ԱՄԵՐԻԿՅԱՆ ՄՏՐԱԿՆ ՈՒ ԲԼԻԹԸ

Կամ ինչպես վերացնել «հակասեմիտիզմն» ու Բեն Լադենին Հայաստանից

Ինչպես հայտնի է, վերջին օրերին Հայաստանում էր ԱՄՆ-ի պետքարտուղարի ժողովրդավարության եւ մարդու իրավունքների հարցերով տեղակալ Դեյվիդ Կրամերը: Նման բարձրաստիճան հյուր Վաշինգտոնից մեր երկիր ամեն օր չէ, որ ժամանում է, այնպես որ, կարծում եմ, վերջինս արժանի է մեր ուշադրությանը, հատկապես հաշվի առնելով թե՛ մարդու իրավունքների եւ թե՛ ժողովրդավարության խայտառակ վիճակը Հայաստանում:

Արեւմտյան տարբեր տրամաչափի չինովնիկների այցերին հետեւելը ինքնին հետաքրքրական է, քանի որ միանգամից կարծիք ես կազմում մի քանի հարցի վերաբերյալ, նախ` պարզորոշ երեւում է մեր քաղաքական դաշտի ու ընդհանրապես հասարակության գավառականությունն ու նաեւ այդ արեւմտյան չինովնիկների մտավոր տգիտությունը, որոնցից շատերը, իմ կարծիքով, Հայաստան գալուց ու մեկնելուց հետո էլ գլխի չեն ընկնում թե, օրինակ, աշխարհի որ մայրցամաք են այցելել: Ինչեւէ, ամերիկացի բարձրաստիճան պաշտոնյայի այցը, հասկանալի կերպով, պայմանավորված էր մեր երկրում ստեղծված ներքաղաքական իրավիճակով եւ «պետքարտուղարության անհանգստությամբ այդ առիթով»:

Կիսելով պետքարտուղարության մտահոգությունը, այնուամենայնիվ չենք կարող չանդրադառնալ Դեյվիդ Կրամերի մի քանի հայտարարություններին, որոնք նա հնչեցրեց իր այցի եւ բազմաթիվ հանդիպումների ժամանակ:

Նախ` հակասեմականության մասին, որն այդքան սարսափեցրել էր մեր բարձրաստիճան հյուրին: Վերջինս բոլոր հանդիպումների ժամանակ անընդհատ շեշտում էր, որ հակասեմականությունը Հայաստանում անթույլատրելի է: Չհամաձայնել նման տաղանդավոր մտքին, իհարկե, չենք կարող, սակայն փորձենք նախ եւ առաջ հասկանալ թե ինչ նկատի ունի Կրամերը հակասեմականություն ասելով: Մեր ընթերցողներին հիշեցնեմ, որ ըստ ազգագրության լեզուներն իրենց ծագումնաբանությամբ բաժանվում են լեզվաընտանիքների, որոնցից մեկն է նաեւ սեմական լեզվաընտանիքը, որի մեջ մտնում են մի շարք լեզուներ` արաբերեն, ասորերեն, արամեերեն, եբրայերեն եւ այլն: Այսինքն` չեմ կարծում, թե որեւիցե մեկը հայտարարի, թե Հայաստանում կան հակաարաբական կամ հակաասորական տրամադրություններ, արամեացիների մասին ընդհանրապես քչերը գիտեն, իսկ եթե փոխպետքարտուղարը նկատի ունի հակահրեականությունը, ապա նկատենք, որ Կրամերը սխալ երկրում է անում նման հայտարարությունները: Հենց մեր հարեւան երկու երկրներում` Իրանում եւ Թուրքիայում է հակահրեականությունը կամ հակասիոնիզմը բավականին տարածված, առաջինում` պետական, երկրորդում` կենցաղային մակարդակով: Հայ իրականության մեջ հակահրեականություն երբեք չի եղել ու չկա մինչ օրս, իսկ տարբեր մանր-մունր կազմակերպությունների ժամանակ առ ժամանակ տարածվող նմանատիպ հայտարարությունները երբեք լուրջ չեն ընդունվել, առավել եւս չեն էլ նկատվել հասարակության լայն շերտերի կողմից: Իսկ եթե Կրամերը այսպիսով ցանկանում էր պաշտպանել լեւոնական ընդդիմությանը, որն իր ցույցերին սիրում էր Իսրայելի դրոշը ծածանել, ապա իր հայտարարությամբ պետքարտուղարի տեղակալը, կարծես թե ոչ ուղղակիորեն հաստատում է մամուլում տարածված այն հաղորդագրությունները, թե իբր լեւոնական ընդդիմությունը լուրջ գումարներ է ստացել Իսրայելից:

Ինչեւէ, Կրամերի այցը հետաքրքրական էր նաեւ մեկ այլ առումով. ցույց տվեց մեր քաղաքական ու լրատվական միջոցների գավառականությունը: Դուք երբեւէ եղե՞լ եք Հայաստանի հեռավոր գյուղերից որեւիցե մեկում, եթե եղել եք, ապա շատ լավ կհասկանաք «քաղաքից մարդ ա եկել» արտահայտության ողջ ուժը, դա բավական է, որ ամբողջ գյուղի բնակչությունը հավաքվի գյուղացիներից մեկի տանը եւ թամաշա անի «քաղքից» եկածին: Թումանյանի Գիքորի ոճով արած նմանատիպ մի պատմություն էլ կապված էր Կրամերի այցի հետ: Հետաքրքրական էր դիտել, թե ինչպես էր հայաստանյան քաղաքական ողջ վերնախավը հերթ կանգնել ԱՄՆ-ի դեսպանատան առաջ` սեղմելու Կրամերի ձեռքը: «Քաղքից» եկած տղեն բոլորին մեծահոգաբար ընդունում էր, ժպտում, խոսում, խորհուրդներ տալիս, մեծահոգաբար ուսերին թմփթմփացնում ու նույնիսկ պատասխանում լրագրողների հարցերին: Իշխանամետ լրագրողներն անհամբեր սպասում էին թե ինչ դրական բան կասի մեծարգո Կրամերը իշխանությունների հասցեին, իսկ ընդդիմադիրները` թե ինչպես կքննադատի նույն այդ իշխանություններին: Ասենք, որ Կրամերը, դեռ Հռոմեական կայսրության ժամանակներից հաստատված ավանդույթի համաձայն, հավասարաչափ մտրակ ու բլիթ էր բաժանում բոլորին, իր «հպատակներին» հորդորելով հանգիստ ապրել, իրար միս չուտել, իրար հետ երկխոսության գնալ, չգժտվել, առավել եւս դատարկ բաների համար, եւ ընդհանրապես հետեւել մարդու իրավունքներին ու ժողովրդավարությանը երկրում: Իսկ այն երջանիկները, ովքեր անձամբ սեղմել էին Կրամերի ձեռքը, հավանաբար երդվեցին իրենց ձեռքն այլեւս չլվանալ ու բոլորին ցույց տալ, հպարտանալով, որ այս ձեռքով են սեղմել աշխարհում մարդու իրավունքներ ու ժողովրդավարություն տարածողի ձեռքը:

Ի դեպ, ժողովրդավարության ու մարդու իրավունքների մասին, հիշո՞ւմ եք, ժամանակին, որպեսզի իր հեգեմոնիան տարածի ողջ աշխարհում, ԽՍՀՄ-ը պրոլետարական հեղափոխություն էր տարածում, իսկ այաթոլլա Խոմեյնին՝ իսլամական հեղափոխություն: 21-րդ դարում ամենալավ տարածվող «բրենդը» մարդու իրավունքներն ու ժողովրդավարությունն են: Հասկանալի է, որ մարդու իրավունքները եւ ժողովրդավարությունը մտրակ դարձրած ԱՄՆ-ը ժամանակ առ ժամանակ իր ներկայացուցիչներին է ուղարկում հսկելու համար, թե ինչպես են վերը նշված արժեքները տարածվում եւ ով է այդ ուղուց շեղվել: Այնպես որ, Դեյվիդ Կրամերին կարելի է դիտարկել ամերիկյան այդ մտրակի դերում, որը եկել էր վատ լսող աշակերտներին ձաղկելու:

Ի դեպ, հետաքրքրական էր նաեւ Կրամերի մեկ այլ հայտարարությունը, որ սեպտեմբերի 11-ից հետո ստեղծված երկկուսակցական հանձնաժողովի օրինակով Հայաստանում եւս պետք է այդպիսի հանձնաժողով ստեղծել: Թե ինչո՞ւ էր հատկապես սեպտեմբերի 11-ի հանձնաժողովը օրինակ բերել փոխպետքարտուղարը, դժվարանում եմ ասել, սակայն համեմատությունն ինքնին հետաքրքրական է, կարելի է կարծել, որ, հավանաբար, ըստ ամերիկացիների, մարտիմեկյան դեպքերի ժամանակ կողմերից մեկում միջազգային ահաբեկիչներ են եղել, ափսոս, Կրամերը չի ճշտել թե հատկապես ո՞ր կողմում էր մարտնչում «հայազգի» բեն Լադենը:

Ինչեւէ, ԱՄՆ-ի պետքարտուղարի տեղակալ Դեյվիդ Կրամերի այցը Հայաստան մեկ անգամ եւս պարզորոշ ի ցույց դրեց մեր քաղաքական վերնախավի, թե՛ իշխանամետ եւ թե՛ ընդդիմադիր ու նրանց սպասարկող լրատվամիջոցների ողջ գավառամտությունը եւ քաղաքական սնանկությունը: Վերջիններս չունենալով ազգային-պետական մտածելակերպ, մի ամբողջ պետության ապագան տեսնում են միայն Արեւմուտքից ժամանած այս կամ այն չինովնիկի հայտարարության մեջ, փորձում են ինչ-որ նրբերանգներ հասկանալ նրա ասածներից, դրանով ուրախանալով կամ տխրելով:

ԱՐՄԵՆ ՄԱՆՎԵԼՅԱՆ

«ՍԱՐՅԱՆԸ ԵՎ ՓԱՐԻԶԸ»

«Գասպրինտ» հրատարակչությունը 2007-ին տպագրել է «Սարյանը եւ Փարիզը» խորագրով ժողովածուն: 328 էջ ծավալով (չհաշված Մարտիրոս Սարյանի եւ օտարազգի նկարիչների՝ բազմաթիվ ներդիր գունավոր նկարները) այդ ժողովածուն հրատարակվել է շքեղ կազմով եւ բարձրորակ թղթով: Գիրքը նորություն է, որովհետեւ առաջին անգամ գրեթե ամբողջությամբ ներկայացվում է մեծն Սարյանի փարիզյան կյանքն (1926-1928 թթ.) ու այդ շրջանի ծանրակշիռ արվեստը: Եվ այս երեւույթը Մարտիրոս Սարյանի հանճարը, նրա մեծությունն ընկալելու, գնահատելու նորովի հնարավորություն է ընձեռում:

Ժողովածուի հրատարակությունը նախաձեռնել, բնագրերը հավաքել ու պատրաստել, կազմել եւ գեղարվեստական ձեւավորումը ծրագրել է Երեւանի Սարյանի տուն-թանգարանի տնօրենուհի, արվեստաբան Ռուզան Սարյանը:

Պետպատվերով հրատարակված «Սարյանը եւ Փարիզը» ժողովածուին իր նպաստն է բերել տիկին Ալիս Նավասարդյանը՝ ի հիշատակ իր ամուսնու՝ Էդուարդ Նավասարդյանի:

Ժողովածուն խմբագրել, որոշ նյութեր թարգմանել եւ 23 էջ ծավալով վերլուծական առաջաբան է գրել ճանաչված գրականագետ, արվեստասեր Ավիկ Իսահակյանը: «Որքա՜ն ազատ եմ այստեղ շնչում...» (Սարյանի միտքն է. Ռ. Ի.) վերնագրով առաջաբանում, ելնելով ժողովածուի նյութերից, հանգամանորեն քննում ու բնութագրում է Մ. Սարյանի փարիզյան կյանքի դրվագները եւ այդ շրջանի նրա արվեստը: Ապրելով Փարիզում (1926-1928 թթ.), Մ. Սարյանը պատկերում էր հայրենի եզերքի գունագեղ բնությունը: Փարիզյան կտավներն արտահայտում են հանճարեղ նկարչի ու հայկական անզուգական բնաշխարհի ներդաշն միասնության վեհ գաղափարը. Սարյանը եւ Հայաստանը մի անտրոհելի համաձուլվածք են: Ավիկ Իսահակյանը իր առաջաբանի վերջում ընդհանրացնում է. «... Ներկայացվող գիրքը նաեւ մի պատուհան է՝ բացված Սարյանի կյանքի եւ ստեղծագործության փարիզյան շրջանի վրա, որը կես դար, գուցե եւ ավելի ժամանակահատված խորհրդային պաշտոնական քննադատության կողմից անտեսվել, լռության է մատնվել. ասես ոչինչ չի եղել...» (էջ 23):

Անդրադառնալով ժողովածուի նյութերին՝ նշեմ, որ հայ արվեստի պատմության մեջ հայտնի է, որ Մարտիրոս Սարյանը 1926-28 թթ., մոտ մեկուկես տարի, ապրել է Փարիզում, արգասաբեր ստեղծագործել, կերտել հանճարեղ կտավներ՝ առլեցուն հայկական կյանքով ու բազմերանգ բնությամբ: Ինչպիսի՜ հոգու աչքեր, մտքի թռքիչներ ու երեւակայություն է ունեցել Սարյանը, որ ապրելով շքեղաշուք Փարիզում, տեսնելով Նոտր Դամը, Սիտեն, Վերսալը, Էյֆելի աշտարակը, Ելիսեյան դաշտերը, Բուլոնյան անտառը, Մոնմարտրն ու Մոնպառնասը, Սենայի ափերն ու Սեն-Միշելը, վրձնել է Կոտայքի լեռները, հայկական գյուղը, հայրենի աղբյուրը, լեռնային գետակը, կիրճը, ծառը եւ այլն: Ինչպիսի՜ կապվածություն հայրենի երկրին ու հողին...

Սակայն, ավա՜ղ, Փարիզում նրա պատկերած մոտ 40 նկարները Հայաստան վերադառնալու ճանապարհին այրվել են Կոստանդնուպոլսի նավահանգստում՝ ֆրանսիական բեռնատար նավի վրա բռնկված հրդեհից: Սա մի դրամատիկ էջ էր մեծ նկարչի կյանքում:

Ընդգծեմ, որ ժողովածուի ընդգրկած մի շարք նյութեր հրապարակվում են առաջին անգամ, եւ, որ կարեւորն է, զգալի մասն էլ Մ. Սարյանի «Գրառումներ իմ կյանքից» աշխատության հեղինակային, այսինքն՝ մայր բնագրից բերված մասունքներ են, իրենց հատուկ գունեղ լեզվով ու կենսափիլիսոփայական խորքով: Սարյանը պատկերել է իր ճամփորդությունը Սանկտ Պետերբուրգից Փարիզ եւ իր փարիզյան կյանքն ու արվեստը: Գրքի նյութերից յուրաքանչյուրը մեծ նկարչի դիմապատկերի մի ուրվագիծ է, վառ վկայություն՝ նրա տպավորությունների ու անպատմելի գեղագիտական ճաշակի ու զգացողության:

Ժողովածուում մի առանձին բաժին են կազմում Մ. Սարյանի նամակները, հոդվածները, մտքերն ու կարծիքները հանրահռչակ Վան Գոգի, Պոլ Գոգենի, Ռենուարի, Պաբլո Պիկասոյի, ֆրանսիական իմպրեսիոնիստների մասին: Դրանք, որ ընտրաքաղված են թե՛ անցյալ դարի մամուլի էջերից, թե՛ տարբեր ցուցահանդեսների կատալոգներից եւ թե՛ մի շարք արվեստագետների գրքերից, հուշերից, աներկբայորեն վկայում են Մ. Սարյանի գեղագիտական փայլուն մտածողության ու լայն աշխարհայացքի մասին:

Նմանօրինակ նյութերի ժողովածու կազմելով, կարելի է ասել, Ռուզան Սարյանը իրագործել է իր նպատակը: Բայց կազմողն իր առջեւ դրել է առավել բարդ խնդիր՝ ո՛չ միայն ներկայացնել «Փարիզը Սարյանի աչքերով ու ըմբռնմամբ», այլեւ բացահայտել, թե ի՛նչ է «Սարյան-Փարիզ զուգահեռը արվեստագետների աչքերով ու հայացքներով»: Հենց այս զուգահեռն է ներկայացված գրքի երկրորդ մասում:

Գրքի նյութերը կարելի է բաժանել երկու մասի. հրապարակումները՝ կապված Սարյանի կյանքի ու ստեղծագործության փարիզյան շրջանին եւ նրա առաջին ցուցահանդեսին (Փարիզ, 1928) եւ, երկրորդ, հրապարակումներ, որոնք ցուցադրում են Սարյանի արվեստն ու նրա փարիզյան հաջորդ ցուցահանդեսները՝ 1980-ից մինչեւ ներկա ժամանակները:

Այստեղ է, ահա՛, որ մենք վերջապես կարող ենք ունկնդիր լինել ոչ միայն Սարյանի արվեստի հայազգի մեկնաբանների, այլեւ օտարազգի արվեստագետների (հիմնականում ռուս, ֆրանսիացի) ծանրակշիռ գնահատումներին: Եթե հայ մարդուն ուրախացնում է Սարյանի արվեստը գնահատողների այնպիսի սիրված եւ հաճախ անսպասելիորեն հայտնված հայկական անուններով, ինչպիսիք են Արշակ Չոպանյանը, Երվանդ Քոչարը, Ռաֆայել Շիշմանյանը (Հրաչ կեղծանվամբ), Զապել Եսայանը, Վահան Թոթովենցը (Թովի), Վիլյամ Սարոյանը եւ այլք, ապա այլազգիների շարքում են Աբրամ Էֆրոսը, Վլ. Իվանովը, Ալեքսանդր Կամենսկին, Իլյա Էրենբուրգը, Լուի Արագոնը, Ռաուլ-Ժան Մուլեն, Պոնտյուս Հյուլտոնը եւ ուրիշները: Եվ այս հեղինակավոր արվեստագետները պատշաճ ձեւով են արժեւորում ու չափակշռում Մ. Սարյանի արվեստը:

Մի կարեւոր հանգամանք. Սարյանի մասին ֆրանսիացիների բարձր կարծիքները ցայսօր մեծավ մասամբ անմատչելի էին արվեստասեր շատ ընթերցողների՝ թե՛ սկզբնաղբյուրներ ձեռք բերելու, եւ թե՛ լեզվական խոչընդոտի առումներով: Այսինքն՝ նոր հավաքած նյութերից բացի, ներկա ժողովածուի համար կատարվել է (Ռ. Սարյանի, Ավիկ Իսահակյանի կողմից) թարգմանական պատկառելի աշխատանք:

Գրքում ճաշակով զետեղված են 35-ից ավելի ցուցադրական նյութեր, մեծարժեք ներդիր նկարներ, որոնք առավել խոսուն ու արտահայտիչ են դարձնում Մ. Սարյանի փարիզյան շրջանի արտակարգ լուսավոր ու բազմերանգ արվեստը՝ կենսափիլիսոփայական խորքով ու լայնընդգրկուն բովանդակությամբ:

Համակողմանիորեն ներկայացնելով Մ. Սարյանի կյանքի ու ստեղծագործության փարիզյան բազմաբեղուն շրջանը՝ գրախոսվող աշխատությունը փաստագրական լայն հնարավորություն է ընձեռում ընթերցողին միանգամայն նորովի ընկալելու եւ արժեւորելու նկարչի հանճարը: Աներկբայորեն հավասարվում է մեծահռչակ Լուի Արագոնի հետեւյալ միտքը. «Այնքան գեղեցիկ, որ դարերը մեր Սեզանի, մեր Մատիսի կողքին կդասեն Սարյանին՝ առաջին կարգում եւ ավելի վեր (ընդգծումն իմն է,- Ռ. Դ.) հռչակավոր նկարիչներից, քանզի նա երջանկության նկարիչ է» (էջ 246): Հիրավի, այդպես է. Մարտիրոս Սարյանն ունի իր իսկական տեղը ազգային ու համաշխարհային արվեստում:

ՌՈՄԱ ԴԱԼԼԱՔՅԱՆ

ՀԱՅԿԻՆ ՄԱՐԴԿԱՆՑ ԲԱՐՈՒԹՅՈՒՆՆ Է ՊԵՏՔ` 47 ՄԻԼԻՈՆ ԴՐԱՄԻ ՏԵՍՔՈՎ

8-ամյա տղան ու նրա ընտանիքը լարված օրեր են ապրում: Բժիշկները Հայկի մոտ հայտնաբերել են լյարդի եւ երիկամի ախտահարում, որ մահացու հիվանդություն է: Լյարդը եւ, հնարավոր է նաեւ` երիկամը փոխպատվաստման կարիք ունեն: 4 տարի է անցել հիվանդության ակտիվացումից, բայց Հայկն այդ ամենից քիչ բան է հասկանում, միայն առավել նյարդային ու կամակոր է դարձել, իսկ ծնողներն ու բարեկամները արդեն սկսել են Հայկի կյանքի պահպանման համար անհրաժեշտ դրամահավաքը` ինտերնետով ու տեղական լրատվամիջոցներով:

«Մեր երկրում լյարդի պատվաստում չի կատարվում», պատմում է Հայկի մայրիկը, որի միակ հույսը դրամական օգնություն տրամադրելու հարցում մնացել է գործարար Գագիկ Ծառուկյանը, քանի որ մնացյալը` քաղաքապետարանի առողջապահության բաժինը, նախագահի աշխատակազմը, Ազգային Ժողովը հետադարձ նամակով հայտնել են, որ իրենք նման դեպքերի համար նախատեսված գումարներ չունեն: Լյարդի փոխպատվաստման համար իր դոնորությունն է առաջարկում Հայկի հորաքույրը, սակայն նույնիսկ նրա օրգանիզմից պատվաստման հնարավորությունը պարզելն անհնար է` գումար չկա: Իսկ այն քիչ չէ` մոտ 100 հազար եվրո` վերջնական դիագնոստիկայի եւ փոխպատվաստման վիրահատության համար Մոսկվայում կամ 200 հազար եվրո` Եվրոպայում: ՀՀ առողջապահության նախարարության հնարավորությունների սահմանում է միայն դեպի Մոսկվա թռիչքի տոմսերի գումարը հոգալ, ինչպես նաեւ ՌԴ նախարարությանը խնդրել, որ Հայկի ախտորոշումն ու բուժումն իրականացվեն այն սակագնով, ինչ ՌԴ քաղաքացիներինը (տվյալ դեպքում անհրաժեշտ գումարի չափը կկրճատվի հասնելով 35 000 դոլարի): Հայկը մի անգամ արդեն տեսել է ռուսական մարդասիրությունը` օգտվելով հիվանդության ախտորոշման եւ բուժվելու համար տրամադրված զեղչերից Մոսկվայի հիվանդանոցներից մեկում, սակայն դա Հայկի քմահաճ առողջության համար բավարար չէ: Մինչդեռ Աջափնյակ թաղապետարանը միայն բուժման նպատակով մեկնելու տոմսերի պատճենը տեսնելուց հետո նիստ կգումարի եւ կորոշի ինչքան տրամադրել Հայկին որպես օգնություն` տա՞ս, քսա՞ն, թե՞ առավելագույնը հիսուն հազար դրամ:

«Ե'վ լյարդը, ե'ւ երիկամը, ե'ւ փայծաղը մեծացած, լայնացած են, պատմում է մայրիկը: Փող ենք հավաքում, որ կամ Մոսկվայում կամ եվրոպական որեւէ երկրում լյարդի փոխպատվաստման ֆինանասական ծախսերը հոգանք», ասում է Գոհարը: Նա նաեւ պատմում է, որ անգամ հաջող վիրահատական ելքի դեպքում Հայկն ամբողջ կյանքում դեղեր պետք է ընդունի, որոնց տարեկան վերջնահաշիվն է տարեկան 14 000 դոլար:

Օրերն անցնում են դաժանորեն մաշելով մանկական փխրուն մարմնի դիմադրողականության սահմանափակ պաշարները: Առայժմ Հայկին օգնում են լրատվամիջոցներն ու այն մարդիկ, ովքեր լսելով Հայկի պատմությունը, ուղղակի վերցնում են լսափողը եւ զանգահարում 35 57 54 կամ 0 94 63 27 49:

Նրանք օգնում են Հայկին ապրել եւ հավատալ իսկական մարդասիրությանը:

ՍՈՒՍԱՆՆԱ ՄԱՐԳԱՐՅԱՆ

Դրամական փոխանցումներ կարելի է ուղարկել ВТБ բանկ` 160430011876 հաշվեհամարին:

ԱՏԵԼՈՒԹՅՈՒՆ-ՕՐՎԱ ԿԱՐԳԱԽՈՍԸ

ԱՐՄԵՆ ՄԱՆՎԵԼՅԱՆ

Սա թերեւս այսօր սպասվելիք հավաքի հիմնական կարգախոսը լինի: Զարմանալու կամ վախենալու ոչինչ չկա: Նորություն չէ, որ թշնամությունն ու ատելությունը դարձել են Հայաստանում առկա քաղաքական պայքարի հիմնական զենքը: Այսօր թե՛ իշխանություններն իրենց գործողություններով եւ թե՛ լեւոնական ընդդիմությունն իր քարոզներով միմյանց հանդեպ քարոզում են մի սկզբունք` անհանդուրժողականություն ու ատելություն: Միմյանց ոչնչացնելու, դիմացինի կարծիքը չհարգելու եւ չընդունելու ձեւաչափը ամենատարածվածն է մեր օրերում, մեկը դա քարոզում է, մյուսը՝ իրագործում: Իսկ Հայաստանի սովորական քաղաքացին, որն այս ամենին միայն կողքից է նայում ու առանձնապես վստահություն չունի թե՛ մեկի եւ թե՛ մյուսի հանդեպ, չի իմանում, թե ինչ անի: Կամ էլ վարակվում է ատելության նույն մոլուցքով եւ ուզում միայն մի բան՝ կա՛մ, այսպես կոչված, հեղափոխություն, թքած, թե դա քանի մարդու կյանք կարժենա, կա՛մ, որ ջարդեն այդ հեղափոխականների քիթմռութները, նույնպես առանց երկար մտածելու դրա հետեւանքների մասին: Բոլորն էլ խոսում են ժողովրդավարության, մարդու իրավունքների, մամուլի ազատության մասին, բայց իրականության մեջ այս հասկացությունները հավասարապես ատելի են նրանց համար: Սակայն այսօր ստեղծված իրավիճակի պարադոքսը այն է, որ ներկա իշխանությունների եւ լեւոնական ընդդիմության համար միմյանց գոյությունը հույժ անհրաժեշտ է: Ատելության քարոզով եւ գործունեությամբ վերջիններիս հաջողվել է հնարավորինս բեւեռացնել քաղաքական դաշտը, որտեղ բարիկադների տարբեր կողմերում հավաքվել են միմյանց նկատմամբ ատելություն «շնչող» քաղաքական ուժեր: Այսինքն՝ երկու կողմերին էլ ձեռնտու է քաղաքական դաշտը մաքրել այլ կուսակցություններից եւ ուժերից ու սեփական գոյությունը փորձել արդարացնել միմիայն դիմացինի գոյությամբ: Հանդուրժողականությունը, դիմացինի կարծիքը լսելը կամ, առավել եւս, նրան տեղ տալը, բեւեռներում գտնվող քաղաքական ուժերի միայն քմծիծաղն է առաջացնում: Հասկանալի է, որ նորմալ քաղաքական զարգացումների պայմաններում Հայաստանում չէին կարող երկար գոյություն ունենալ թե՛ այսօրվա իշխանական «պսեւդոնժդեհականները» եւ թե՛ Լեւոնի գաղափարական կողմնակիցներն իրենց հայատյացության հասնող ապազգային գաղափարաբանությամբ:

Սակայն իրականությունը այն է, որ հակահայ քարոզչություն տանող քաղաքական ուժը, որ քարոզում է ընդդեմ ազգային արժեքների` միասնության, պետական մտածելակերպի, Հայ առաքելական եկեղեցու, եւ այսպես շարունակ, բավականին լուրջ աջակցութուն ունի բնակչության մի զգալի հատվածի մեջ: Կարծում եմ, նման աջակցության համար նրանք` լեւոնականները, պետք է շնորհակալ լինեն Հայաստանում տարիներ շարունակ թայֆայական քաղաքականություն վարող իշխանավոր կոչվածներին, որոնք, նկատենք, իրականության մեջ նրանց (լեւոնականների) սանիկ-աշակերտներն են, որոնց նրանք են առաջ քաշել, սեփական քաղաքական մակաբույծ լինելը արդարացնելու համար: Ու հիմա, տարիներ անց, ցանկանում են «ընդամենը» հետ վերադարձնել ժամանակին ստիպողաբար ուրիշին տվածը` իշխանությունը, եւ այս ամենը արվում է այնպիսի լկտիությամբ, որ պարզ չէ, թե այսօր Հայաստանում կա՞ մեկը, որ հաշվի առնի՝ բնակչությունը ցանկանո՞ւմ է մեկին կամ մյուսին, կամ թե արդյոք ժողովուրդը չի՞ հոգնել այս ամենից եւ ընդամենը ցանկանում է արդարություն ու աշխատելու հնարավորություն, մի բան, որ այդպես էլ չստեղծվեց մեր նորանկախ պետությունում նրա գոյության 17 տարիների ընթացքում: Ու այսօր համառորեն վերադառնալ ցանկացող հինը, որն այդպես էլ չստեղծեց Հայաստանում մարդու իրավունքների պաշտպանության թեկուզ եւ տարրական պայմաններ, խոսում է նույն այդ մարդու իրավունքներից, ու համոզում, թե ինքն է միակ ուժը, որը կարող է ինչ-որ բան փոխել: Ու քանի դեռ հայրենի իշխանությունները շարունակում են ոչինչ չանել լուրջ գաղափարական ու քաղաքական բարեփոխումների ուղղությամբ, հասկանալի է, որ այս պայմաններում կլինեն շատերը, որ ստիպված լինեն հավատալ նրանց` լեւոնականներին, իսկ մյուս մասը կնախընտրի հեռանալ երկրից:

Ինչեւէ, պարզ է մի բան, առկա ճգնաժամը կամ բարոյալքումը Հայաստանում կտեւի դեռ երկար, իսկ սա այն է, ինչ ձեռնտու է Հայաստանը բեւեռացրած քաղաքական երկու ուժերին էլ: Վերջիններս կշարունակեն միմյանց գոյությունը արդարացնել դիմացինի առկայությամբ եւ իրար վրա ցեխ շպրտել, ամեն անգամ վկայակոչելով միջազգային այս կամ այն ատյանն ու նրա այս կամ այն որոշումը Հայաստանի ներքաղաքական զարգացումների մասին: Ու ոչ մեկի մտքով անգամ չի անցնի, որ միմյանց կոկորդ կրծող քաղաքական երկու բեւեռները Հայաստանը վաղուց արդեն վերածել են ԵԱՀԿ-ի կամ ԵԽԽՎ-ի համակարգում ինչ-որ չինովնիկի անձնական օգտագործման տարածքի, որտեղ վերջինս տիրոջ իրավունքով գալիս է ստուգելու, թե արդյոք վասալները իր հրամանները կատարո՞ւմ են եւ ի՞նչ ճշտությամբ: Իսկ վասալները իրենց հերթին մեկը մյուսից առաջ ընկնելով՝ տիրոջ առաջ արդարանում կամ բողոքում են միմյանցից, իսկ չինովնիկի օգնականի տեղակալը քթի տակ քմծիծաղ տալով թփթփացնում է նրանց ուսերին՝ ամեն մեկին խոստանալով, որ վերադառնալուն պես նրանց համար ընդունելի որոշում կհրապարակի: Հայաստանի վասալական կախվածությունը մեծանում է, մեր երկիրը օր օրի կորցնում է իր ինքնիշխանությունը եւ վերածվում հերթական գվինեաբիսաուի, միայն թե հարավկովկասյան լցոնմամբ:

Իսկ ատելությունը դեռ երկար ժամանակ կշարունակի մնալ մեր քաղաքական դաշտի հիմնական կարգախոսը, ինչն առաջ կմղի այս կամ այն կողմին իշխանազավթման կամ այն ամեն գնով պահպանելուն, սակայն ներկա պայմաններում վտանգավորը դա չէ, այլ այն, որ ատելությունը սպառնում է Հայաստան պետությա՛ն գոյությանը:

US Recognized Armenian Genocide In 1951, World Court Document Reveals

BY HARUT SASSOUNIAN

While President Bush and several of his predecessors have avoided characterizing the organized mass killings of Armenians in 1915 as genocide, it has recently come to light that 57 years ago the United States government officially recognized the Armenian Genocide in a document submitted to the International Court of Justice (ICJ), also known as the World Court.

This half a century old reference to the Armenian Genocide was discovered by Prof. William A. Schabas who posted it on the website "PhD Studies in Human Rights," on June 4, 2008. Prof. Schabas, a world-renowned expert on genocide and international law, is director of The Irish Center for Human Rights at the National University of Ireland, Galway.

This document, filed by the Government of the United States with ICJ, is included in the May 28, 1951 ICJ Report titled: "Reservations to the Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide."

The specific reference to the Armenian Genocide appears on page 25 of the ICJ Report: "The Genocide Convention resulted from the inhuman and barbarous practices which prevailed in certain countries prior to and during World War II, when entire religious, racial and national minority groups were threatened with and subjected to deliberate extermination. The practice of genocide has occurred throughout human history. The Roman persecution of the Christians, the Turkish massacres of Armenians, the extermination of millions of Jews and Poles by the Nazis are outstanding examples of the crime of genocide."

This is a very significant statement as it was made by the American government of that time with the sole intent of telling the truth, without taking into account any political or other considerations. Neither Armenians nor Turks had lobbied for or against the U.S. statement. In other words, it was simply made on the basis of historical facts.

How different is the situation today when the White House readily caves in to threats and pressures from the Turkish government to prevent the House of Representatives from passing a commemorative resolution on the Armenian Genocide!

Now that this critical filing by the United States government before the International Court of Justice has been discovered, it is no longer necessary to exert excessive efforts to try and reaffirm the facts of the Armenian Genocide by the U.S. Congress, particularly since the House of Representatives adopted Resolutions 247 and 148 in 1975 and 1984 respectively, to commemorate the Armenian Genocide.

Furthermore, there is no particular reason to insist that the next President of the United States acknowledge the Armenian Genocide since President Ronald Reagan, back on April 22, 1981, issued Presidential Proclamation Number 4838 which stated: "Like the genocide of the Armenians before it, and the genocide of the Cambodians which followed it - and like too many other such persecutions of too many other peoples - the lessons of the Holocaust must never be forgotten."

Of course, should an elected official issue a statement reaffirming the facts of the Armenian Genocide, such an acknowledgment would be most welcome by Armenians worldwide. On the other hand, should a public official either deny or refuse to acknowledge the Armenian Genocide, Armenian-Americans would have good reason not to support his or her election.

Regardless of whether one agrees with Pres. Reagan's politics, most people acknowledge that he was a man of principle. His successors - Presidents George H.W. Bush, Bill Clinton and George W. Bush - failed to display such moral leadership. During their presidential campaigns, they misled voters by pledging to acknowledge the Armenian Genocide, and broke their promises after the election. These three recent U.S. presidents went far beyond not keeping their word; they did everything in their power to prevent the adoption of congressional resolutions on the Armenian Genocide. The names of these infamous denialists should be etched in perpetuity on a special "Wall of Shame," so future generations will not forget their reprehensible behavior.

On the basis of the official statement submitted by the Government of the United States to the World Court in 1951, combined with the two House resolutions adopted in 1975 and 1984, Pres. Reagan's 1981 Proclamation, and resolutions adopted by more than forty U.S. states and hundreds of U.S. cities, Armenians should now classify the United States among the more than 20 countries that have officially recognized the Armenian Genocide.

All those who claim that the United States has not recognized the Armenian Genocide are misrepresenting the U.S. government's clear record on this issue




Friday, June 13, 2008

Congressman Berman urges Turkey to end counter-productive practice of closed borders

Between the Black Sea and the Caspian Sea lie the countries of the Caucasus – Armenia, Azerbaijan, and Georgia. Due to disputes that have festered over the course of many years, there are enough compelling questions involving these three countries and their neighbors to occupy us all day long, Howard L. Berman, chairman of the U.S. House Foreign Relations Committee said in his opening statement at “The Caucasus: Frozen Conflicts and Closed Borders” hearing.

“During the course of this hearing I’d like to focus on the frozen conflicts affecting economic and political integration in the region, and how U.S. foreign policy is responding to them.

“I’d like to start with one of the most puzzling and problematic matters: the Turkish land blockade of Armenia, in place since 1993. It’s a punishing policy that holds the Armenian economy back and enormously increases the cost of much of Armenia’s trade with other nations.

“The land blockade is also, quite possibly, illegal, as it seems to breach Turkey’s undertaking in the 1922 Treaty of Kars to keep its border-crossings with Armenia open. And it violates the spirit of the World Trade Organization, of which both Turkey and Armenia are members.

“It’s baffling why Ankara would want to pursue this land blockade, which also harms the economy of eastern Turkey, and is therefore clearly contrary to its own interests. It’s no secret that many Turkish businessmen, especially in the east, have been lobbying for lifting the land blockade.

“It also seems manifestly contrary to the strategic interests of Turkey, which purports to be a solid member of the Western alliance. Without an outlet to Turkey or Azerbaijan, Armenia is forced to rely on its connections to two of Turkey’s historical rivals, Russia and Iran – and given how antithetical the Iranian regime is to the secular, modern Turkish government, it seems odd that Ankara would want to undertake any actions that will enhance Tehran’s influence in Yerevan.

“Furthermore, the land blockade has done absolutely nothing to persuade Armenia to alter its policies on the Nagorno Karabakh issue – the ostensible cause of the land blockade in the first place. Nor is there any prospect that it will do so. Armenia has demonstrated its resolve to support the Armenians of Nagorno Karabakh. Turkey is more likely to win influence with the Armenian government if it pursues a policy of good-neighborliness than if it slams the border closed.

“Why hasn’t the State Department – which opposes the land blockade – spoken out more forcefully on this matter? Certainly it’s in our interest to diminish Iran’s influence among its neighbors, not to enhance it. Ambassador Fried, I’m hoping you’ll lay out for us the steps our government has taken and is taking to convince our ally Turkey to end, once and for all, this counter-productive practice of closed borders,” Congressman Berman said

U.S. Congressmen call on White House to stop Azeri war machine

During the House “The Caucasus: Frozen Conflicts and Closed Borders” hearing, in addition to Chairman Berman who correctly pointed out that progress on Turkey’s lifting of the blockade should not be linked to the Nagorno Karabakh peace process, Congressman Adam Schiff (D-CA) stated that the blockade "violates U.S. policy," the Armenian Assembly of America reported.

Rep. Brad Sherman (D-CA), while expressing support for the self-determination of the people of Nagorno Karabakh, stated that we have to fight against the blockade and that "there is no excuse for it." Sherman asked what pressure the Administration was putting on Turkey to lift the blockade, of which Assistant Secretary Fried responded that the Administration wants to see lifted and has encouraged both sides to normalize relations.

In addition to the blockade issue, Members were also deeply concerned about Azerbaijan’s ongoing warmongering and bellicose statements. Rep. Ed Royce’s (R-CA) concerns were echoed by Armenian Caucus Co-Chairs Frank Pallone, Jr (D-NJ) and Joseph Knollenberg (R-MI). Rep. Knollenberg noted that Azerbaijan is a dictatorship that continues its bellicose statements unabated and asked what the Administration is doing to stop the Azeri war machine. Rep. Pallone also raised this critically important issue and called upon the Administration to ensure greater contact between the Nagorno Karabakh government and the Azerbaijani government, as well as confidence building measures.

Rep. Pallone further noted his concerns about Azerbaijan’s pressure on the State Department with respect to U.S.-Nagorno Karabakh contacts. Fried for his part, responded that bellicose statements are not helpful and added that the Azeris deny that they have any intention of resuming hostilities. Fried also believed that increased contacts overall were important and noted that a solution to the peace process, which the U.S. and the parties are working toward, will be the best way forward.

In perhaps the most intense exchange during the hearing, Rep. Diane Watson (D-CA) focused her attention on the Armenian Genocide and questioned the State Department’s policy on instructing its staff not to use the term genocide. In his response, Secretary Fried said that the Administration does not deny the historical events, but fell short of employing the proper term. Stating that the Armenian Genocide, with its "mass killings, murder, mass exile, brutality" is "beyond denial," the Congresswoman asked "Why does the United States not recognize that it was genocide?"

"Was it genocide? Yes or no?" Watson demanded. After several attempts to receive an answer, Watson yielded back her limited time stating, "it is clear that I am not going to get an answer to my question."

Reinforcing Watson, Rep. Ed Royce (R-CA) recalled the efforts and reports of then Ambassador to the Ottoman Empire, Henry Morgenthau, who described in great detail the horrors of 1915. Fried noted that he was very familiar with Morgenthau’s reports stating that they were "stark, stunning and sadly accurate and that the intent was not to move people in a peaceful way."

Adding to questions in regard to genocide, Rep. Schiff asked Secretary Fried, "Would you describe the mass killing during the holocaust as a genocide?" "Yes," Fried responded. Schiff then asked, "Would you describe the mass killing in Cambodia as a genocide?" Fried responded, "I'd like to reserve only because I am not as familiar with that." Schiff then asked, "Would you describe the mass killing in Rwanda as a genocide?" Which Fried said "We have used that word, the administration has used that word, yes." Moving on, Schiff asked "Would you describe the mass killing in Darfur as a genocide?" "I’d like to reserve on that but I believe we have used that word," Fried responded. Schiff quickly added, that "You have used that word, I can tell you have, and we should."

In closing his questions, Schiff then asked, "Would you describe the mass killings of the Armenians as a genocide?" Fried responded "This Administration and the President's policy is not to use that word, although I want to be clear, we have never denied the historical facts of the mass killings, murders, forced exiles and brutality that occurred in those years as a matter of historical fact."

On other policy matters, Rep. Sherman (D-CA) discussed Section 907, calling it another part of the embarrassing history of the administration in evading laws passed by Congress and then asked Fried if the State Department counsels its employees to avoid using the term genocide. And again, Secretary Fried reiterated that the State Department follows the President's policy, therefore, since the President does not use the term, neither will the State Department. Sherman also took the Secretary to task on the Administration’s proposed assistance cut to Armenia, noting that it was more than fifty percent, from fiscal year 2008. Sherman also sought clarification on whether the Millennium Challenge Account funding served as a replacement or supplement to the Freedom Support Act, of which Fried indicated that it was supplemental.

Assembly Executive Director Bryan Ardouny, who attended the hearing along with Assembly Congressional Relations Associate Bianka Dodov and Assembly Associate Director of Grassroots Taniel Koushakjian, stated that "We applaud the leadership of Chairman Berman in holding this important and timely hearing in which these critical policy issues were raised. For too long, these issues have been on the backburner and I want to thank the members of the Committee for placing them in the forefront. In a region where the U.S. is facing competition for influence, this hearing sends a clear message that the U.S. is deeply interested in and concerned about developments in the region."

Obama Reaffirms Commitment to US Genocide Recognition

WASHINGTON--With the Senate Foreign Relations Committee set to consider U.S. Ambassador to Armenia nominee Marie Yovanovitch at a confirmation hearing on Thursday, presumptive Democratic presidential nominee Barack Obama restated his commitment to U.S. recognition of the Armenian Genocide, reported the Armenian National Committee of America.

In a June 16 letter to ANCA Chairman Ken Hachikian, Sen. Obama wrote "I share your view that the United States must recognize the events of 1915 to 1923, carried out by the Ottoman Empire, as genocide... We must recognize this tragic reality. The Bush Administration's refusal to do so is inexcusable, and I will continue to speak out in an effort to move the Administration to change its position."

Sen. Obama went on to cite his concerns about the firing of former U.S. Ambassador to Armenia John Marshall Evans in 2006 for speaking truthfully about the Armenian Genocide. "I was deeply disturbed two years ago when the U.S. Ambassador to Armenia was fired after he used the term "genocide" to describe the mass slaughter of Armenians. In a letter to the Department of State, I called for Secretary Rice to closely examine what I believe is an untenable position taken by the U.S. government."

On March 28, 2008, Pres. Bush nominated Amb. Marie L. Yovanovitch to serve as America's next Ambassador to Armenia. The ANCA has spoken to Committee members about the value of carefully questioning Amb. Yovanovitch on the many issues she will face as the U.S. envoy in Yerevan, among them the recognition of the Armenian Genocide, Turkey and Azerbaijan's ongoing blockades of Armenia, and the need for a balanced U.S. role in helping forge a democratic and peaceful resolution to the Nagorno Karabagh conflict. These efforts have been supported by extensive on-line outreach and a national postcard campaign to key Senate Foreign Relations Committee members.

President Bush's previous nominee as U.S. Ambassador to Armenia, Richard Hoagland, was subject to two legislative holds by Sen. Bob Menendez (D-NJ) and was ultimately withdrawn by the Administration, following the nominee's statements denying the Armenian Genocide. The ANCA led the Armenian American community campaign opposing Hoagland's nomination, stating that a genocide denier could not serve as a credible and effective U.S. spokesperson in Armenia.

Individuals will be able to watch the Senate confirmation hearing live on June 19 on Horizon Armenian television and online at the ANCA website.

Senator Obama's Letter To ANCA Chairman Ken Hachikian

Dear Kenneth:

Thank you for sharing with me your thoughts on the upcoming confirmation hearing for the U.S. Ambassador to Armenia. I appreciate having the benefit of your perspective on this important matter.

I share your view that the United States must recognize the events of 1915 to 1923, carried out by the Ottoman Empire, as genocide. As you know, this resulted in the deportation of nearly 2,000,000 Armenians, of whom 1,500,000 men, women, and children were killed.

We must recognize this tragic reality. The Bush Administration's refusal to do so is inexcusable, and I will continue to speak out in an effort to move the Administration to change its position.

I was deeply disturbed two years ago when the U.S. Ambassador to Armenia was fired after he used the term "genocide" to describe the mass slaughter of Armenians. In a letter to the Department of State, I called for Secretary Rice to closely examine what I believe is an untenable position taken by the U.S. government. A copy of that letter is enclosed for your review.

You may rest assured that I will keep your priorities in mind as I consider relevant matters before the Senate Committee on Foreign Relations. I hope that you will stay in touch in the days ahead.

Sincerely,
Barack Obama
United States Senator



Tuesday, June 17, 2008

Armenia seeks genocide recognition to normalize relations with Turkey

Armenia’s Ambassador to the UK Vahe Gabrielyan addressed a letter to the editor of The Economist.

The letter says,

“The great bulk of specialists in the time and region who refuse to acknowledge the Armenian genocide, the peak of which was in 1915, are in fact a handful of people of which almost all names he has enumerated. Among those who call the things by their names are the respected International Association of Genocide Scholars (1997 and 2005), 126 scholars of Holocaust (2001), the Nobel Prize laureate Elie Wiesel and numerous others.

It is erroneous to believe that the Armenians in the diaspora- primarily a consequence of the genocide- are the only ones who pursue international recognition. The Republic of Armenia aims at its recognition, and in the first place by Turkey, not only because it is our moral responsibility, but also for the very sake of normalization of relations and reasons of security. Nevertheless, the Armenian Government does not demand that the recognition be a precondition for opening the border and establishing bilateral ties.

It is true that a considerable number of Armenians have left the country, partially because of the ground communications blockade imposed by Turkey. However, “precipitous decline in population” does not reflect the precise picture: there are now more Armenians coming into the country than leaving it. And the GDP growth has been steadily two-digit over the recent 6 years, without any oil or gas.

It is also true that Armenian businessmen would benefit from open borders and cooperation, as would their Turkish counterparts benefit. However, it would be hard for them to do that at the expense of history: almost every family in Armenia has some kin who were killed in or banished from Western Armenia. Therefore, we believe the border should be opened and trade should start while problems can be settled in a following intergovernmental and public discourse.

As your readers will certainly know well, today in most places debating the 1915 Genocide the question is no more whether it happened – there is ample evidence – it is rather how much the recognition affects their relations with Turkey, a convenient ally of the West in various anti- or pro- campaigns in time and space.”

****ՀՆԱԳՈՒՅՆ ՏՈՆԵՐԻ, ԾԵՍԵՐԻ ՎԵՐԱՐԹՆԱՑՄԱՆ ՓՈՐՁ ԱՄԱՆՈՐԸ՝ ՀՈՒՆԻՍԻ 14-ԻՆ****

Տոմարագետ, Վիկտոր Համբարձումյանի տուն-թանգարանի տնօրեն Գեւորգ Բրուտյանը եւ իր համախոհները փորձում են ազգային պետական օրացույցը, ազգային ծես-ծիսակարգերը, տոները, ավանդույթները վերարթնացնել ու պահպանել, արդի մտածողությամբ դրանք մեկնաբանել, ինչն, իրոք, յուրօրինակ է: Ի թիվս դրանց, նաեւ Ամանորը, վաղուց արդեն հայերիս մոտ արմատացած հունվարի 1-ը, ըստ տոմարագետի, մեր ավանդական տարեմուտի տոնի հետ առնչություն չունի եւ փոխառված է հռոմեական օրացույցից: Հայերը հնում Նոր տարին նշել են ամեն տարվա ամառային արեւադարձից մեկ շաբաթ առաջ ընկած օրը՝ հունիսի 14-ին: Մեր նախնիներն այդ օրը ճշտել են որոշակի աստղի դիտումով՝ արեգակնային համբարձումներով, որ ճշգրիտ չափման միջոց է եղել: Այսօր այդ եղանակով հնարավոր չէ պարզել՝ աստղի դիրքի փոփոխության պատճառով: Հին հայերի նավասարդյան ամանորը, որ օգոստոսի 11-ին է համապատասխանեցվել, XII դարում ընդունել է տոմարագետ Հովհ. Սարկավագը՝ որոշակի նպատակով ծիսակարգային անշարժ օրացույցի համար որպես հիմք համարելով հռոմեական օգոստոսի 11-ը: Հայկական ավանդական ամանորը յոթնօրյա բացօթյա տոնակատարությամբ տեղի է ունեցել Նպատ լեռան ստորոտում՝ արքունիքի, աշխարհազորի ներկայությամբ: Տոնի գլխավոր ծիսական արարողությունը լեռան գագաթին մեկամյա կենդանու զոհաբերությունն է եղել (հիմնականում՝ եղջերու) եւ ծիսական կերակուր եփելը (զոհաբերած կենդանու մսով հարիսա): Հեթանոս հայերի ամանորյա այս տոնակատարությունը շարունակվել է նաեւ քրիստոնեության վաղ շրջանում:

Անցյալ տարի հայերի ակունքները որոնողների մի խումբ առաջին փորձն է արել՝ Ամանորը հունիսի 14-ին նշելու, որը կատարվել է Հայաստանի ամենաբարձր սարի՝ Արագածի գագաթամերձ լճի մոտ:

Գեւորգ Բրուտյանը եւ իր ընկերներն այս տարի այդ փորձը կրկնելու են շաբաթ օրը. մեկնելու են դրամատիկական թատրոնի շենքի մոտից, ժամը 9-ին: Այս մասին մամուլի ասուլիսին երեկ «Տեսակետ» ակումբում ասաց տոմարագետը:

Մեծանուն աստղաֆիզիկոս Վիկտոր Համբարձումյանի 100-ամյակը լրանում է այս տարի: Գ. Բրուտյանը նկատեց, որ թանգարանի շենքը, որտեղ 46 տարի ապրել է գիտնականը, վթարային է, գիտնականի արխիվն առայժմ ուսումնասիրված-հետազոտված չէ, որի հիմնական պատճառը հաստիքի բացակայությունն է: Նույն վիճակում է նաեւ գիտնականի հոր, նշանավոր բանասեր, թարգմանիչ Համազասպ Համբարձումյանի արխիվը:

Մ. Բ.

ՇՎԵԴԻԱՅԻ ԽՈՐՀՐԴԱՐԱՆԸ ՉՃԱՆԱՉԵՑ 1915-Ի ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ

Հիմնականը վա՞խն է թուրք ծայրահեղականներից

Հունիսի 12-ին Շվեդիայի խորհրդարանը 245 ձայնից միայն 37 կողմ է արձանագրել 1915 թվականին Օսմանյան կայսրությունում Հայոց ցեղասպանության ճանաչման բանաձեւին: Ինչպես տեղեկացնում է Շվեդիայի հայկական ասոցիացիաների միության նախագահ, «Արմենիկա.օրգ» էջի գլխավոր խմբագիր Վահագն Ավետյանը, քվեարկության նախորդ օրը շվեդական խորհրդարանում երկար քննարկումներ են եղել խորհրդարանի արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովի` մարդու իրավունքներին առնչվող զեկույցների կապակցությամբ` Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչելու կոչով:

Ցեղասպանության ճանաչման բանաձեւի մերժման հիմնավորումներն արդեն իսկ քվեարկության նախօրեին ձեւակերպվում են 4 կետով: Մասնավորապես, Շվեդիայի որոշ քաղաքական ուժեր բանաձեւը չընդունելու փաստարկներից մեկն են համարում ՄԱԿ-ի կողմից Հայկական հարցի առնչությամբ որեւէ փաստաթղթի ընդունված չլինելու հանգամանքը:

Երկրորդ փաստարկը 1948 թվականին ՄԱԿ-ի համապատասխան բանաձեւի ընդունման ժամանակ գոյություն չուներ Օսմանյան կայսրությունը, այլապես կարող էր ցեղասպանություն գնահատվել քաղդեացիների, ասորիների, հայերի հետ տեղի ունեցածը: Երրորդ փաստարկով նշվում է, թե դեռեւս առկա է տարաձայնություն Օսմանյան կայսրության փլուզման տարբեր իրադարձությունների եւ ուղղությունների առչնությամբ:

Վերջին փաստարկը ընդդեմ բանաձեւի ընդունման, վերաբերում է Թուրքիայում ներկա իրավիճակին ու զարգացումներին այն մոտեցմամբ, թե նման բանաձեւը կարող է դրդել ազգային որոշ նրբին գործընթացների, ինչն էլ կարող է բերել ծայրահեղականների գործողությունների:

Ինչեւէ, մինչեւ քվեարկությունը, քննարկմանը Ձախ ուժերը ներկայացնող խորհրդարանական Հանս Լինդը երեք հարց է առաջադրել ի հակադրություն նշված «փաստարկների». ովքե՞ր են այն հետազոտողները, որ չեն համաձայնում 1915 թվականի իրողություններին, եթե 1948 թվականի ՄԱԿ-ի բանաձեւով չի կարելի ճանաչել Հայոց ցեղասպանությունը, ինչպե՞ս է ճանաչվում Հոլոքոսթը, եւ ինչո՞ւ պետք է վախը Թուրքիայի ներսի ծայրահեղականներից թելադրի խոսքի ազատությունը շվեդական խորհրդարանում: Բանաձեւը մերժելուն կողմ արտահայտվողներից ոչ մեկը պատասխան չի տվել:

Ա. ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ

«ԱՄՆ-ՈՒՄ ԴՈՒՔ ԱՐԴԵՆ ՏԱՆՈՒԼ ԵՔ ՏՎԵԼ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՀԱՐՑԸ»

Զգուշացնում է Թուրքիայում ԱՄՆ նախկին դեսպան Մորթոն Աբրամովիցը

ԱՄՆ նախագահի պաշտոնում Դեմոկրատական կուսակցության թեկնածու Բարաք Օբաման Իլինոյս նահանգի հայերին հղած նամակում Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչելու խոստում է տվել: Խորհրդականներն զգուշացրել են Օբամային, որ ճանաչման հարցը լուրջ ռիսկ է պարունակում, ուստի ինքը չպետք է նախապես պարտավորություն ստանձնի: Սակայն Օբաման պատասխանել է. «Այդ հարցն ինձ համար փակված է, չեմ կարող դրժել խոստումս»:

Նշելով այդ մասին հունիսի 11-ի համարում, թուրքական «Ենի շաֆաք» թերթը գրում է, որ նախորդ օրը Թուրքիայի արտգործնախարար Ալի Բաբաջանը հանդիպել է Օբամայի խորհրդականները Էնթոնի Լայքի եւ Ֆիլ Գորդոնի հետ, քննարկելու նախագահի դեմոկրատ թեկնածուի, հայերին տված խոստումը: Խորհրդականները Բաբաջանին ասել են, որ նախագահ ընտրվելու դեպքում Օբաման հավանաբար կկատարի իր խոստումը, հետեւաբար Թուրքիան պետք է պատրաստ լինի դրան եւ ունենա հակազդեցության երկրորդ ծրագիր:

Օբամայի խորհրդականներին ի՞նչ արձագանք է տվել Թուրքիայի արտգործնախարարը՝ «Ենի շաֆաքը» չի նշում: Փոխարենը գրում է, որ մեկ շաբաթ Վաշինգտոնում բանակցություններ վարող Բաբաջանը միաժամանակ հանդիպել է Հիլարի Քլինթոնի խորհրդական Մադլեն Օլբրայթի, ինչպես նաեւ Ջոն Մակքեյնի խորհրդականների հետ, որոնց թվում է, ի դեպ, Հենրի Քիսինջերը:

«Ենի շաֆաքին» արձագանքի առումով լրացնում է «Թերջումանը», տեղեկացնելով. «Արտգործնախարար Բաբաջանը հանդիպումներում ընդգծեց Հայկական հարցը որպես խոչընդոտ թուրք-ամերիկյան հարաբերությունների հարթությունից դուրս մղելու անհրաժեշտությունը»:

Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչելու Օբամայի խոստումների հավանականության պարագայում Թուրքիայի խնդիրը, ինչպես երեւում է, սոսկ վերջինի խորհրդականների ասածները չեն: Դրանց հնարավոր կատարման մասին նույն «Թերջումանում» արտահայտվել է նաեւ Ռազմավարական հետազոտությունների միջազգային հաստատության տնօրեն Սեդաթ Լաչիները: Նա, ԱՄՆ առաջիկա նախագահական ընտրությունները թուրք-ամերիկյան հարաբերությունների տեսանկյունից գնահատելիս, ուշադրություն է հրավիրել այն հանգամանքի վրա, որ ԱՄՆ-ում հայկական լոբբիին առավելապես աջակցում են դեմոկրատները, ապա եւ ավելացրել. «Թուրք-ամերիկյան հարաբերությունների նորմալ ընթացքի դեպքում կարելի է հեշտությամբ կանխել Հայկական հարցին առնչվող զարգացումները: Սակայն հարաբերություններում ամենափոքր տարաձայնությունն անգամ կրակի վրա յուղ լցնելու ազդեցություն կգործի եւ կբոցավառի Հայկական հարցի հրդեհը»:

Այնուհետեւ Լաչիներն ընդգծել է. «Եթե ընտրություններում հաղթի, ապա Օբաման ԱՄՆ-ում կդառնա 1915-ի իրադարձություններն իբրեւ «ցեղասպանություն» բնութագրող առաջին նախագահը» (Լաչիները սխալվում է, նախագահ Ռոնալդ Ռեյգանը 1981-ին ճանաչել է արդեն): Նա դրանով մեկ անգամ եւս ակնարկել է, որ նախագահի պաշտոնում Հանրապետական կուսակցության թեկնածու Ջոն Մակքեյնի ընտրությունը գերադասելի է Թուրքիայի համար: Ի դեպ, այդ կարծիքը լայն տարածում ունի երկրի ինչպես քաղաքական, այնպես էլ հասարակական շրջանակներում: Դրանում համոզվելու համար կարելի է անդրադառնալ Բուշ ավագի պաշտոնավարման տարիներին Թուրքիայում ԱՄՆ դեսպանի աթոռն զբաղեցրած Մորթոն Աբրամովիցի հետ «Աքշամ» թերթի հունիսի 11-ին հրապարակված հարցազրույցին:

Թղթակիցն Աբրամովիցին է դիմում. «Թուրքիայում տարածված է այն կարծիքը, թե ԱՄՆ-ի հետ հարաբերությունները բարելավվում են, երբ իշխանության են գալիս հանրապետականները: Համատարած այս կարծիքը վերջին անգամ «հայկական բանաձեւի» առնչությամբ վերահաստատեց վարչապետ Էրդողանը»: Ահա թե ինչ է պատասխանում Աբրամովիցը. «Ես բոլորովին համամիտ չեմ այդ կարծիքին: Դեմոկրատների իշխանության պարագայում Թուրքիային պետք է մտահոգի հենց Հայկական հարցը, որովհետեւ նրանք հայտարարեցին, որ ճանաչում են «ցեղասպանությունը»: Սակայն դա դեռ ցեղասպանության բանաձեւերին աջակցել չի նշանակում: Արդեն դուք Հայկական հարցը տանուլ եք տվել ԱՄՆ-ում: Հայկական թեզերն արժանանում են լայն շրջանակների հավանությանը: Իշխանությունները՝ դեմոկրատական կլինեն, թե հանրապետական, ի վիճակի չեն փոխելու իրերի դրությունը»:

Աբրամովիցն «Աքշամի» հարցերին պատասխանելիս միաժամանակ ասում է, որ Թուրքիան Մերձավոր եւ Միջին Արեւելքում դերակատար չէ, որովհետեւ ներկայություն չունի Իրաքում, չի կարող տեղ զբաղեցնել տարածաշրջանային որոշումների կայացման մեխանիզմում, հազիվ թե ի վիճակի լինի հարցեր լուծելու տարածաշրջանում, այլ ընդամենը կարող է նպաստել դրանց լուծմանը, ԱՄՆ-ում պահպանողական որոշ շրջանակներ հիրավի չեն վստահում վարչապետ Էրդողանի «Արդարություն եւ բարգավաճում» կուսակցությանը:

Նա դրանով հաստատում է, որ թուրք-ամերիկյան տարաձայնությունները հայկական բանաձեւերով չեն սահմանափակվում: Այդ ընթացքում անուղղակի հիմնավորվում է Սեդաթ Լաչիների «Հայկական հարցի բոցավառման» մտավախությունը եւ դրա պայմանավորումն ԱՄՆ-Թուրքիա հարաբերություններում թեկուզ աննշան անհարթությամբ:

ՀԱԿՈԲ ՉԱՔՐՅԱՆ

Patrick Wilson Gore: Stalin’s annexation of Karabakh to Azerbaijan was due to his "paranoia" of Armenians

There is no evidence that the Armenians of Nagorno Karabakh committed "genocide” against Meskhetian Turks of Khojaly, Canadian military historian Patrick Wilson Gore said during the launch of his latest book "Tis Some Poor Fellow’s Skull: Post-Soviet Warfare in the Southern Caucasus" at the embassy of the Republic of Armenia in Ottawa, independent French journalist Jean Eckian told PanARMENIAN.Net.

Gore stated that Stalin’s annexation of Nagorno Karabakh to Azerbaijan was due to his "paranoia" of Armenians and a secret deal between him and Ataturk, the Turkish dictator.

The Canadian expert stated that for 70 years Armenians of Nagorno Karabakh were treated as second-class citizens under Azeri rule. The treatment of Armenians by Azeris was a classic case of ethnic cleansing. After the Sumgait and Baku massacres of Armenians in the early 1990s, the Armenians were forced to fight to defend their families and their lives.

In regard to the Khojaly incident, Gore said "Azeri troops ran faster than the Meskhetian Turk civilians they had been using as human shields". Upon their retreat to Agdam, civilians of Khojaly were fired upon by the Azeri OMON garrison of Agdam, mistaking them for Armenian forces. He said that a day before the start of Khojaly battle, the Azeri forces executed 32 Armenian prisoners of war.

Regarding the ongoing Azeri government threats of resumption of war to take Nagorno Karabakh, Gore said that "peace is for the benefit of both sides". It is true that the Azeri government is getting emboldened with its new-found oil wealth, but the Aliyev government has to "consider that their oil and gas pipelines run 30 km north of Nagorno Karabakh, and Azeris have invested heavily in their Baku facilities." Gore questioned whether Azeris want to jeopardize their vital pipelines and "risk their money sources."

The author of the 139-page book is a Canadian specialist in military history and theory. He studied at Oxford, and subsequently graduated from the National Defense College at Kingston, one of NATO’s senior command colleges. Much of his career has focused on strategic intelligence. This is his eleventh book. He used to be paratrooper and marine commando.

Economic opportunities lure Armenia's vast diaspora home

By MARIA DANILOVA, Associated Press Writer
Sun Jun 8, 12:52 PM ET



YEREVAN, Armenia - What would prompt a young family to abandon a comfortable life and move to a poor country where running water is still a luxury for many, politics are messy and the threat of war looms large?

For Aline Masrlian, 41, her husband, Gevork Sarian, and their two children, it was their motherland calling.

"It is something special when you live in your own land," said Masrlian, who moved here after her family had lived for generations in Syria.

Lured by the economic opportunities in a fast changing country and the lure of home, some people from Armenia's vast diaspora are moving to the land that their ancestors had long kept alive as little more than an idea. Longtime residents, meanwhile, are no longer fleeing the country in large numbers.

While 3.2 million people live in this landlocked Caucasus mountain nation — the smallest of the ex-Soviet republics — an estimated 5.7 million Armenians reside abroad. The largest disappears are in Russia (2 million), the United States (1.4 million), Georgia (460,000) and France (450,000), according to government data.

Most of the diaspora, like Masrlian's family, are descendants of those who fled the killings of up to 1.5 million Armenians in Ottoman Turkey during World War I — a tragedy Armenia wants to be recognized as genocide but modern Turkey insists was an inherent part of the war's violence.

Much later, others ran away from the economic collapse that Armenia suffered following the 1991 breakup of the Soviet Union, when electricity was available only several hours a day, people had to chop down trees for heat, and bread and butter were strictly rationed.

The devastating conflict with neighboring Azerbaijan over the disputed territory of Nagorno-Karabakh, in which over 30,000 people have died, compounded the exodus. An estimated 500,000 people left the country in 1992-94, many heading to Russia.

However, over the past four years Armenia has registered an overall population inflow of 33,200, the first positive trend since gaining independence in 1991 with the Soviet collapse, said Vahan Bakhshetian, a migration expert with the Territorial Management Ministry. While it's difficult to tell how many Armenians are returning permanently, Bakhshetian said the trend offers hope.

"We are now seeing many of those who had left return," said Foreign Ministry spokesman Vladimir Karapetian.

Among the returnees are many from the Russian diaspora. Some are lured back by economic improvements here, while others are escaping growing xenophobia in Russia.

Garik Hayrapetyan of the United Nations Population Fund said Armenians also are no longer leaving in large numbers, but he cautioned that the emerging repatriation will not be sustained without economic and political progress.

For many, the country's biggest asset is its rich cultural heritage. Two millennia ago, Armenia was a vast kingdom stretching between the Black and Caspian seas. Eventually it was divided and absorbed by bigger states, including the Ottoman empire and czarist Russia, and later the Soviet Union.

Armenians like to brag that Noah's Ark came to rest in their country, on the biblical Mount Ararat — though the snowcapped mountain is now part of Turkey, overlooking Yerevan. The country is said to be the first state to adopt Christianity as its religion.

Still, in many ways Armenia remains an unlikely place to attract returnees. Despite economic progress in recent years, over a quarter of the population lives in poverty and the average monthly wage is a meager $275.

Outside aid is crucial. Diaspora Armenians send millions of dollars for investment and aid projects, and much of the population survives on individual money transfers from relatives abroad. The International Monetary Fund estimates that remittances make up 10 percent of the country's economy.

Those sending money are moved by the same love of country that draws Armenians back. James Tufenkian, an Armenian-American, has invested some $30 million in reviving the traditional carpet industry — largely destroyed in the Soviet era — building hotels and running charity efforts. Today, he provides jobs to over 1,000 people here.

Tufenkian, 47, said he decided to help after his first visit at the height of Armenia's economic decline in the early 1990s.

"I felt like I had a chance to do something to improve people's lives, that it was my homeland calling," Tufenkian said in a telephone interview from New York.

Today, Yerevan is slowly transforming itself from a run-down city into a vibrant, modern capital. The downtown boasts Western boutiques, expensive restaurants and young people in trendy outfits.

Yet the rest of the city, perched on steep hills, is a bleak mix of Soviet-era concrete apartment blocks and dilapidated two- and three-story houses with laundry hanging on balconies. The air is heavily polluted, mostly from the exhaust of the battered Soviet-era cars that clog the city. Some districts in Yerevan continue to have shortages of running water, which were common in the 1990s.

While Armenia is considered one of the freer countries among post-Soviet republics, its fragile hold on democracy became apparent earlier this year. Eight people were killed in clashes between government forces and opposition activists protesting election results. The Nagorno-Karabakh conflict also keeps tensions high.

But ask Gevork Sarian about life in Armenia, and the emigre who returned from Syria with his wife and children talks more about finding a homeland than about the wider political climate.

The bearded, smiling Sarian attended university in Yerevan in the early 1980s and said he always wanted to return. The family moved back in 1998, and he started several successful businesses, including a lingerie store run by his wife.

Now 46, Sarian said he had felt separated from his Syrian neighbors. "Even if they look at you in a good way, you are still a stranger — this is the feeling of Armenian diaspora everywhere," he said.

His 15-year-old son Ardag added that in Armenia "you feel that it is your country."

Repatriation wasn't as easy for Aline Masrlian, the wife in the family. She recalled a middle-class life in the northern Syrian city of Aleppo, with running water available 24 hours a day and the markets full of fruits and vegetables. In Yerevan, when the family first arrived, water was on just two hours a day, sometimes the only bread she could find was stale, and she missed the job she had loved, as a construction engineer.

But 10 years later, sitting in a new, spacious apartment decorated with family photos, Aline said she has no regrets. "I decided that this is my country."

More recent returnee Zorair Atabekian, 36, hopes for a similar future. He came back in 2005 after five years in Canada, homesick and hoping to go into business. Though he still earns far less selling jewelry in Yerevan than he did running an apartment design firm in Montreal, he said he knew his decision would eventually prove right.

"Today this country offers a lot of possibilities," he said. "That is why many diaspora are returning here to start up businesses."

ԹՈՒՐՔ ԴԵՍՊԱՆԸ ՎՌՆԴՈՒՄ Է ՊԱՏՄԱԲԱՆԻՆ՝ ՃՇՄԱՐՏՈՒԹՅՈՒՆՆ ԱՍԵԼՈՒ ՀԱՄԱՐ

Ստորեւ թարգմանաբար ներկայացվող Հարութ Սասունյանի հոդվածը եւս մի ապացույց է, որ թուրքական կառավարությունը լուրջ չի վերաբերվում Հայոց ցեղասպանությունը պատմաբանների (եւ ոչ թե քաղաքագետների) քննարկմանը թողնելու իր առաջարկություններին:

Քսաներեք տարի առաջ՝ 1985-ին Հյուստոնի համալսարանի պատմության ամբիոնի պրոֆեսորի օգնական Դոնալդ Քաթերթը եւ իր 68 թուրքամետ գործընկերները համատեղ մի հայտարարություն ստորագրեցին, որով հարցականի տակ էին դնում Հայոց ցեղասպանությունը եւ Մ. Նահանգների Կոնգրեսին կոչ էին անում չվավերացնել մարդկության դեմ գործված այդ ոճրագործության վերաբերյալ հուշագիր-բանաձեւը: Թուրք-ամերիկյան ասոցիացիաների ասամբլեայի ֆինանսավորած այդ հայտարարությունը 1985-ի մայիսի 19-ին կես էջի ծավալով տպագրվեց «Ուաշինգտոն փոստ» եւ «Նյու Յորք թայմս» թերթերում:

Պրոֆ. Քաթերթը եւ տասնյակ այլ պատմաբաններ համապատասխան ֆինանսավորում էին ստացել Թուրքական ուսումնասիրությունների ինստիտուտից (ԹՈՒԻ) եւ այլ թուրքական կազմակերպություններից: ԹՈՒԻ-ն հիմնադրվել էր Վաշինգտոնում 1982-ին՝ թուրքական կառավարության հատկացրած 3 միլիոն դոլար դրամաշնորհով: Երբ ես 1985-ի հոկտեմբերի 24-ին իմ հոդվածում նշեցի, որ այդ հայտարարությունը ստորագրողները գումարներ էին ստացել ԹՈՒԻ-ից, այդ հաստատության այն ժամանակվա գործադիր տնօրեն Հիթ Լոուին սպառնաց դատական գործ հարուցել իմ դեմ, եթե անմիջապես հերքում չտպագրեմ: Ես մերժեցի նրա առաջարկը, եւ իմ փաստաբանը սպառնաց նրա դեմ դատական գործ հարուցել: Ես տվյալներ ունեի, որ նրա մատը խառն էր այդ չարաբաստիկ հայտարարության խմբագրման եւ 69 ստորագրությունների հավաքման գործում: Նրանցից 12-ը ներկայումս ծառայում են ԹՈՒԻ-ի վարչական կազմում: Նրանց թվում են Լոուին եւ Ջաստին Մկքարթին:

Անցյալ շաբաթ անակնկալ մի շրջադարձ ստիպեց վերստին անդրադառնալ պրոֆ. Քաթերթին, որը 2001-2006-ը եղել էր ԹՈՒԻ-ի կառավարիչների վարչության նախագահը: Միջին Արեւելքի ուսումնասիրությունների ասոցիացիայի նախագահը նամակ էր հղել Թուրքիայի վարչապետ Էրդողանին, որտեղ իր զայրույթն էր հայտնում Քաթերթին պաշտոնից հեռացնելու առնչությամբ: Պրոֆ. Մերվաթ Հաթեմն իր նամակում նշել էր, որ պրոֆեսորին ստիպել են հրաժարական տալ, երբ նա մերժել է ԹՈՒԻ-ի պատվո նախագահ, Վաշինգտոնում Թուրքիայի դեսպան Նեբի Սենսոյի խնդրանքը կատարել եւ վերանայել Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ մի գրքի իր գրած գրախոսականը: Պրոֆ. Հաթեմն իր մտահոգությունն է արտահայտել, որ դրանով ԹՈՒԻ-ն կկորցնի ոչ քաղաքական հաստատություն լինելու իր համբավը:

Նա հիշեցրել է Էրդողանին, որ այդ պաշտոնազրկումը հակասում է թուրքական կառավարության գործադրած ջանքերին, եւ խնդրել, որ վարչապետը միջամտի եւ պրոֆեսորին վերականգնի իր պաշտոնում: Նամակից օրինակներ նա ուղարկել է դեսպան Սենսոյին, ԹՈՒԻ-ի վարչության եւ Ջորջթաուն համալսարանի (որտեղ տեղավորված է ԹՈՒԻ-ն) պրեզիդենտին:

Պրոֆ. Քաթերթի անախորժություններն սկսվեցին 2006-ի աշնանը, երբ «Միջճյուղային պատմական հանդեսում» տպագրվեց Դոնալդ Բլոքսհեմի «Ցեղասպանության մեծ խաղը: Իմպերիալիզմը, նացիոնալիզմը եւ օսմանյան հայերի կոտորածը» գրքի իր գրախոսականը, որտեղ նա համարձակ քննադատության ենթարկեց թուրք պատմաբաններին՝ ասելով, որ նրանցից շատերի ուսումնասիրությունները ֆինանսավորում եւ հրատարակում է թուրքական կառավարությունը: Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ թուրք պատմաբանների «Լռության պատը քանդվում է» գրել էր նա եւ բացատրել, թե ինչու առաջին անգամ օգտագործում էր ցեղասպանություն բառը: «Կուտակված վկայությունները ցույց են տալիս, որ սպանություններն իրոք ծրագրված էին կենտրոնից՝ օսմանյան կառավարության պաշտոնյաների կողմից եւ հետեւողականորեն իրագործվում էին նրանց ստորադասների կողմից», գրել էր նա եւ եզրակացրել, որ «այն, ինչ պատահեց հայերին, լիովին համապատասխանում է ՄԱԿ-ի ցեղասպանության բնորոշմանը»:

ԹՈՒԻ-ի թղթակից անդամ պրոֆ. Ֆաթմա Գյոչեքն անցյալ շաբաթ «Արմինյն ռիփորթր» թերթին պարզաբանել է, որ պրոֆ. Քաթերթի պաշտոնազրկումից հետո վարչության 2 անդամներ հրաժարական էին տվել, իսկ 2 ուրիշներ եւ անձամբ ինքը եւս մտածում էին նույն քայլին դիմել: Հավաստի աղբյուրները բացահայտեցին, որ հրաժարական ներկայացնողները եղել են պրոֆ. Ռեսաթ Քասանբան (Վաշինգտոն, Սեաթլ համալսարանի միջազգային ուսումնասիրությունների ծրագրի ամբիոնի վարիչ) եւ Մարսի Պատոնը (Ֆերֆիլդ համալսարանի քաղաքագիտության ամբիոնի պրոֆեսորի օգնական):

Պրոֆ. Քաթերթի վերափոխումը կարելի է բացատրել իր իսկ գրքի («Օսմանյան կայսրությունը 1700-1922 թթ.») 2000-ի եւ 2005-ի հրատարակումները համեմատելով: Առաջին հրատարակման չափազանց զուսպ լեզվին փոխարինելու էին եկել ավելի համարձակ ձեւակերպումները, ինչպիսիք են, օրինակ, «սպանությունների ոճն ու ձեւը տարբեր վայրերում սարսռեցնող աստիճանի նման էին միմյանց, վկայակոչելով համակարգված ծրագրի գոյության մասին» եւ «վկայությունները խոսում են, որ Օսմանյան պետության բարձրաստիճան պաշտոնյաները, օգտագործելով հատուկ կազմակերպություններին, իրագործեցին կենտրոնի ծրագրած սպանությունները, որոնց զոհ գնացին զանգվածային թվով օսմանցի հայեր»: Իսկ 2006-ին գրած գրախոսականում նա եզրակացնում է, որ 1915-ին կատարվածը ցեղասպանություն էր:

Սրանով թուրք կառավարության ուսերին ծանրանում է մի նոր սկանդալային միջադեպ: Վաշինգտոնում Թուրքիայի դեսպանն իր արարքով խախտել է պատմաբանների ակադեմիական ազատության իրավունքները, դրանով իսկ մի ավելորդ անգամ բացահայտելով թուրքական կառավարության ոչ լուրջ վերաբերմունքը Հայոց ցեղասպանության հարցը պատմաբանների անաչառ ուսումնասիրություններին թողնելու առաջարկին:

Թարգմ. Հ. Ծ.

Georgian muhajirs were privy to mass killings of Armenians and Greeks in Ottoman Empire

Georgian muhajirs were privy to mass killings of Armenians and Greeks in the Ottoman Empire, a Turkish historian said at “Georgian Muslims and the Ottoman Empire. The end of the 19th – the beginning of the 20th centuries” conference in Tbilisi.

“Leader of Georgian Muslims Ali-Pasha Tavgerizade was involved in forming armed groupings,” Oktay Özel said in his report titled “The emigration of the Muslim population of Adjara to Anatolia and the Russian-Ottoman war of 1877-78.”

Touching on relations between Georgian Muslims and Christians in Asia Minor, Dr Ozel said that Georgian Muslims were privy to mass killing of Armenians and Greeks in Ottoman Empire. “It’s hard to say when Georgians were fulfilling the orders of the Ottoman government and when they were driven by their bellicose spirit but they were killing along with Cherkess and other muhajirs. Most likely, they wanted to demonstrate their loyalty to the Sultan,” he said

Վրացի մուհաջիրները մասնակցել են հայերի եւ հույների զանգվածային սպանություններին Օսմանյան Թուրքիայում

Վրացի մուհաջիրները մասնակցել են հայերի եւ հույների զանգվածային սպանություններին Օսմանյան Թուրքիայում: Այդ մասին Թբիլիսիում կայացած «Վրացի մահմեդականները եւ Օսմայան կայսրությունը. 19 դարի վերջ-20 դարի սկիզբ» գիտաժողովում հայտարարել է թուրք պատմաբան Օքթայ Օզելը «Աջարիայի իսլամական բնակչության արտագաղթը Անատոլիա եւ 1877-78թթ. ռուս-թուրքական պատերազմը» զեկույցում: Զեկույցում անդրադարձ է եղել մահմեդական վրացիների զինված կազմավորումներին եւ Փոքր Ասիայի քրիստոնյա ժողովրդների հետ նրանց հարաբերություններին: Ըստ թուրք պատմաբանի, մահմեդական վրացիների առաջնորդ Ալի Փաշա Թավգերիձեն զինված կազմավորումներ էր ստեղծել այդ շրջանում:

«Վրացի մահմեդականներն միանշանակ մասնակցել են զանգվածային սպանություններին չերքեսների եւ այլ մուհաջիրների հետ: Դժվար է ասել, թե նրանց որ գործողությունների պատճառն էին Օսմանյան կայսրության ծրագրերը, իսկ որոնք էին վրաց վերաբնակների ռազմատենչ բնույթի արդյունքը: Սակայն նրանք միանշանակորեն մասնակցել են զանգվածային սպանություններին, չերքեսների եւ այլ մուհաջիրների հետ: Հավանաբար, նրանց գործողությունների լուրջ պատճառներից մեկն այն էր, որ նրանք ցանկացել են գործով ապացուցել իրենց հավատարմությունը սուլթանին»,-ընդգծել է Օզելը:

Օքթայ Օզելը Անկարայի Բիլքենդ համալսարանի Օսմանյան կայսրության Halil Inalcik հետազոտությունների կենտրոնի տնօրենն է

SPLC: what we are seeing is a despicable rewriting of history aimed at absolving perpetrators of mass murder

A network of U.S. scholars funded by the government of Turkey is part of an energetic campaign to cover up the Turkish genocide of as many as 1.5 million Armenians during World War I, an effort that has found success in Congress and the White House, according to the latest issue of the Southern Poverty Law Center’s Intelligence Report, released today.

As the SPLC told PanARMENIAN.Net, despite abundant documentation and eyewitness accounts of the slaughter of Armenians by Turkey’s Ottoman government between 1915 and 1918, the current Turkish government has paid lobbyists and funded the network of American academics, many of whom dismiss or rationalize the killing. Genocide scholars agree that the slaughter was, indeed, a genocide.

“What we are seeing is a despicable rewriting of history aimed at absolving the perpetrators of mass murder and demonizing their victims,” said Mark Potok, editor of the SPLC’s Intelligence Report, a quarterly investigative journal that monitors the radical right. “It is no different than the Holocaust denial of Nazi sympathizers who claim there were no gas chambers at Auschwitz and Treblinka.”

The cover story recounts a March 2007 event where Guenter Lewy, a professor emeritus of political science at the University of Massachusetts, told a Harvard University audience that the Turkish government at the time may have been guilty of ineptness and “bungling misrule” - but not genocide. Lewy, one of the most active members of the network of academics, has made similar revisionist claims in speeches at other campuses and in his 2005 book, The Armenian Massacres in Ottoman Turkey: A Disputed Genocide.

As early as 1985, Turkey bought full-page newspaper advertisements to publish a letter questioning the genocide that was signed by 69 American scholars. All 69 had received funding that year from the Turkish government or its proxies.

As the only Muslim-dominated country in a troubled region to call the United States and Israel its allies, Turkey also has wielded significant political influence in Washington. Last fall, lobbyists on the Turkish payroll stymied a congressional resolution commemorating the genocide by persuading more than 100 lawmakers to reverse their positions. Even President Bush flip-flopped on a 2000 campaign promise to back official U.S. recognition of the genocide.

“Denial is the final stage of genocide,” Gregory Stanton, president of the International Association of Genocide Scholars, told the Intelligence Report. “It is a continuing attempt to destroy the victim group psychologically and culturally, to deny its members even the memory of the murders of their relatives. That is what the Turkish government today is doing to Armenians around the world.”

ՈՒԿՐԱԻՆԱՑԻ ՀԵՂԱՓՈԽԱԿԱՆ ՊՈՏԵԽԻՆԸ Լ.ՏԵՐ-ՊԵՏՐՈՍՅԱՆԻ ՈՒՍՈՒՑԻՉ

Դատելով ամենից, Լ.Տեր-Պետրոսյանը չի հանդարտվելու եւ պատրաստվում է հեղափոխական գործընթացի երկրորդ փուլին։

Մասնավորապես, մեր տեղեկություններով, մայիսի 26-ին Լ.Տեր-Պետրոսյանն իր առանձնատանը ընդունելություն է կազմակերպել ոմն Դմիտրի Պոտեխինի պատվին։ Այդ անունը ոչինչ չի ասում հայ հասարակությանը, սակայն սույն անձնավորությունը Լ.Տեր-Պետրոսյանի ու նրա կողմնակիցների համար այս օրերին ընկալվում է որպես «քաղաքական փրկօղակ»։ Չէ՞ որ հենց այս ուկրաինացի երիտասարդն է ուղղորդելու Լ.Տեր-Պետրոսյանի թիմին, հարստացնելով վերջինիս մարտավարական «զինանոցը»։ Իսկ ով է Դ.Պոտեխինը եւ ինչու է նրա մասնակցությամբ հանդիպումը այդչափ կարեւորվել։

Դ.Պոտեխինը Ուկրաինայի «նարնջագույն» հեղափոխության առանցքային գաղափարախոսներից եւ համակարգողներից մեկն է, այսպես կոչված, «Եվրոպական ռազմավարության խումբ» վերլուծական կենտրոնի ղեկավարը, «կՏՐՈ» շարժման առաջնորդը, որը սերբական «ԿՑտՏՐ» կազմակերպության ղեկավարների հետ մեկտեղ եղել է վրացական «Կմարայի» ստեղծման խորհրդատուներից մեկը։

Ուկրաինայի «նարնջագույն» հեղափոխության գլխավոր դերակատարներից, քաղաքական այն խմբի ղեկավարներից մեկը, որի միջոցով Ուկրաինան արագ քայլերով ընթանում է դեպի ՆԱՏՕ։

Այժմ եկել է Հայաստան, որպեսզի Լ.Տեր-Պետրոսյանին հրահանգավորի, թե ինչպես է պետք երիտասարդության ուղեղները լվանալ եւ փաստացի 10-20 հոգուց կազմված նույն մարդկանցից ստեղծել 3-4 երիտասարդական խմբեր՝ ըստ իրենց «երիտասարդական շարժումներ» տարբեր անվանումներով. «Սկսել ա...», «Հիմա», «Վերկաց», «Մենք» եւ այլն, որոնք սնկի նման պետք է բազմանան։

Հարկ է նշել, որ քաղաքական «ինստրուկտաժ» ստանալու նպատակով ԱՄՆ մեկնելուց առաջ ս.թ. մայիսի 10-12-ը Լ.Տեր-Պետրոսյանի ներկայացուցիչ Դավիթ Շահնազարյանը այցելել է Վրաստան եւ այնտեղ հեղափոխության տարածքային գրասենյակներից մեկում կարեւոր հանդիպում է ունեցել «Սորոսի» հիմնադրամի ֆինանսավորմամբ գործող, վրացական հեղափոխության առանցքային գործիչներից Իվլիանի Խաինդրավայի, Նուգզար Գոգորիշվիլու, Գեորգի Խուցիշվիլու, Վախթանգ Կոլբայայի, Առնոլդ Ստեփանյանի եւ ամենակարեւորը` Ուկրաինայից ժամանած Դմիտրի Պոտեխինի եւ նրա օգնական՝ Ալեքսանդրա Դելեմենչուկի հետ։

Մեր տեղեկություններով, մայիսի 10-ին Թբիլիսիում տեղի ունեցած այդ հանդիպման ընթացքում որոշում է կայացվել, որ Դ.Պոտեխինը եւ նրա ղեկավարած խումբը պետք է Հայաստանի վերաբերյալ համապատասխան զեկույց ներկայացնեն «գունավոր հեղափոխությունների կենտրոնին» ու ստանան այնտեղից ցուցումներ գործողությունների նոր փուլ Հայաստանում սկսելու վերաբերյալ։

Այդ հանդիպումից հետո Դ.Շահնազարյանը վերադարձել է Հայաստան, իրազեկել արդյունքների մասին Տեր-Պետրոսյանին։ Վերջինիս հրահանգով Դ.Շահնազարյանը միմյանց հետ կապել է Լ.Զուրաբյանին եւ Դ.Պոտեխինին։ Դ.Պոտեխինը Թբիլիսիից մեկնել է Ուկրաինա, համապատասխան զեկույցներից հետո Վարշավայի գունավոր հեղափոխությունների կենտրոնից նրան հանձնարարվել է մեկնել Հայաստան եւ սկսել գործընթացը։

Մայիսի 25-ին Դ.Պոտեխինը եւ նրա օգնական Ալեքսանդրա Դելեմենչուկը Կիեւից մեկնել են Թբիլիսի եւ «Սորոսի» հիմնադրամից սնվող «Բազմազգ Վրաստան» կազմակերպության ղեկավար Առնոլդ Ստեփանյանի միջոցով կապվել Լ.Տեր-Պետրոսյանի ներկայացուցիչ Լ.Զուրաբյանի հետ։

Մեկ օր անց, մայիսի 26-ին, ուկրաինական հեղափոխության առաջամարտիկները ժամանել են Հայաստան։ Մեր տեղեկություններով, Երեւանում նրանք նախ հանդիպել են Լ.Զուրաբյանին, Արման Մուսինյանին եւ գլխավորը՝ 3 ժամանոց առանձնազրույց ունեցել Լ.Տեր-Պետրոսյանի հետ, վերջինիս առանձնատանը։

Նույն օրը, գաղտնի հանդիպումից հետո, ուկրաինացի հյուրերը մգեցված ապակիներով մեքենայով հատել են հայ-վրացական սահմանը եւ վերադարձել Թբիլիսի։

Այցը ունեցել է ընդգծված գործնական, պրագմատիկ բնույթ։ Թե ի՞նչ պայմանավորվածություններ են ձեռք բերվել Լ.Տեր-Պետրոսյան-Դ.Պոտեխին հանդիպման ընթացքում, հայտնի չէ նույնիսկ Լ.Տեր-Պետրոսյանի մերձավոր անձանց։ Սակայն մեզ հասած տեղեկություններով, կարելի է պատկերացում կազմել, թե ինչպիսի առաջնահերթություն է սահմանել Դիմա Պոտեխինը հայկական ընդդիմության համար։ Այն է՝ իրավապահներին եւ իշխանություններին պարբերաբար թուլացնելու նպատակով, մարդկային փոքրաթիվ խմբերով ակցիաների անցկացում հասարակությանը հուզող բոլոր խնդիրների վերաբերյալ։

Օրինակ, օրվա ընթացքում 25-30 հոգիանոց խմբերը պետք է զգեստավորվեն եւ անցկացնեն 3 ակցիա. Sms հաղորդագրություններով պայմանավորվեն մետրոյի մարդաշատ կայարաններից մեկի մոտ, հագնեն բանտարկյալի հագուստներ եւ 1 ժամվա ընթացքում միասին վանկարկեն՝ «մենք բողոքում ենք գործող նախագահի դեմ, մենք մեզ զգում ենք բանտարկյալներ, մեր հայրենիքը դարձել է բանտ» եւ այլն։

Նույն խումբը նույն օրվա ընթացքում սպիտակ վերնաշապիկներով անցկացնում է բնապահպանական ակցիա, մեկ ուրիշ վայրում այլ հագուստով թոշակների բարձրացման պահանջով ակցիա եւ այլն։ Այս խորհրդատվությունների փաթեթի մի մասը ուկրաինական-վրացական ուսուցիչները Լ.Տեր-Պետրոսյանի թիմին փոխանցել են դեռեւս փետրվարի կեսերին, եւ դա որպես հիմք միանգամից կիրառության մեջ է դրվել։

Ցանկացած քաղաքացի, առավել եւս լրագրող, Լ.Տեր-Պետրոսյանի կողմնակիցների գործողություններին երկու օր հետեւելուց հետո կհասկանա, որ նրանք կատարում են հենց օտարերկրյա ուսուցիչների հրահանգները։ Իսկ առաջիկայում դրանք դառնալու են ավելի տարաբնույթ եւ ագրեսիվ, ավելանալու է դրանց ֆինանսավորումը, որպեսզի դառնան պերամանենտ։ Ահա թե ինչու էր Հայաստան ժամանել ուկրաինական նարնջագույն հեղափոխության կնքահայրերից մեկը։

Լ.Տեր-Պետրոսյանի թիմին հորդորվել է հիմնել 70-100 այդպիսի 25-30 հոգիանոց խմբեր։ Սա քաղտեխնոլոգների «ինստրուկցիաների» փոքրիկ մասն է միայն։ Հիմնական շարքը պետք է անցկացվի հունիս-օգոստոս ամիսներին, իսկ սեպտեմբերին ակնկալվում է արդյունքը հեղափոխական իրավիճակի տեսքով։

Ավելացնենք նաեւ, որ Դ.Պոտեխինի այցից անմիջապես հետո, Լ.Տեր-Պետրոսյանի հանձնարարությամբ, չնախատեսված երկօրյա այցով Մոսկվա է գործուղվել Լ.Զուրաբյանը։ Մեր տվյալներով, Մոսկվայում նա հանդիպել է Դ.Պոտեխինի երաշխավորած մարդկանց, որոնք պետք է կազմակերպեն ֆինանսական անհրաժեշտ հոսքերը Հայաստան։

Վերլուծելով Լ.Տեր-Պետրոսյանի եւ նրա հովանավորների գործողությունները՝ կարելի է աներկբա փաստել. Արեւմուտքի եւ հրեա-մասոնական լոբբիի դրածո Լ.Տեր-Պետրոսյանի միջոցով Հայաստանում փորձ է արվում երրորդ երկրի միջոցով (տվյալ դեպքում՝ Ուկրաինա) շարունակել, հասունացնել եւ վերջնարդյունքի հասցնել գունավոր հեղափոխության գործընթացը, որը սկսվել էր 2007թ. սեպտեմբերին, սակայն առաջին փուլում ձախողվեց։

Վստահաբար կարելի է ասել, որ ձախողվելու է նաեւ երկրորդ փուլում, ուղղակի այս ամբողջի ընթացքում տուժելու են բոլորը, իսկ երկիրը մի ժամանակահատված կրելու է «գունավոր հեղափոխությունների» անցկացման չհաջողված փորձերի վնասները։

ՎՐԵԺ ԱՀԱՐՈՆՅԱՆ