառն այն է, որ լեզուն գիտություն է եւ այն պետք է սովորել, մինչդեռ 10-ամյա կամ բուհական կրթություն ստացած ամեն ոք կարծում է, թե ինքը հրաշալի լեզու գիտի: Սա վտանգավոր է հատկապես լրատվության ոլորտում, վերջին հաշվով լեզվական այդ աղավաղումներն ընդօրինակելի են դառնում միջին տարիքի դպրոցականների համար, որոնց մեջ գրական լեզուն դեռ նստվածք չի տվել: Բացի այն, որ քիչ են կարդում, դպրոցում էլ հայերենի շատ ուսուցիչներ հայոց լեզվի դասը գրական լեզվով չեն անցկացնում: Մի քանի ժամ հեռուստացույց դիտող երեխայի լեզվական ինֆորմացիան մտնում է ուղեղի մեջ ու նա սկսում է օգտագործել այն բառերն ու բառակապակցությունները, որոնք անհարիր են գրական հայերենին:
Չափից դուրս ազատությունը վտանագավոր է նաեւ լեզվի համար, չկա ինքնահսկում եւ ինքնավերահսկում: Դա անպայման պետք է լինի: Լեզվի մաքրությունը, հատկապես մամուլի եւ հեռուստատեսության լեզուն, պետք է լինի ամենքիս գործը, որովհետեւ այն ավելի արագ է ազդում հասարակության վրա»:
Մեր պետական այրերի ու քաղաքական գործիչների՝ գրական հայերենի իմացության մակարդակը լեզվաբանները գնահատում են չափազանց վատ, նշելով, որ պաշտոններ տալու ժամանակ անտեսվում է գրական հայերենի իմացության կարեւորությունը: Մյուս կողմից՝ բուհերում կրճատվում են հայոց լեզվի դասաժամերը, դպրոցների բարձր դասարաններում հայոց լեզու ուսուցանելու փոխարեն զբաղվում են հիմնականում բուհական ընդունելության թեստերով: «Այդ համակարգը մեզ համար երբեք ընդունելի չէ, որովհետեւ պլյուս-մինուսով աշակերտին հայոց լեզու չես սովորեցնի: Ընդունելության քննության ժամանակ մասնագետը մտնում է, գլուխն այս կողմ է շարժում՝ աշակերտը մինուս է դնում, այն կողմ է շարժում՝ պլյուս է դնում: Սա է քննության ամբողջ համակարգը: Իսկ դա ծաղր է մայրենի լեզվի նկատմամբ, դրա համար էլ մարդիկ լավ չեն խոսում, ուղղագրություն, ուղղախոսություն, ո՞վ է բանի տեղ դնում: Պաշտոնական օղակներին հաճախ կոչ ենք արել ուշադրություն դարձնել իրենց խոսակցական լեզվի վրա, բայց...», հավելում է Եզեկյանը:
Նորաստեղծ տերմինաբանական խորհուրդը դեռ ոչ մի նիստ չի գումարել
Հայոց լեզվի պետական տեսչությանը կից ձեւականորեն գործող հայոց լեզվի բարձրագույն խորհուրդը մի քանի ամիս վերանվանվել է տերմինաբանական խորհուրդ: Գործող կանոնադրության համաձայն, կրթության նախարարը խորհրդի նախագահ է նշանակել լեզվաբանության ինստիտուտի տնօրեն Լավրենտի Հովհաննիսյանին: Սակայն արդեն 4 ամիս խորհուրդը ոչ մի նիստ չի գումարել, որովհետեւ ենթարկվում է լեզվի տեսչությանը, վերջինս էլ՝ գիտության եւ կրթության նախարարությանը: Բացի այդ, գոյություն ունի խորհրդի քարտուղարի հաստիքի հարցը, որի համար լեզվի ինստիտուտը ֆինանսական միջոցներ չունի, այդ հաստիքը պետք է իջեցնի նախարարությունը: «Հունվարից ահազանգում ենք, բայց մինչեւ հիմա նիստ չի գումարվել: Այսպիսի կարգավիճակում այս խորհրդի որոշումներն անկատար կմնան: Այսպիսի խորհուրդը չի կարող լինել որեւէ նախարարության կազմում, անհրաժեշտ է, որ խորհուրդը լինի վերադաս, որպեսզի կարողանա հսկել բոլոր օղակներին, նրա խոսքը լինի հիմնավոր: Իսկ հիմա փաստորեն խորհուրդը պիտի որոշում ընդունի, այդ որոշումը հաստատի լեզվի պետական տեսչությունը, որից հետո նախարարը վավերացնի», ասում է Հովհաննիսյանը: Լեզվաբանների համոզմամբ, լեզվի պետական տեսչությանը պետք է տալ մեկ այլ կարգավիճակ, պետք է գործի կամ հանրապետության նախագահին, կամ վարչապետին առընթեր, այլապես մեր լեզվի հանդեպ «ազատական» մոտեցումը երկար ժամանակ հնարավոր չի լինի սանձել:
ՌՈՒԶԱՆ ՊՈՂՈՍՅԱՆ