ՏԵՐ-ՊԵՏՐՈՍՅԱՆԻ ԵԼՈՒՅԹԻՆ ԱՌԱՋԻՆԸ ԱՐՁԱԳԱՆՔՈՒՄ ԵՆ ԱԴՐԲԵՋԱՆԱԿԱՆ ԵՎ ԹՈՒՐՔԱԿԱՆ ԼՐԱՏՎԱՄԻՋՈՑՆԵՐԸ

Սեպտեմբերի 21-ին «Արմենիա-Մարիոթ» հյուրանոցում ՀՀ նախկին նախագահ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը ծավալուն ելույթ է ունեցել եւ Հայաստանը երրորդ աշխարհի երկրների շարքում դասելու չարաբաստիկ հետեւությամբ մասնավորապես ասել. «ՀՀ-ի ամենամեծ ռեսուրսը նրա բացվածությունն է աշխարհի առջեւ, եթե մեր սահմանները բացվեն դեպի Թուրքիա, դեպի Ադրբեջան, դեպի Իրան: Մեղրին ճանապարհ չէ տնտեսական զարգացման համար: Ճանապարհը Ջուլֆայի երկաթգիծն է... ԼՂՀ հարցի կարգավորումն այս տասը տարիների ընթացքում համարյա թե հասել է անհուսալի վիճակի: Եթե հետեւենք Ադրբեջանի արձագանքներին, կտեսնենք, որ նրանց դիրքը գնալով կոշտանում է: Այսուհետեւ նրանք ոչ մի փոխզիջման չեն գնալու: Ես չգիտեմ` ի՞նչ է հնարավոր անել այս վիճակից դուրս գալու համար... Հնարավոր է փորձել վերադառնալ նորմալ երկրների շարքը»:
«168 ժամ» թերթը վերոհիշյալ ելույթին անդրադարձել էր «Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը դեռ չի որոշել» վերնագրով: Որքան էլ ՀՀ նախկին նախագահը ասի. «Ես չգիտեմ` ի՞նչ է հնարավոր անել այս վիճակից դուրս գալու համար», այնուամենայնիվ նորմալ երկրների շարքը վերադառնալու միակ ճանապարհը համարելով մեր սահմանների բացումը դեպի Թուրքիա, դեպի Ադրբեջան, վերստին ընդգծում է միակողմանի զիջումների անխուսափելիությունը հայկական կողմի համար ինչպես Լեռնային Ղարաբաղի, այնպես էլ հայ-թուրքական սահմանի բացման հարցերում:
Քանի որ Հայաստանի միակողմանի զիջումը ենթադրում է միջազգային պրակտիկայում անհարիր թուրք-ադրբեջանական նախապայմանների ընդունումը, ուստի Տեր-Պետրոսյանը դրանով գոտեպնդում է Հայաստանի նկատմամբ Ադրբեջանի եւ Թուրքիայի կոշտ դիրքորոշումը, միաժամանակ վերջիններիս պահանջներին ընդառաջելու ակնհայտ պատրաստակամությամբ դրական ազդանշաններ է հաղորդում միջազգային ուժերին:
Տեր-Պետրոսյանի այս պատրաստակամությունը նոր չէ, ոչ էլ նորություն են փոխզիջման միջազգային պահանջները` Հայաստանի միակողմանի զիջումներին հանգեցնելու նրա նկրտումները կամ նախապայմանների առումով Անկարային եւ Բաքվին ընդառաջելու ձգտումը, առավել եւս մեծ տերությունների համար:
Թերեւս այդ առումով պատահական չէ, որ Տեր-Պետրոսյանի ելույթին դրսում առաջինն են արձագանքել ադրբեջանական «Իրեւան» կայքէջը, թուրքական հանրային հեռուստատեսությունը, առանձնացնելով նրա խոսքերից հետեւյալ արտահայտությունները. «Լեռնային Ղարաբաղի հարցը դարձնելով անլուծելի, հայաստանյան ներկայիս իշխանությունները շատ մեծ հանցանք են գործում, Ադրբեջանի դիրքորոշումը էլ ավելի է կոշտանում, Բաքուն այլեւս որեւէ զիջում չի կատարի, իշխանությունների պատճառով Հայաստանը անցել է երրորդ աշխարհի երկրների շարքը»:
Հ. ՉԱՔՐՅԱՆ

ՔԱՎՈՒԹՅԱՆ ՆՈԽԱԶ ՌՈՒՍԱՍՏԱՆՈՒՄ

«Հրեաների ձեռքում են երկրի ֆինանսական միջոցներն ու տնտեսությունը: Մամուլն ամբողջությամբ նրանք են վերահսկում: Զբաղեցնում են բյուրոկրատական ամենաառանցքային աթոռները: Չկա մի կուսակցություն, որտեղ առանցքային դիրք չունենա «հավատափոխ» հրեան»:
Հավատացեք, ամեն մի ռուսաստանաբնակ հայ, կարդալով ձեր թերթում հրապարակված մի նյութի սոսկ այս պարբերությունը, աներկբայորեն կմտածի, որ այդ երկիրը Ռուսաստանն է: Մինչդեռ խոսքը վերաբերում է... Թուրքիային, եւ հոդվածի հեղինակն էլ թուրք է:
Ապշեցնում է հրեա ազգի` աշխարհակալության հասնելու այդ եզակի հատկությունը: Բուն Ռուսաստանում հակահրեական թեմայով լույս են տեսնում ընդարձակ հետազոտություններ, հոդվածներ, գրքեր եւ այլն, բացահայտվում են տվյալ երկրում եւ առհասարակ համաշխարհային գործերում նրանց բացարձակապես հրեանպաստ գործունեության բոլոր կողմերը, բայց դրանից ոչինչ չի փոխվում: Ելցինի օրոք նրանց իշխանությունը կատարյալ էր: Պուտինի ժամանակ փոքր-ինչ զիջել են դիրքերը եւ պատրաստվում են առաջիկա ընտրություններին:
Սակայն եթե Ռուսաստանում նրանց գործը դյուրացված է, որովհետեւ ռուս ազգային ինքնագիտակցությունը տակավին շարունակում է մնալ ընդարմացած վիճակում, ապա զարմանում ես, թե «հավատափոխ» հրեաներին ինչպես է հաջողվում գերիշխող դիրքեր գրավել մի պետությունում, որտեղ, ըստ էության, նացիոնալիզմը պետական գաղափարախոսություն է. թուրքը վեր է ամեն ինչից:
Հիշյալ հոդվածում թուրք հեղինակն ինքն է հիշատակում, որ հայերը Թուրքիայում դարձել են քավության նոխազ հրեաների ձեռքին: Այս առումով իմաստ ունի մի զուգահեռ անցկացնել: Ըստ վերջերս անցկացված սոցիոլոգիական մի հետազոտության արդյունքների, Ռուսաստանում «ավանդական» անտիսեմիտիզմին փոխարինել է կովկասատյացությունը: Առերեւույթ այդպես է, թեեւ ամեն մի ռուս ի ծնե անտիսեմիտ է: Քննության առարկա չդարձնելով ռուսների ու կովկասցիների փոխհարաբերությունների բարդ բնույթը (դա առանձին խոսակցության նյութ է), արժե ուշադրություն հրավիրել մի հանգամանքի վրա: Ինչպես ասվեց, Ռուսաստանում էլ բոլոր առաջատար ԶԼՄ-ները վերահսկում են տեղի հրեաները: Եվ հենց նրանք են հեղինակել ու շրջանառության մեջ մտցրել «կովկասյան ազգության անձինք» տխրահռչակ արտահայտությունը, որն ինչ-որ տեղ, իրոք, փոխարինել է «ջհուդ» հասկացությանը: Հռչակել են մի «ազգ», որի հիմքը... աշխարհագրական տարածքն է: Կարեւոր չէ, թե այդ «ազգը» ինչ լեզու ունի, ինչ պատմություն, ինչ կրոն: Ի վերջո ծագումնաբանորեն ի՜նչ կապ ունեն իրար հետ հայն ու ադրբեջանցին, վրացին ու չեչենը, օսն ու ինգուշը: Բայց ինչո՞ւ են նրանց միավորել: Որպեսզի նույն ԶԼՄ-ներում տարփողեն նրանց «ընդհանուր» վայրենի, քրեահակ, ընչաքաղց, լկտի, նենգ էությունը: Այսինքն, եթե Թուրքիայում, թուրքի ասելով, հրեաները քավության նոխազ են դարձրել հայերին, ապա Ռուսաստանում իրենցից «ցրելու» միտումով նրանք հարվածի տակ են դրել բոլոր կովկասցիներին:
Եվս մի «մանրուք»: Վերջերս լայնորեն քննարկվում էր այն հարցը, թե արժե՞ տեղի ԶԼՄ-ներում հիշատակել հանցագործների ազգությունը: Եվ ըստ երեւույթին հաղթում է հրապարակման տեսակետը: Չէ՞ որ ռուսական մամուլում առանց այդ էլ երբեք չես հանդիպի «հրեա բանդիտ», «հրեա մարդասպան», «հրեա խաբեբա» բառակապակցություններին: Դա կովկասցիներին է հատուկ:
ԱՐՄԵՆ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ, Կրասնոդար

ԱՆՆԱԽԱԴԵՊ ՆԱԽԱՁԵՌՆՈՒԹՅՈՒՆ. «ՆՈՅՅԱՆ ՏԱՊԱՆ»

90-ականների սկզբին էր, երբ Գեւորգ Ներսիսյանը, լինելով Արարատի քաղխորհրդի գործկոմի մշակույթի բաժնի վարիչ, առաջին անգամ հանրության դատին հանձնեց իր` մասշտաբներով ու նշանակությամբ իրոք բացառիկ մի ծրագիր` Արարատի մարզում, Արարատ լեռան դիմաց կառուցել «Նոյյան kտապան» համալիրը: Այս մտահղացումը մեծ հետաքրքրություն ու խանդավառություն առաջ բերեց մարդկանց մոտ, ոգեւորեց ու ոգեշնչեց, տպագրվեց, բայց... որոշ ժամանակ անց, բոլորիս հայտնի պատճառներով, ծրագիրը անուշադրության մատնվեց: Այս օրերին ծրագիրը կրկին է բարձրացվում հեղինակի եւ խանդավառ մի խումբ մարդկանց կողմից: Անշուշտ յուրաքանչյուր ծրագիր իրականանալու համար պետք ունի նյութական, իսկ այս պարագայում՝ հսկայական միջոցների: Հետեւաբար թվում է անիրատեսական: Սակայն չէ՞ որ բոլոր մեծ ծրագրերն սկսվում են երազանքից:

- Պարոն Ներսիսյան, խնդրում եմ հանգամանորեն անդրադառնաք «Նոյյան տապան» ծրագրին: Ի՞նչ է այն իրենից ներկայացնում:

- Սա փոքրիկ քաղաք հիշեցնող մի համալիր է, որն իր մեջ ընդգրկելու է տապանը իր աստվածաշնչյան չափերով (որի մեջ լինելու են համերգային, ցուցահանդեսային եւ կինո դահլիճներ), թանգարան, օտար լեզուների վարժարան, հայկական հեքիաթների հերոսների կերպարները մարմնավորող «դիսնեյլենդ», հյուրանոցային համալիր, աշխարհի հրաշագեղ կառույցների մանրակերտեր, տարբեր երկրների ազգային մշակույթը ներկայացնող տաղավարներ: Շուրջ 50 երկրներից յուրաքանչյուրը համալիրում կունենա իր շաբաթը եւ կներկայանա իր մշակույթով:

- Ծրագիրն ինքնին աննախադեպ է եւ պահանջում է յուրօրինակ մոտեցում: Ինչպե՞ս եք պատկերացնում այն:

- Ծրագիրը պետության կողմից հաստատվելուց եւ անհրաժեշտ հողահատկացումից հետո աշխատանքային խումբը ծրագիրը իր մանրամասներով կզետեղի ինտերնետ կայքէջում, կստեղծվի հիմնադրամ, կհայտարարվի մրցույթ-մրցանակաբաշխություն լավագույն նախագծի համար:

Մինչ կառույցի աշխատանքները սկսելը նախատեսված են մի շարք միջոցառումներ, ինչպես «Արարատ լեռն Արարատից» նկարիչների միջազգային փառատոնի անցկացում, որի ընթացքում արված աշխատանքները կնվիրաբերվեն մեր հանրապետությանը, ուխտագնացություն-քայլարշավ տարբեր երկրներ, վերոհիշյալ աշխատանքների ցուցադրում այդ երկրներում, հեռուստամարաթոնների, գովազդների, համերգային շոուների եւ այլ միջոցառումների կազմակերպում:

- Կարելի է ենթադրել, որ «Նոյյան տապանը» պետական, համահայկական նշանակության ծրագի՞ր է:

- Մեր համոզմամբ, սա այն ծրագիրն է, որը կոչված է համախմբելու ողջ հայությանը ոչ թե օրհասական պահերին, այլեւ խաղաղ եւ ստեղծագործ ժամանակներում: Ծրագրի իրագործումը նաեւ կայացած պետության եւ պետականության խորհուրդը կունենա: Մասնակցելով ծրագրին յուրաքանչյուր հայ մարդ` լինի դպրոցահասակ, թե տարեց, իր մեջ կբացահայտի պետական մտածելակերպ ունեցող քաղաքացուն:

- Իսկ ովքե՞ր են համախմբված ծրագրի շուրջը:

- Նախ երախտագիտությամբ նշեմ ստեղծագործական գրեթե բոլոր միությունների ղեկավարներին, մեծավաստակ Սոս Սարգսյանին, Պերճ Զեյթունցյանին, Աղասի Այվազյանին, մաեստրո Չեքիջյանին, Տիգրան Մանսուրյանին, ովքեր մեծ ոգեւորությամբ ընդունեցին եւ իրենց հավանությունը տվեցին ծրագրին: Իսկ շատ բարի կամքի տեր մարդիկ, ծանոթանալով ծրագրին, առաջ ընկնելով, անմիջապես իրենց աջակցությունն են առաջարկել: Իսկ բանաստեղծներ Հակոբ Սրապյանը, Մերուժան Հովհաննիսյանը, բանասեր Նունե Նարիկյանը, բալետմեյստեր Արտյոմ Գեւորգյանը, կոմպոզիտոր-աշուղագետ Էլինար Շահենը, ճարտարապետ Հոմերոս Նազարյանը եւ Ալբերտ Խաչատրյանը իրենց ամենօրյա մասնակցությունն ու նպաստն են բերել:

- Ի՞նչ նշանակություն կունենա ծրագրի իրականացումը մեր երկրի համար:

- Հայաստան երկիրը, որի մասին շատ այլազգիներ գաղափար անգամ չունեն, ճանաչելի կդառնա աշխարհով մեկ, այն կդառնա ոչ միայն քրիստոնյա աշխարհի ուխտատեղերից մեկը, այլեւ հզոր ազդակ կլինի տուրիզմի զարգացման համար: Իսկ սա նշանակում է, մեր ենթադրությամբ, շուրջ 3-4 միլիոն մարդկանց այցելություն Հայաստան, այսինքն՝ քաղաքակրթության բնօրրան:

- Ինչպիսի՞ հնչեղություն է ստացել ծրագիրն այսօր եւ ի՞նչ կասեք դրա արձագանքների մասին:

- Եղել են ծավալուն հրապարակումներ տարբեր թերթերում, կայացել է մամուլի ասուլիս: Մեզ համար անչափ ուրախալի է այն ոգեւորությունը, որը տիրում է ծրագրին ծանոթ մարդկանց շրջապատում եւ օրեցօր ավելանում է այս նախաձեռնությունը ողջունողների, աջակցության պատրաստ անհատների թիվը` լինեն բանվոր, մտավորական, ուսանող թե գործարար: Շուտով «Նոյյան տապան» ծրագրին կծանոթանան նաեւ սփյուռքում:

Զրույցը վարեց ՀԱԿՈԲ ՍՐԱՊՅԱՆԸ

ՀԱՋՈՐԴԸ ՊԵՏՔ Է ԼԻՆԻ ՆԱԽԻՋԵՎԱՆԸ

Բացառիկ հարցազրույց Ժիրայր Սեֆիլյանի հետ

Վերջերս «Ժառանգություն» խմբակցությունը ԱԺ-ում շրջանառության մեջ դրեց ԼՂՀ անկախությունը ճանաչելու օրենքի նախագիծ: Ի՞նչ կասեք այդ կապակցությամբ:

- Եթե գործը սահմանափակվելու է միայն այս օրենքի ընդունումով, այսինքն, եթե Հայաստանը ճանաչելու է ԼՂՀ անկախությունը եւ դրանով հարցը փակված է համարելու, ապա ես դրան դեմ եմ: Կողմ կլինեի, եթե այս քայլն ունենար իր տրամաբանական շարունակությունը, մասնավորապես, դրանից հետո ԼՂՀ-ն միանար ՀՀ-ին` վերածվելով երկու կամ ավելի մարզային կազմավորումների: Բացի այդ, այս գործողություններին զուգահեռ պետք է ուղղել 1988-ի սխալը եւ հանդես գալ Նախիջեւանը Հայաստանին միացնելու պահանջով: Եթե սա չէ «Ժառանգության» առաջարկության տրամաբանությունը, ապա ես դրան դեմ եմ: Առանց նշածս քայլերի ստացվում է, որ ԼՂՀ-ն անկախանում է ոչ թե Ադրբեջանից, այլ Հայաստանից, ինչը մեծ վնաս կհասցնի ազգային միասնությանը: Նախքան այս առաջարկությունը, վերջին տարիներին Ստեփանակերտի ղեկավարությունը շատ լուրջ է ընդունել անկախ պետություն լինելու «փաստը»: Սա, ի դեպ, հայաստանցի-ղարաբաղցի անբնական հակասության առաջացման պատճառներից հիմնականն է, երբ հայերը, ապրելով իրենց հայրենիքում, տարբեր երկրների քաղաքացիներ են համարվում` աստիճանաբար մոռանալով, որ Արցախը Հայաստանի մի մասն է:

Ժամանակին ԼՂՀ-ն ստեղծողները մտածում էին, թե դրանով միջազգային քաղաքական դաշտում խուսանավելու հնարավորություն են ստեղծում: Իրականում այս անհեթեթությամբ մենք միայն մեզ ենք խաբում, իսկ միջազգային հանրություն կոչվածը շարունակում է հարցը հայ-ադրբեջանական համարել եւ Արցախը որպես հակամարտության առանձին կողմ չի դիտարկում: Պետք է վերջ տալ ազգային միասնությանը շատ վնասող այս խեղկատակությանը, նոր հանրաքվե կազմակերպելով լուծարել ԼՂՀ-ն եւ ներկայիս փաստացի սահմաններով միացնել ՀՀ-ին:

- Բայց վերջերս ներկայացված որոշ սոցիոլոգիական հարցումների համաձայն, հարցվածների երկու երրորդը կողմ է, որ ԼՂՀ-ն անկախ լինի:

- Չեմ կարծում, թե նման հարցախույզներն արտացոլում են ճիշտ պատկերը: Հարցախույզներն իրականում ոչ այնքան մարդկանց դիրքորոշումները պարզելու համար են, որքան նրանց այլեւայլ տեսակետներ պարտադրելու: Լավագույն դեպքում հարցախույզները արտացոլում են այն կարծիքը, որն ամենից շատ է քարոզվում: Իսկ հարցի էությանը խորամուխ եղած անձանց դիրքորոշումները մնում են ստվերում: Ուստի այս հարցախույզի արդյունքները ես ոչ միայն սխալ եմ համարում, այլեւ շատ վտանգավոր՝ քարոզչական ազդեցության պատճառով:

- Դուք ասացիք, որ ԼՂՀ-ն Հայաստանին միացնելուն զուգահեռ նաեւ Նախիջեւանի հարցը պետք է բարձրացվի: Կարծում եք այսօր դրա ճիշտ ժամանա՞կն է:

- Թե ինչու 1988-ի ղարաբաղյան շարժումը միաժամանակ նաեւ Նախիջեւանի միացումը չպահանջեց, ինձ համար առ այսօր անհասկանալի է: Ի՞նչ է, Ղարաբաղ կոմիտեի անդամները չգիտեի՞ն, որ Նախիջեւանը Արցախի հետ միաժամանակ է օտարվել Հայաստանից: Չգիտեի՞ն, որ եթե Նժդեհը Սյունիքի դիմադրությունը չկազմակերպեր, Սյունիքն էլ նույն բախտին էր արժանանալու: Տարբեր բացատրություններ եմ լսել, որոնք ավելի շատ արդարացումներ են հիշեցնում: Սակայն այս պահին կարեւորն այս հարցերի իրական պատճառներն իմանալը չէ, ոչ էլ այն օրերի գործիչներին մեղադրելը: Սխալն ուղղել է պետք, եւ այդ առումով ոչ միայն ժամանակն է, այլեւ արդեն բավական ուշացել ենք: Արցախի հարցն այսօր կարելի է 80 տոկոսով լուծված համարել: Չմոռանալով մնացած 20 տոկոսի` Շահումյանի շրջանի ու Գետաշենի ենթաշրջանի մասին, կարծում եմ, այսօր շատ աշխույժ պետք է սկսել նաեւ Նախիջեւանի գործընթացը: Մենք արդեն բավական ուշացել ենք դա սկսելու համար: Պահը մեզ հրամցվեց երկու տարի առաջ` Հին Ջուղայի խաչքարերի ճիչ-աղաղակով: Այդ կոտորածը կազմակերպող ադրբեջանական բանակի նախիջեւանյան ղեկավարությունը պետք է պատասխան տա բարբարոսական հանցագործության համար: Նախիջեւանը պետք է դառնա նաեւ ՀՀ արտաքին քաղաքականության գլխավոր խնդիրը: Սփյուռքը նույնպես ամբողջությամբ պետք է լծվի այդ գործին, երկրորդ պլան մղելով Ցեղասպանության ճանաչման գործընթացը:

- Բայց Արցախում հայերը մեծամասնություն էին, իսկ Նախիջեւանում ադրբեջանցիներ են ապրում:

- Նախիջեւանում բնակվող թաթարական ծագումով ցեղերի հետնորդ համարվող ժողովրդին չենք ասելու՝ լքեք ձեր բնակավայրերը: Պետք է իրենք գիտակցեն, որ եկվորներ են: Վստահ եմ, որ այնտեղ ապրող բնակչությունը խիստ դժգոհ է իր զորանոցայինի նմանվող կենսակերպից: Հայերը պատրաստ են նրանց հետ համերաշխ ապրելու, հիշաչար չլինելու, պատմության էջերը հետ չենք պտտելու: Հայաստանը պետք է երաշխավորի նրանց անվտանգությունը, կրթամշակութային եւ տնտեսական լիարժեք ազատություն ապահովի, ինչպես նաեւ ցամաքային ճանապարհ, սակայն երկրամասում պետք է հաստատվի հայկական գերիշխանություն:

ՀՀ-ին Նախիջեւանի միացման անհրաժեշտությունը միայն պատմական արդարության վերականգնումով չի պայմանավորված: Մերօրյա Հայաստանի համար դա թե՛ աշխարհաքաղաքական, թե՛ տնտեսական առումով ռազմավարական մեծ նշանակություն ունի: Ադրբեջանական բանակը պետք է դուրս գա այնտեղից, բայց դրա փոխարեն այնտեղ չպետք է տեղակայվեն հայկական ուժերը, Նախիջեւանը պետք է վերածվի ապառազմականացված գոտու, ստեղծելով ազատ շուկայի լավագույն պայմանները Հայաստանի եւ Իրանի միջեւ:

- Արդյոք դա չի՞ հանգեցնի նոր պատերազմի, նոր անկայունության եւ տնտեսական անկման

- Պահանջատիրական միջոցները պիտի լինեն իրավական, դիվանագիտական, հասարակական, գիտամշակութային եւ այլն: Բոլոր այս միջոցները պիտի ծառայեն գլխավոր նպատակին` Նախիջեւանին վերատիրանալու համազգային կամքի արտահայտմանը: Այս առումով Սյունիքի, Վայոց ձորի եւ Արարատի մարզային ղեկավարությունները պետք է կապի մեջ լինեն: Սա երբեք չի նշանակում պատերազմ հրահրել: Հակառակորդը եթե պատերազմ ուզենա եւ պատրաստ լինի դրան, մեզ չի հարցնելու: Հանրահայտ ճշմարտություն է, թույլի վրա են հարձակվում:

Այս խնդիրը լուծելու եւ պատերազմը չվերսկսելու շատ լավ միջնորդ կարող է լինել ԻԻՀ-ն, որը երկու կողմերի վստահությունն ու հեղինակություն է վայելում:

Ինչ վերաբերում է տնտեսությանը, ես համոզված եմ, որ Հայաստանի տնտեսությանը խանգարող գլխավոր պատճառը վարչախմբի ապիկար գործունեությունն է, ոչ թե Արցախի հարցի չլուծվելը: Միաժամանակ, ընդունելով շրջափակման բացասական դերակատարությունը, պետք է նկատել, որ հենց այդ պատճառով առանց Նախիջեւանի հնարավոր չէ պատկերացնել Հայաստանի հեռանկարային տնտեսական զարգացումը:

Տրանսպորտային ցանցը, որ մեծ դեր ունի տնտեսության մեջ, Հայաստանում շատ թերի է զարգացած թե՛ ներքին, թե՛ արտաքին առումով: Նախիջեւանի միջոցով մենք կարող ենք վերականգնել երկաթգծային հաղորդակցությունը Սյունիքի եւ Արցախի հետ, ինչպես նաեւ երկաթգծային կապ ստեղծել Իրանի հետ: Սա ռազմավարական անգերագնահատելի նշանակություն ունի: Նախիջեւանի հայապատկան դառնալու դեպքում Հայաստանի տարածքով գազի եւ նավթի տարանցիկ խողովակները հեշտությամբ եւ մատչելի գնով կարող են թափանցել հյուսիս: Հնարավոր կդառնա նաեւ կազմակերպել նավթամշակող արդյունաբերություն: Նախիջեւանը, լինելով Արարատյան դաշտի շարունակությունը եւ ցորենի նշանավոր շտեմարան, Հայաստանին կարող է ներմուծողից վերածել ցորեն արտահանող երկրի, իսկ գյուղատնտեսական մյուս կուլտուրաների արտահանումը բազմապատկել: Նոր հնարավորություն կստեղծվի Արաքսի վրա հիդրոէլեկտրակայանի շինարարության համար եւ այլն:

Պաշտպանական առումով նույնպես օգուտներն ակնհայտ են: Այսօրվա պահպանության կարոտ ավելի քան 150 կիլոմետրանոց գծի փոխարեն, Նախիջեւանը միացնելուց հետո, պետք կլինի պաշտպանել միայն 8-ը: Դրանով մենք լրացնում եւ ավելի անխոցելի ենք դարձնում «հայկական սեպը», պահպանում եւ զարգացնում ենք մեր երկրի նշանակությունը հյուսիս-հարավ ռազմավարական ուղղությամբ:

- Իրատեսակա՞ն է այս ծրագրի իրականացումն այսօր:

- Ցավոք, ներկայիս վարչախմբի օրոք հնարավոր չէ պատկերացնել ռազմավարական նշանակություն ունեցող ազգային ծրագրերի իրականացումը: Այնուամենայնիվ կարծում եմ, որ նման ծրագրերի մասին պետք է արդեն այսօր խոսել եւ քննարկել բարձրաձայն, որպեսզի ապագա ազգային կառավարության օրոք դրանք իրականացվեն առանց հապաղման:

Գեներալ Բաղմանյանը «վրաերթի է ենթարկում» Վահան գյուղը

Գեներալ Հայկազ Բաղմանյանը տարիներ շարունակ հայտնվել է տարբեր սկանդալային պատմությունների մեջ: Մամուլում եղել են բազմաթիվ հրապարակումներ, բայց դրանցից հետո ոչինչ տեղի չի ունեցել, գեներալի գործերն ավելի են լավացել, բիզնեսը` ծաղկել:
Read more: http://www.hetq.am/arm/society/

ՊԱՐԶՎՈՒՄ Է, ՈՐ ԿՈՎԿԱՍՑԻՆԵՐԸ ՌՈՒՍԱՍՏԱՆՈՒՄ ԱՌԱՎԵԼՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ՈՒՆԵՆ

Կովկասցիների հավաքական նկարագրի շուրջը Ռուսաստանում ստեղծված հասարակական անհամակիր մթնոլորտը գրեթե տեղ չի թողնում դրական զեղումների համար: Սակայն վերջերս Մոսկվայում անցկացված սոցիոլոգիական հետազոտության «անհողդողդ» արդյունքները ցույց են տալիս, որ, մասնավորապես, կովկասցի տղամարդիկ իրենց ողջ «թերություններով» հանդերձ ունեն նաեւ որոշակի առավելություններ, ինչը չի վրիպում... ռուս կանանց աչքից: Ընդ որում, կովկասցիների մեջ ամենաահեղ սրտակերները (ըստ ընդհանուր վիճակագրության եւ ոչ թե «կոնկրետ» չափանիշներով), պարզվում է, հայ տղամարդիկ են:

Մոսկվայում գրանցվող յուրաքանչյուր չորրորդ ամուսնություն ազգամիջյան է: Ընդ որում, գերակշիռ մեծամասնությամբ այլազգի են նորաթուխ ամուսինները: Թե ինչու ուրիշ ազգության կանայք հազվադեպ են ամուսնանում ռուս տղամարդկանց հետ, վիճակագրությունը լռում է, վերլուծական միտքը` բավարարվում միայն ակնարկներով:

Սակայն կովկասցիներին ընտրած ռուս կանայք չեն թաքցնում իրենց համակրանքի աղբյուրները. որպես կանոն «սեւամազները» հարբեցող չեն, ուշադիր են ու հոգատար իրենց կանանց նկատմամբ, աշխատասեր են, բարոյապես ու նյութապես պատասխանատու ընտանիքի հանդեպ, ակնածանքով են վերաբերվում իրենց տղամարդկային «կարողություններին» եւ շահագրգռված են դրանց ռացիոնալ պահպանմամբ եւ այլն:

Հայ տղամարդկանց «առաջատար» դիրքը բացատրվում է նաեւ նրանով, որ Մոսկվայում միշտ էլ բնակվել են մեծ թվով հայեր եւ քրիստոնեական հավատքի առումով հակասություններ չեն եղել: Ռուս կանանց ինչ-որ տեղ կաշկանդում են մուսուլմանական ավանդույթների, նիստուկացի խստությունները` տղամարդու գերիշխանությունն ընտանիքում, բազմակնության հավանականությունը եւ այլն:

Իսկ հիմա ծանոթացեք հրապարակված գրաֆիկներին: Հարկ ենք համարում զգուշացնել հայ տղամարդկանց, որ նրանք, ելնելով ռուս կանանց շրջանում ունեցած ժողովրդականության վիճակագրական գերազանցությունից, հանկարծ ինքնասիրահարվածությունից հալումաշ չլինեն:

Ռուս կանանց ամուսնություններն այլազգիների հետ Մոսկվայում

	1995	1995-2005
ուկրաինացիների հետ	23%	12.3%
բելառուսների հետ	9.3%	1.7%
հրեաների հետ	10.3%	4.4%
վրացիների հետ	1.2%	8.7%
ադրբեջանցիների հետ	1%	6.8%
հայերի հետ	2.9%	11.9%
Կովկասի այլ ժողովուրդների ներկայացուցիչների հետ	0.2%	4.4%

ՌՈՒԲԵՆ ՀԱՅՐԱՊԵՏՅԱՆ, Մոսկվա

ՎԱՐԱԶԴԱՏ ՏԵՐՈՅԱՆ - ԱԶԳԱՅԻՆ ԳՈՐԾԻՉՆ ՈՒ ՓԱՅԼՈՒՆ ՄՏԱՎՈՐԱԿԱՆԸ

37-ի խորհրդային սեւ վարչախմբի նահատակներից է Վարազդատ Տերոյանը` եվրոպական բարձր կրթությամբ փայլուն մտավորականը, ազգային նվիրյալ գործիչը: Նրա մասին առաջին անգամ լսեցի հրատարակիչ Սերգեյ Խաչենցից` որպես ազնիվ հայորդու, պայծառ մտքի տեր մարդու, որի կատարած թարգմանական գործը շատ բարձր գնահատեց. «Մարդը մեն-մենակ մի ամբողջ ինստիտուտի գործ է արել»:

Վարազդատ Տերոյանը հեղինակ է մի շարք գիտական-փիլիսոփայական աշխատությունների` «Բերգսոնի էվոլյուցիոն թեորիայի մասին», «Կանտի պրագմատիզմը», «Սոցիոլոգիայի տեղը փիլիսոփայության մեջ», «Պանգերմանիզմը եւ պատմափիլիսոփայությունը»: Ազգային մշակույթի զարգացման մեջ նա շատ է կարեւորել թարգմանական գրականության անհրաժեշտությունը, համոզված` որեւէ մշակույթի մտածողական շերտերին նոր որակ, տեսողություն ու խորք հաղորդող դրա նշանակության մեջ: Վ. Տերոյանը բնագրից թարգմանել է եվրոպական փիլիսոփայական մտքի այնպիսի նվաճումներ, ինչպես Ի. Կանտի «Զուտ բանականության քննադատությունը», «Պրոլեգոմեներ»-ը, Դեկարտի «Քննախոսություն մեթոդի մասին», Սպինոզայի «Էթիկա»-ն, Հեգելի «Ոգու երեւութաբանությունը», Բերգսոնի «Ստեղծագործ էվոլյուցիան», Վինդելբանդի «Փիլիսոփայության պատմություն»-ը, Հիպպոլիտ Տենի «Գեղարվեստի փիլիսոփայություն»-ը, այդ թվում նաեւ գեղարվեստական գրականություն` Անատոլ Ֆրանս՝ «Կարմիր շուշանը», Հ. Բարբյուս՝ «Կրակը», Բլասկո Իբանյեզ՝ «Պիեր դը Լյուն»: Թարգմանչական աշխատանքների հետ մեկտեղ Տերոյանը կազմել, պատրաստել է հայերեն-գերմաներեն-ֆրանսերեն լեզուներով 22.000 բառ ընդգրկող փիլիսոփայական բառարան, մշակել է 80.000 բառանոց գերմաներեն-հայերեն բառարան, ծրագրում էր հայ փիլիսոփայական ընկերության հիմնադրում:

Ո՞վ է Վարազդատ Տերոյանը, որի անունը անգամ մեր մտավորական շրջանակներին քիչ է հայտնի: Անցած տարի ԳԱԱ պատմության ինստիտուտը լույս է ընծայել Վ. Տերոյանի «Գիտական եւ հրապարակախոսական աշխատություններ» հատորը` Ռուբեն Սահակյանի ընդարձակ առաջաբանով եւ ծանոթագրություններով: Գիրքը հրապարակման է պատրաստել հեղինակի դուստրը` Նունե Դերոյանը: Հարկ ենք համարում կենսագրական տվյալներ եւ որոշ տեղեկություններ հայտնել մեր հանրությանը գրեթե անհայտ մտավորականի ազգանվեր գործունեության մասին:

Վ. Տերոյանը ծնունդով Վանից է` Այգեստան թաղամասից: Արամ Մանուկյանի վկայությամբ, Վարազդատը Երամյան դպրոցի սան էր, իրենց եւ ուսուցիչների կապը, «թունդ դաշնակցական»: Կրթությունը Տերոյանը շարունակել է Էջմիածնի Գեւորգյան ճեմարանում, վերադառնալով Վան` ուսուցչությամբ է զբաղվել: Վանեցիների օժանդակությամբ Տերոյանին հաջողվել է մեկնել արտասահման եւ ընդունվել Սորբոնի համալսարանի փիլիսոփայության ֆակուլտետ, որից հետո ուսանել է գերմանական մի շարք համալսարաններում: Փիլիսոփայության դոկտորական թեզի պաշտպանությունը չի հաջողվել՝ վրա հասած 1-ին աշխարհամարտի պատճառով: Վերադառնալով Վան` շարունակել է դասավանդել, այս անգամ Կեդրոնական վարժարանում: Հայոց ցեղասպանության օրերին թուրքական արնածոր յաթաղանի դեմ հայ ազգաբնակչության մղած ինքնապաշտպանական հերոսամարտերից առաջինը Վան-Վասպուրականինն էր` 1915-ի ապրիլին, որ հաղթանակով պսակվեց: Վարազդատ Տերոյանը ազգային-քաղաքական շարժման կիզակետում էր, ընդգրկված էր «Հայկական Կարմիր խաչի» կազմում եւ ակտիվորեն զբաղվել է նահանգային վարչությանն ուղղված բնակչության խնդրագրերով: Վան-վասպուրականցիների նահանջի օրերին գաղթականների մի մասի հետ Տերոյանը գալիս է Թիֆլիս: Գաղթականությանը վերաբերող հարցերով ստեղծված կազմակերպություններում ազգանպաստ գործունեություն է ծավալում, Թիֆլիսում, Բաթումում, Արեւելյան Հայաստանում ապաստանած արեւմտահայ գաղթականների մասին վիճակագրական տվյալների հավաքչական կարեւոր աշխատանքներ կատարում: Հայաստանի խորհրդայնացումից հետո Հեղկոմը նրան նշանակում է Ամերկոմում լիազոր, որտեղ տնօրինել է ուսումնական հաստատություններ, որբանոցներ, հիվանդանոցներ: 1930-31-ին աշխատել է Գրապալատում, որպես միջազգային գրքափոխանակման բաժնի վարիչ, ակտիվ գրքափոխանակում կազմակերպել Մխիթարյան միաբանության, սերտ հարաբերություն ստեղծել «Հանդէս ամսօրեայ»-ի հետ: Նա հատուկ ուշադրություն է դարձրել հայագիտական գրականություն Մխիթարյաններին առաքելու եւ փոխադարձաբար ուղարկվածը պահպանելու եւ «գիտական մշակման ենթարկելու» աշխատանքներին: Խորհրդային իշխանությունները, սակայն, Տերոյանի դաշնակցական անցյալը չէին մոռացել, որպես «անբարեհույս տարր» նա հեռացվել է գրապալատից: Ընտանիքի կեցությունն ապահովելու համար աշխատել է «Նոր ուղի» ամսագրում, Պետհրատում տեխնիկական եւ սրբագրական աշխատանքներ կատարել: Խորհրդային պետական մարմինները նրան 4 անգամ ազատազրկել են, 4-րդն արդեն ճակատագրական էր: Նա մեղադրվել է Թիֆլիսում Ջեմալ փաշայի սպանության մասնակցության, Ամերկոմում դաշնակցական գործունեություն ծավալելու, լրտեսության մեջ: Մեծ դժվարություններով եւ մի քանի ազդեցիկ մարդկանց աջակցությամբ (Ա. Մռավյան, Ա. Հովհաննիսյան, Ա. Խանջյան, որի ուսուցիչն է եղել) Տերոյանին հաջողվում է առաջին երեք (1922, 1924, 1931) ձերբակալություններից ազատվել` ապացուցելով իր անմեղությունը: Վերջին անգամ նրան մեղադրել են գեներալ-լեյտենանտ Մովսես Սիլիկյանի միապետական հայացքների մասին ՆԳԺԿ-ին չտեղեկացնելու, դաշնակցական կազմակերպությունները վերականգնելու փորձերի, Լեռ Կամսարի, որի հետ մտերիմ է եղել, հակախորհրդային հայացքների համար: Դա 1935 թվականն էր: Ստալինյան հրեշավոր մեքենայի ամենակուլ երախի դեմ մարդկային ամեն բան անզոր էր, արդարացման որեւէ փորձ` դատապարտված: Տերոյանը 3 տարով աքսորվում է Սիբիր` աշխատանքային ուղղիչ ճամբար, որտեղից վերադարձ շատ քչերին է հաջողվել: 51 տարեկանում` 1938-ին Վարազդատ Տերոյանը մահանում է հեռավոր Մարիինսկում:

Ռեաբիլիտացիոն շարժման ժամանակ, 1956-ին համապատասխան որոշման համաձայն, Տերոյանի գործը կարճվել է հանցակազմի բացակայությամբ, վերականգնվել է նրա բարի անունը: Այս գործին իրենց աջակցությունն են բերել Գրիգոր Չուբարը եւ ակադեմիկոս Կարապետ Մելիք-Օհանջանյանը:

Վերոշարադրանքում թվարկված Տերոյանի գրական ծանրակշիռ ժառանգության շատ քիչ մասն է հրապարակայնացված: Կենդանության օրոք լույս են տեսել երկու գործ, Հիպպոլիտ Տենի «Գեղարվեստի փիլիսոփայությունը» (1935)` առանց թարգմանչի անունը հիշատակելու, քանի որ նա ձերբակալված էր, եւ Հ. Բարբյուսի «Կրակը» (1935 թ.): Հետմահու տպագրվել են Ա. Ֆրանսի «Կարմիր շուշանը» (1946 թ.) եւ Դեկարտի «Քննախոսություն մեթոդի մասին» (1968): Եվ վերջինը` 2006-ին նրա գիտական եւ հրապարակախոսական աշխատություններն են՝ փիլիսոփայական տարբեր հասկացությունների, կատեգորիաների, հոդվածներ` գաղթականությանը, դպրոցներին, դասագրքերին եւ այլ կարեւոր հարցերի վերաբերող:

Գրքի առաջաբանի տեղեկություններն ընդհանուր պատկերացում տալիս են Տերոյան հասարակական գործչի ու մտավորականի մասին: Ազգային ստրատեգիական խնդիրների նկատմամբ ունեցած Տերոյանի մի շարք մոտեցումներ արդիական են նաեւ մեր օրերի համար, ինչպես, օրինակ, հետեւյալը. «Պետք է ստեղծել ամենից առաջ հասարակական լուրջ, տեւական եւ ավանդապահ մի հսկողություն մեր բոլոր գործերի վրա, որոնք ազգային բնույթ են կրում: ... Դուրս պետք է մնան, հեռո՜ւ յոթ հորիզոններով բոլոր նրանք, որոնք հայ ժողովրդի կյանքի եւ ապագայի դարմանման գործին մոտենում են իբրեւ թերուսներ եւ սիրողներ: ...Հայտարարության համար, ռեկլամի համար գործող ինչքան անհատներ կան եւ ընկերություններ: Պինդ պիտի փակել նրանց առջեւ բոլոր դռները: ... Գործի սերը, պարտականության գիտակցությունը եւ հայ ժողովրդի ապագան դարբնելու սրբազան իդեալները պիտի լինեն միակ տեսակետները, որոնք վճռական եւ հրամայական նշանակություն են ունենալու»: 1916-ին գրված Վ. Տերոյանի այս խոսքերը, ինչպես տեսնում ենք, շատ բնորոշ են նաեւ մեր այսօրվա իրականությանը:

ՄԵԼԱՆՅԱ ԲԱԴԱԼՅԱՆ

ԱԴՐԲԵՋԱՆԸ ՊԵՏՔ Է ՊԱՏՐԱՍՏ ԼԻՆԻ ԵՎ ՊԱՏՐԱՍՏՎՈՒՄ Է ՊԱՏԵՐԱԶՄԻ՞

Ալիեւի խոսքերն էլի մնում են անարձագանք

Ժողովրդական խոսքերը փորձված իրողություն են ու որպես կանոն ավելի շուտ աքսիոմա են, քան ապացուցման կարիք ունեցող թեորեմ: Հաճախ որեւէ որակի, հատկանիշի կամ հմտության բացակայության մասին շեփորահարում են հենց այն մարդիկ, ովքեր իրենք զուրկ են դրանցից: «Եվրոմիությունը պետք է իր դիրքորոշումն արտահայտի Հայաստանի անօրինական սպառազինության առնչությամբ», նման հայտարարությամբ Եվրոխորհրդարանի պատվիրակության հետ հանդիպման ժամանակ սեփական ռազմական «արատներից» խոսելու փոխարեն Ադրբեջանի պաշտպանության նախարար Սաֆար Աբիեւը հերթական սադրանքին է գնացել:

Նաեւ միջազգային կառույցների գնահատականներով սպառազինության ոլորտում հիստերիկ մոտեցումներ ցուցաբերող Ադրբեջանը ջայլամի կեցվածք է ընդունում` Հայաստանի վրա ուշադրություն հրավիրելու փորձ անելով: Սակայն տեղին կլիներ, եթե Ադրբեջանի պաշտպանության նախարարը նման հայտարարություն չաներ գոնե այնպիսի պահի, երբ իր իսկ վերադաս, ադրբեջանական բանակի գլխավոր հրամանատար Իլհամ Ալիեւը պատերազմողի սեփական որակումներին թերեւս հավատալով ու կրկին զորավարի «սպիտակ ձին» նստած հասել է Լիտվա:

«Ես բազմիցս հայտարարել եմ, որ մեր համբերությունն անսահման չէ», լիտվական թերթերին տված հարցազրույցում ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման բանակցային գործընթացին անդրադառնալով նշել է Ալիեւը` կրկնելով անհնարինության աստիճան ծամծմված արտահայտությունները: Արդեն տասը տարի բանակցային գործընթացին «համբերելը» Ալիեւը համարել է «հակամարտության խաղաղ կարգավորմանը ադրբեջանական կողմի հավատարիմ լինելու» վկայություն:

Առավել հետաքրքրական է Ալիեւի գյուտը միջազգային նորմերով ռազմական գործողություններ սկսելու առնչությամբ, թեեւ Ադրբեջանի նախագահը չի մանրամասնել, թե այդ ինչ նորմեր են: Ալիեւի մատուցմամբ ու լիտվական թերթերի փոխանցմամբ, եթե բանակցային գործընթացը ոչ մի բան չբերի, «Ադրբեջանը միջազգային իրավունքի նորմերով տրված լիարժեք իրավունք ունի վերականգնելու տարածքային ամբողջականությունը ամեն ճանապարհով, ընդհուպ ռազմական, եւ մենք դա չենք թաքցնում: Մենք պետք է պատրաստ լինենք դրան, եւ մենք դրան պատրաստվում ենք»: Եվ այս առնչությամբ որեւէ կազմակերպություն, միջազգային իրավապաշտպան ու էլ չգիտես ինչ տեսակի կառույց ձայն չի հանում: ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահներն էլ, որ օրերս կայցելեն տարածաշրջան, անգամ կլինեն Ստեփանակերտում, այցի ընթացքում ամենայն հանգստությամբ ու մեծ հավանականությամբ որեւէ կերպ չեն մեկնաբանի պատերազմի պատրաստվելու ալիեւյան այսօրինակ հայտարարությունները` «օձիքն ազատելով» ու հղում անելով անտեղյակությանը կամ այս կամ այն լրատվամիջոցի փոխանցած տեղեկությունների անճշտությանը:

Հայտարարելով, թե իբր հայկական կողմը խաբում է միջնորդներին ու ձգձգում գործընթացը, Ալիեւը լիտվական պարբերականներին ասել է, որ բանակցային գործընթացը պետք է ունենա «իր շրջանակները, այդ թվում` ժամանակային»: Հարցին, թե որոնք են այդ ժամանակային շրջանակները, Ալիեւը կոնկրետ պատասխան չի տվել: «Ես ժամանակային շրջանակների իմ պատկերացումն ունեմ, որի մասին, սակայն, այժմ հրապարակավ խոսել չէի ցանկանա... Եթե նաեւ պրահյան ձեւաչափը անհաջող դուրս գա, սկզբունքորեն էլ խոսելն անիմաստ կլինի... Ուստի ամրացնում ենք տնտեսությունը, ամրացնում ենք բանակը: Եվ եւս մեկ անգամ ուզում եմ ասել, որ ժամանակը բնավ էլ Հայաստանի օգտին չի աշխատում, ընդհակառակը: Ոչ մի արտերկրյա օգնություն, հավատացեք, այս անգամ նրանց (հայերին - Ա.Հ.) չի օգնի»:

Եթե որեւէ այլ երկիր ղեկավարի մակարդակով իրեն թույլ տար նման հայտարարություններ անել, առնվազն հակաիրանյան պատժամիջոցների մի լավ «փնջի» կարժանանար: Մյուս կողմից, մի փորքիկ տարածաշրջանում, ինչպիսին Հարավային Կովկասն է, կրկին ռազմական գործողություններ ունենալու հեռանկարը բնավ էլ չի կարող բխել սեփական եկամուտների հետեւից ընկած միջազգային ընկերությունների շահերից: Այդ դեպքում մնում է ընդունել, որ Իլհամ Ալիեւի հայտարարությունները իսկապես ներքին սպառման են:

Բայց երբ այդ ամենը Եվրոմիության անդամ երկրի մամուլն է սփռում, գուցե այդ հայտարարությունների ուղղվածության ու նպատակների մասին դատողությունները չպետք է սահմանափակել «ներքին սպառման» որակմամբ: Ամեն դեպքում, հստակորեն ու հենց պատերազմի մասին խոսող Ալիեւի «ռազմական ախորժակը» սահմանափակողներ պիտի գտնվեն, միայն թե դա չի արվի հենց այնպես, ձեռաց, կամ օդից:

ԱՂԱՎՆԻ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ

Turkey should mature for Armenian Genocide recognition

/PanARMENIAN.Net/ “The problem is not in the Armenian Genocide recognition but in Turkey’s policy. Turks suffer from the guilt complex while Armenians cannot overcome the victim complex. The Turkish nation should mature for the Genocide recognition. We are neighbors and this fact is unchangeable. However, Turks deprived us of motherland and do not even allow us to visit it directly,” diplomat and historian Ara Papian said in an interview with PanARMENIAN.Net.

“Nevertheless, Armenians should speak of all genocides and understand that it’s not a historical issue but the issue of present and future. International pressure on Turkey will increase,” he noted.

“Presently, Turkey faces a choice: either to become a European state or remain as such, i.e dangerous for its neighbors. Nationalism proclaimed by Ataturk rests on the General Staff. On the other hand, Islamists do not share European values. Just go 200 km away from Istanbul and you will see Turkey living as if in the 19th century, not to mention the vilayets bordering with Armenia,” he said

Armenian-Turkish border determined by Wodroow Wilson arbitration award

/PanARMENIAN.Net/ “The interest is explained by the fact that the emphasis was laid on history while the legal aspect was quite forgotten. From 1918 to 1923 five treaties determined the Armenian-Turkish border. The Sevr Treaty was signed on 10 August, 1920. It was followed by the Alexandropol Treaty (3 December, 1920), the Moscow Treaty (16 March, 1921), the Kars Treaty (13 October, 1921), and finally, the Lousanne Treaty (24 July, 1923),” diplomat and historian Ara Papian said in an interview with PanARMENIAN.Net.

“On the whole, international agreements may be signed by the subjects of international law, i.e. by the legitimate government through its plenipotentiary. From this stand, only the Sevr and Lousanne treaties are valid. The Alexandropol Treaty was concluded at the time when Kemalists had not come to power in Turkey while Dashnaktsutyun had already lost the power. The Moscow and Kars treaties have no legal effect at all, since they were signed by Kemalists, although Sultan was formally the head of the state till 1923. By the way, on 11 May, 1920 the Turkish tribunal demoted and sentenced to death General Mustafa Kemal (later known as Kemal Ataturk). The court verdict was approved by the Sultan on 24 May, 1920,” he said.

“As to Soviet Russia, it has not been recognized by legitimate states until 1 February, 1924. Thus, its signature is not valid either,” he noted.

“As a matter of fact, the Sevr Treaty was not ratified. However, it remains valid. The most important point is that the Armenian-Turkish border was determined by the arbitration award of U.S. President Wodroow Wilson. Not all remember that Armenia was among the winners of the World War I and it put signature to the Sevr Treaty. France, UK and Italy turned to President Wilson for arbitration award. This award cannot be appealed. Signed on 22 November 1920, it was conveyed to the Parisian Conference on 6 December, but unfortunately, the Republic of Armenia was occupied by the 11th Red Army on 3 December.

With proclaiming independence in 1991, Armenia has become a subject of international law again. According to the arbitration award, Armenia was entitled to receive 4 vilayets: Van, Bitlis, Erzrum and Trabzon, which ensured outlet to the sea.

33 countries of the world have no outlet to the sea. These are the states of Central Africa, a couple of states in South America, several states in Eurasia and Armenia…” Ara Papian said.