ԼՈՒՌ ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅԱՆ ԿՈՐՈՒՍՅԱԼ ԴՈՒՍՏՐԵՐ

Այսօր, 2007 թվականին, աշխարհում կան ավելի շատ ստրուկներ, քան 200 տարի առաջ: Ի տարբերություն 1600-ականներին եւ հետագա տարիներին Աֆրիկայից բռնի փախցրած եւ Ամերիկայում ստրկության մատնված միլիոնավոր մարդկանց, մերօրյա ստրուկները հաճախ լքում են իրենց տները հոժար կամքով՝ բարեկեցիկ ապագա ստեղծելու երազներով:
Նրանք աշխարհի տարբեր ծայրերի ամենաճնշված եւ աղքատ ընտանիքներից են. հետեւաբար նաեւ՝ հաճախ կրթության հնարավորություն չունեցած: Նրանց մոտենում են վստահված անձնավորություններ եւ առաջարկում աշխատանք արտասահմանում՝ մատուցողուհիներ, աման լվացողներ, պարուհիներ: Նրանք հաճախ 25 տարեկանից բարձր չեն լինում. ոմանք՝ ընդամենը 14 գարուն տեսած:
«Շատ լավ էլ գիտեն, թե ուր են իրենց տանում», այս ամառ ինձ ասաց Հայաստանում մի մարմնավաճառ: «Էդ տասը տարի առաջ էր, որ չգիտեին. հմի սաղն էլ գիտեն, որ Դուբայ էդ գործով են գնում»:
Արաբական Միացյալ Էմիրությունները թերեւս արդեն հայտնի է Հայաստանում որպես մարդկանց թրաֆիկինգի կամ մերօրյա ստրկության ժամատեղի: Բայց միջինարեւելյան հարուստ երկրները չեն միայն թրաֆիկինգի սպառիչներ: Այս տարվա սեպտեմբեր ամսին, օրինակ, Հարավային Եվրոպայում ձերբակալված թրաֆիկինգի մի ցանց կազմակերպել էր հարյուրավոր երիտասարդ ուկրաինացի, հայաստանցի եւ ղազախստանցի երիտասարդ կանանց օրինական տեղափոխումը Իտալիա՝ իբր թատերական հանդեսներում աշխատելու համար: Իտալիա ժամանելուն պես, խաբված կանանց բռնի ուժով ստիպել էին մարմնավաճառությամբ զբաղվել գիշերային ակումբներում եվ բնակարաններում:
Ծանոթներիցս մեկը՝ մի «անունով» տղա, հետս վիճում էր անցած տարի, որ ոչ մի աղջկա չեն կարող ստիպել քնել տղամարդկանց հետ իր կամքին դեմ: Նա դիտել էր հայկական մի ֆիլմ Դուբայում թրաֆիկինգի մասին եւ ինձ առաջարկում էր մի օր գնալ Միացյալ Էմիրություններ՝ «կայֆ ժամանակ անցկացնելու»: Բոլոր բերած օրինակներս ապարդյուն անցան երիտասարդին համոզելու, որ Դուբայի հայաստանցի աղջիկների եւ կանանց մեծ մասն իրենց կամքին հակառակ են այնտեղ եւ մարմնավաճառ չեն, միչեւ որ ստիպված էի հասկացնել, որ իր հորաքրոջ կորած 14-ամյա դուստրը, ամենայն հավանականությամբ, թրաֆիկինգի զոհ է: Նրա ակամա գլորվող արցունքները, կարծես, հասկանալու նշաններ էին:
Բայց Դուբայ այցելող մի ուրիշ երիտասարդ բիզնեսմենի նույնիսկ չփորձեցի համոզել այս ամառ Հայաստանում, որ կանայք ապրանք չեն: Նա ինձ ասում էր, թե երազում է սեւամորթ կնոջ հետ քնել, եւ խոստանում էր նվերներ, եթե ես իրեն Ամերիկայից մի «սեւամորթ» ուղարկեի: 1600-ականների ստրկատիրական մտածելակերպը չէր փոխվել: Սակայն այս դեքպում ապրանքները ոչ թե մի ռասայի ներկայացուցիչներ էին, այլ մարդկության ուղիղ կեսը՝ կանայք:
Անապահով ընտանիքներից լինելուց բացի թրաֆիկինգի զոհերին միացնում է նաեւ այլ փաստ՝ կին լինելը: Լինելով հանցանք ամբողջ մարդկության դեմ՝ թրաֆիկինգը նաեւ կանանց ճնշման միջոց է եւ ինչ-որ չափով այդ ճնշման հետեւանք: Հայաստանը նախկին սովետական երկրների հետ համեմատած ունի կանանց նվազագույն ներկայացուցչությունը օրենսդրական մարմնում. Հայաստանի Հանրապետության Ազգային Ժողովի անդամների հինգ տոկոսն է ընդամենը կին, երբ կանայք կազմում են նույն հանրապետության բնակչության կեսից ավելին: Մարդկանց թրաֆիկինգն ամենաարագ աճող կազմակերպված միջազգային հանցանքն է: Հայաստանը ոչ միայն թրաֆիկինգի զոհերի աղբյուր է, այլեւ փոխանցման կենտրոն: «Զվարթնոց» օդանավակայանի զվարթ ուղեւորներից շատերը հայտնվում են ստրկության պայմաններում՝ ստիպված լինելով ծառայել տասնյակ տղամարդկանց ամեն օր, նույնիսկ իրենց հիվանդ օրերին:
Թրաֆիկինգի զոհ դառնալու պատճառները շատ են՝ աղքատություն, անապահովություն, տգիտություն եւ միամտություն, իսկ թրաֆիկինգի դեմ չպայքարելու պատճառներն՝ ավելի շատ: Դրանց թվում են Հայաստանում կանանց հանդեպ «ավանդական դարձած» բռնությունները եւ կանանց որպես ապրանքի, տղամարդուց ցածր էակի մասին մտածելու հոգեբանությունը: Եթե Հայաստանի օրենսդրական մարմնում ավելի շատ կանայք լինեին, որը նաեւ կարտացոլեր կանանց ճնշման նվազեցում, թերեւս Ազգային Ժողովը կմտածեր հազարավոր կորուսյալ զավակներին գտնելու եւ նրանց օգնելու կամ թրաֆիկինգը կանխարգելու մասին:
Բայց կանանց հանդեպ բռնությունը ժխտելու մեջ կա նաեւ ինչ-որ պատվի խնդիր, ու եթե ժխտում են, ուրեմն գիտեն, որ սխալ են: Անցած տարի, երբ որոշ հասարակական կազմակերպություններ պարզեցին, որ հայաստանցի կանանց մոտավորապես կեսը ֆիզիկական բռնության են ենթարկվել, Ազգային Ժողովի 95 տոկոս կազմող տղամարդ անդամներից մեկն ասաց, որ ճնշման հարցը բարձրացնող կազմակերպությունները պարզապես գրանտներ են ուզում եւ իջեցնում են Հայաստանի վարկը հանուն իրենց գրպանների: «Նրանք չպետք է ներկայացնեն Հայաստանն ինչ-որ աֆրիկյան ցեղ, որտեղ մարդիկ իրար ուտում են»:
Իսկ այդ «աֆրիկյան ցեղերն», ի տարբերություն այսօրվա հայ օրենսդիրների, դեռ 1600-ականներին մտահոգված էին իրենց ստրկացած ցեղակիցների ճակատագրով: Ստրկություն, որ բռնության հանդեպ անտարբերության արտադրություն է:
ՍԻՄՈՆ ՄԱՂԱՔՅԱՆ
Սիմոն Մաղաքյանը Կոլորադոյի համալսարանի քաղաքագիտության ֆակուլտետի ուսանող է, ինչպես նաեւ Մարդու իրավունքների եւ ցեղասպանության ուսումնասիրման միջազգային ինստիտուտի շրջանավարտ: 2007 թվականին թողարկել է «Ռոքի Մաունթին Սլեյվըրի» վավերագրական ֆիլմը՝ Կոլորադո նահանգում մարդկանց թրաֆիկինգի մասին:

ՏԻԿԻՆ ԷՎԱՆՍԻ ԲԱՑԱՀԱՅՏՈՒՄՆԵՐԸ

Ինչպես մեր երեկվա համարում տեղեկացրել ենք, «Կալիֆոռնիա կուրիեր» թերթի խմբագիր եւ հրատարակիչ Հարութ Սասունյանն իր շաբաթական սյունակներից վերջինում, վերնագրված՝ «Տիկին Էվանսը բացահայտում է ինտրիգային մանրամասներ իր ամուսնու հետկանչի վերաբերյալ», մեջբերումներ է արել Հայաստանում ԱՄՆ-ի նախկին դեսպան Ջոն Էվանսի տիկնոջ վկայություններից այդ ժամանակվա իրենց պարտադրված ինքնազսպման եւ ապրումների մասին: Ստորեւ Սասունյանի հոդվածն ամբողջությամբ:
Ավելի քան երկու տարի անց այն օրվանից, երբ իր ամուսինը դարձավ Հայոց ցեղասպանությունը հրապարակայնորեն ճանաչող առաջին ամերիկացի դիվանագետը, Դոննա Էվանսը բացահայտեց մի քանի կուլիսյան մանրամասներ դեսպան Ջոն Էվանսի Հայաստանում պաշտոնավարության եւ ամերիկյան արտգործնախարարությունից նրա պարտադրված հեռացման առնչությամբ: Նա այդ մասին խոսեց նոյեմբերի 18-ին Վաշինգտոնում Հայկական դեսպանատանը Ամերիկայի հայկական համագումարի կազմակերպած տարեկան ընդունելության ընթացքում:
Տիկին Էվանսն իր խոսքն սկսեց նկարագրելով ամուսնուց ստացած հեռախոսային զանգը, որով նա հայտնում էր, որ իրեն նշանակել են Հայաստանում ԱՄՆ-ի դեսպան եւ ինքն ընդունել է այդ պաշտոնն առանց տատանվելու:
Սենատի հաստատումից հետո դեսպան Էվանսն ու կինը 2004-ի աշնանը տեղափոխվել են Հայաստան: Տիկին Էվանսը նկարագրեց այն մշտական «լարվածությունը», որով շրջապատված էին, քանի որ «պետքարտուղարության չգրված քաղաքականությունն էր, որ «ցեղասպանություն» բառը պետք է չակերտների մեջ լիներ գրավոր խոսքում, իսկ բանավորում պետք է հնչեր պարզապես որպես «ց» (կամ անգլերեն «g» որպես «genocide» բառի սկզբնատառը) բառը»: Ըստ նրա, պետքարտուղարության պաշտոնյաները «հաստատ գիտեին, որ «ցեղասպանություն» բառը խիստ տաբու է»:
Այնուհետեւ նա շարունակեց. «Հայոց ցեղասպանության խնդիրը շատ զգայուն թեմա էր եւ Երեւանի դիվանագիտական շրջանակներում պետք էր խուսափել դրանից: Դեսպանների տիկնայք նույնիսկ իրենց անձնական շփումների ընթացքում չէին խոսում այդ մասին: Առաջին անգամ, երբ մեքենայով անցնում էինք Ցեղասպանության հուշահամալիրի մոտից, ամուսինս շշնջաց ինձ՝ դա է հուշարձանը: Ես մի արագ հայացք գցեցի սրաձող կոթողին եւ շրջվելով դեպի առաջ, հայելու մեջ աչքերս հանդիպեցին վարորդի հայացքին: Ինձ այնքան անհանգիստ զգացի: Ամուսինս ասաց, որ տարին մեկ անգամ միայն մեզ թույլատրվում է այցելել այնտեղ, միայն ապրիլի 24-ին»:
Դեսպան Էվանսի շուրջը ծագած խնդիրներն սկսեցին 2005-ի սկզբներին Մ. Նահանգների հայկական համայնքներ կատարած շրջագայության ընթացքում: Կալիֆոռնիա հասնելիս «ամուսինս ինձ հայտնեց, որ օգտագործելու է «ցեղասպանություն» բառը», ասաց տիկին Էվանսը, շարունակելով իր բացահայտումները, եւ որ «այդ արարքը կարող է իրեն զրկել իր պաշտոնից»: Նա պատմեց, որ սկզբում ապշել էր այդ հայտարարությունից, բայց «հետո ես ինձ շատ հպարտ զգացի: Մտածում էի, որ ճշմարտությունն ասելուց հետո նրան հավանաբար նկատողություն կանեին եւ որոշ ժամանակ «լուսանցքային» կարգավիճակում կպահեին, բայց աշխատանքից զրկվելը, ենթադրում էի, վատթարագույն սցենարը կլիներ»:
Առաջին անգամ «ցեղասպանություն» բառը հրապարակայնորեն օգտագործելուց հետո տիկին Էվանսը զարմացած էր մնացել, որ ամերիկահայ մամուլը չէր շտապել հրապարակել եղելությունը: «Նրանք կարծես պաշտպանում էին դեսպանին», ասաց նա: Հետագայում ANC-ի մամուլի հաղորդագրությունից պարզ դարձավ, որ դեսպան Էվանսն իրոք օգտագործել էր «Հայոց ցեղասպանություն» բառերը Բարկլեյում իր բանախոսության ընթացքում:
Տիկին Էվանսն ասաց, որ դրանից հետո ամուսինը «Վաշինգտոն գնաց հաշվետու լինելու պետքարտուղարությանը: Հակազդեցությունը տհաճ էր», որի պատճառով էլ ինքը «վշտացել էր»: Բայց դեսպանը չգիտեր տակավին, թե արդյոք «իր հետկանչի հրամանը սեղանի՞ն կլինի, երբ վերադառնա Երեւան: Ես էլ չգիտեի, կվերադառնա՞մ Երեւան, թե՞ ոչ»:
Տիկին Էվանսը խստագույն խոսքերով բնութագրեց պետքարտուղարությանը Թուրքիայի ճնշումների տակ կքելու համար:
«Հնարավոր չէր պատկերացնել, որ Թուրքիայի դեսպանն ու թուրքական կառավարությունը այնքան ուժ ունեին, որ պարտադրեին պետքարտուղարությանը հետ կանչել իր դեսպանին», ասաց նա:
Կամավոր հրաժարական տալը հարցից դուրս էր: «Ամուսինս հանցանք չէր գործել: Նա պարզապես ընդունել էր, որ կատարվել է հանցագործություն»:
Երեւան վերադառնալով, ըստ տիկին Էվանսի, ամուսինը շարունակել է իր դիվանագիտական աշխատանքները «սովորականի նման», բայց ամեն առավոտ գրասենյակ է մուտք գործել ակնկալելով այնտեղ գտնել իր հետկանչի պաշտոնական հեռագիրը կամ էլեկտրոնային նամակը: «Վերջապես 2005-ի հուլիսի 2-ին սարսափելի հեռախոսազանգը հնչեց: Պետքարտուղարությունից Դեն Ֆրիդը հաղորդեց, որ 2006-ի ամառվանից ամուսնուս պաշտոնը թափուր է հայտարարվելու եւ որ մեզ կարող էին որեւէ ժամանակ հետ կանչել»:
Տիկին Էվանսն ասաց, որ ինքը «զայրացել էր», հատկապես որովհետեւ հեռախոսազանգը «հուլիսի 4-ի՝ անկախության տոնի» նախօրեին էր հնչել եւ հարվածում էր մի ձեռնհաս դիվանագետի, որը հավատարմորեն ծառայել էր կառավարությանը 35 երկար տարիներ:
Ապա տիկին Էվանսը հայտնեց, որ ինքն անձնական նամակ է հղել առաջին տիկնոջը, հավատալով «կնոջ ազդեցության ուժին», բայց այդպես էլ երբեք պատասխան չի ստացել նրանից:
«Ճնշվածությունը մեծ էր: Թերթերն սկսեցին տարբեր մեկնաբանություններ անել: Ոմանք հերոս անվանեցին ամուսնուս, ուրիշները՝ ոչ: Ամուսինս իրեն ուղղված հարցերին պատասխանում էր, որ «ինքը ծառայում է նախագահին»: Ամեն անգամ այդ բառերը լսելուց ես մի փոքր ավելի էի մահանում», հայտարարեց տիկին Էվանսը, ավելացնելով, որ այդ ամբողջ տագնապալի օրերին «դիվանագիտական հասարակությունը նեցուկ էր կանգնում ամուսնուն, անձնական հողի վրա»: Ապա նա 2006-ի ապրիլի 24-ը նկարագրեց որպես «անմոռանալի օր» իր կյանքում: Այդ օրը հազարավոր հայեր դեղին ժապավեններ էին կապում ցանկապատին դեպի ցեղասպանության հուշահամալիր իրենց ճամփին, ի պաշտպանություն իր ամուսնուն: «Ինչպե՜ս էր այդ բոլորը կազմակերպված: Կցանկանայի առանձին-առանձին բոլորին գրկել ու համբուրել: Դա մեզ ոգեւորեց ու գոտեպնդեց», ասաց տիկին Էվանսը:
Մնացածը պատմություն է, ինչպես ասում են: Դեսպան Էվանսի փոխարեն նշանակվեց Ռիչարդ Հոգլանդը, որն այդպես էլ երբեք Հայաստան չհասավ: Իսկ երբ Ներկայացուցիչների պալատի արտաքին հարաբերությունների հանձնախումբը ճանաչեց Հայոց ցեղասպանության բանաձեւը, «դա մեզ համար ամենաերջանիկ օրն էր», խոստովանեց տիկին Էվանսը, բայց նշեց միաժամանակ, որ «խիստ զայրացած էր», երբ ամուսինը նրան ցույց է տվել 8 նախկին պետքարտուղարների նամակը, որտեղ նրանք հակառակվում էին բանաձեւին: «Ես նրանց կասեի «ամոթ ձեզ», որ թուրքական քարոզչության գործիքն եք դարձել: Ձեր արարքով դուք հետ եք շրջում այն առաջընթացը, որ ձեռք է բերվել Հայաստան-Թուրքիա հարաբերությունների նորմալացման ընթացքում: Ավելի լավ կլիներ լուռ մնայիք: Հատուկ ամոթանք Ալեքսանդր Հեյգին, որովհետեւ նա ծառայել էր նախագահ Ռեյգանի օրոք, որը ճանաչել էր ցեղասպանությունը», նշեց տիկին Էվանսը, եզրափակելով իր ելույթը հետեւյալ խոսքերով. «Հայկական այս փորձառությունը հոգուս մեջ հյուսվել է ճիշտ այնպես, ինչպես հյուսված են խաչքարերի բարդ նախշերը: Դա հիանալի է: Տխուր է, բայց նաեւ հուսադրող: Ի՞նչ պետք է անենք: Չպետք է հանձնվենք: Մենք պետք է շարունակենք պայքարը, ավելի փորձառու դարձած, առավել իրազեկված, հետեւաբար նաեւ ավելի լավ զինված: Մենք պետք է շարունակենք կրթել, դաստիարակել, իրազեկել: Դուք եւ ձեր նախնիները արժանի եք, որ մարդիկ ներողություն խնդրեն ձեզանից եւ ճանաչեն 20-րդ դարի առաջին ցեղասպանությունը»:

Азербайджан грозит войной Армении

Министр обороны Азербайджана Сафар Абиев выступил с крайне воинственным заявлением в адрес Армении. Во вторник на пресс-конференции после заседания Совета министров обороны государств - членов СНГ в Астане он сообщил, что считает военный конфликт неизбежным.

«Пока остается оккупированной территория Азербайджана со стороны Армении, вероятность войны почти 100-процентная», — заявил он, отвечая на вопрос журналистов о карабахской проблеме.

Что характерно, Сафар Абиев назвал своим вероятным противником именно Армению, а не Нагорно-Карабахскую Республику. Именно Армению он считает и виновной в «оккупации» территории Азербайджана.

В свою очередь министр обороны Армении Микаэл Арутюнян, присутствовавший на том же форуме, отреагировал на выпад своего визави достаточно политкорректно. Он назвал заявление азербайджанского коллеги Абиева «категоричным» и заявил, что Армения не видит альтернативы мирному решению карабахской проблемы. «Когда президенты двух стран ведут переговоры о мирном урегулировании карабахской проблемы, такие заявления делать слишком категорично. И это не право министра обороны, поскольку верховные главнокомандующие, президенты наших государств ведут переговоры о мирном урегулировании данного вопроса», — сказал он журналистам.

С приходом к власти Ильхама Алиева Азербайджан стал прибегать к более агрессивной риторике в адрес соседней Армении и активизировал усилия по подготовке к военному решению существующих разногласий. Благо рост цен на нефть позволил Баку увеличить финансирование своей армии. Пользуясь этим, сам Алиев-младший уже неоднократно грозил Армении войной, если та не отдаст спорные территории.

А в середине ноября Международная кризисная группа (International Crisis Group) опубликовала отчет о риске войны в Карабахе. Эксперты утверждают, что сейчас — перед выборами в Армении и Азербайджане — обе страны упускают последний шанс решить проблему миром.

С чем связаны воинственные заявления азербайджанского министра обороны, корреспонденту КМ.RU объяснил Михаил Александров, руководитель отдела Закавказья Института стран СНГ:


Михаил Александров
— У Сафара Абиева руки чешутся. Он слишком долго был министром обороны, достижений нет, и ему хочется, видимо, повоевать. Человек, наверное, должен был пережить поражение, чтобы у него больше руки не чесались. А Сафар Абиев, видимо, полагает, что он поражения не потерпит, хотя все данные свидетельствуют о том, что никаких шансов одержать победу у Азербайджана нет. Причем он замахивается вообще даже не на Нагорный Карабах, а на всю Армению, с которой и собрался воевать.

Непонятно, как России действовать в этой ситуации, поскольку мы связаны и Договором о коллективной безопасности (ОДКБ), и договором о взаимопомощи с Арменией. Поэтому Абиев либо не понимает, о чем говорит, либо специально провоцирует ситуацию. Потому что любая атака на Армению неминуемо приведет к вмешательству России. Тогда совершенно понятно, что будет с Азербайджаном. Если же речь идет о Нагорном Карабахе, то надо так и говорить — об «освобождении Нагорного Карабаха». Но даже здесь есть большие сомнения в способности азербайджанской армии вести широкомасштабные наступательные операции в гористой, хорошо защищенной местности. Ведь армяне там времени даром не теряли — они создали несколько линий обороны. Эта оборона глубоко эшелонированная, хорошо укомплектованная боевой техникой и боеприпасами. Там достаточно военнослужащих. Опыт предыдущих боев свидетельствует о том, что боевой дух азербайджанской армии довольно низок. Он недостаточно поднялся, да и вообще вряд ли поднялся за прошедшие годы. Потому что с чего ему подняться — совершенно непонятно.

— Но они там вроде как нагнетают националистические настроения…

— Знаете, волна национализма была как раз при распаде СССР. Тогда выходили огромные националистические митинги, нападали даже на российских военнослужащих, которые были введены в Баку. Сейчас это давно уже утихомирилось. Конечно, население недовольно тем, что Нагорный Карабах находится в руках армян, но я не уверен, что там люди готовы идти и умирать за это. Тем более что поколение беженцев постепенно уходит. Алиев, конечно, держит их в специальных домишках, чтобы у них сохранялось недовольство, чтобы их дети были недовольны. Но это — достаточно небольшая группа населения. Многие их них уже где-то вписались в местный бизнес, в экономические отношения. Другие — в России работают. Поэтому не думаю, что они там смогут мобилизовать людей на войну. Если бы это была легкая прогулка — это одно, а так — прорывать глубоко эшелонированную оборону и ходить в атаку — особо желающих не найдется.

Обеспечить себе значительный военный перевес Азербайджан не может, потому что Армения получает новейшее вооружение из России и связана с нами соглашением о военно-техническом сотрудничестве. Россия и с Азербайджаном тоже торгует оружием, но всегда поддерживает военно-стратегический баланс между двумя странами. Не допускает того, чтобы, скажем, у Баку появилось такое оружие, которое бы давало ему стратегический перевес. Купить современное вооружение на Западе Азербайджан не сможет — это будет неэффективное старье. Тем более что азербайджанские военные пользоваться им не умеют — по материально-технической базе оно несовместимо с теми системами обслуживания, которые были созданы в советский период. Ведь даже любой западный танк совершенно по-другому обслуживается. Тут и специалисты нужны, и запчасти, и снаряды. Они их просто не смогут использовать.

— Не связано ли последнее обострение ситуации в этом регионе с решением проблемы Косово?

— Думаю, да. Косовский прецедент, безусловно, влияет. 10-го декабря албанцы грозятся провозгласить независимость. Непонятно, как на это отреагирует Запад. Американцы уже обещали чуть ли не сразу же признать независимость Косово. А если они признают, то открывается дорога к признанию НКР. По крайней мере Армения может признать эту независимость, да и Греция может, и т. д. Тут дорога совершенно не закрыта, поэтому они так и нервничают.

Замглавы МО Абхазии: “Если в Южной Осетии или в Карабахе что-то случится, мы будем рядом”

/PanARMENIAN.Net/ Если в Южной Осетии или в Карабахе что-то случится, мы будем рядом. Об этом заявил замминистра обороны Абхазии Гари Купалба, выступая на заседании президиума Постоянного межгосударственного координационного совета казаков и Международного совета казачьих атаманов (МСКА) в Ереване. Вместе с тем Г.Купалба выразил уверенность в мирном урегулировании конфликтов в регионе, а также в конечном торжестве права наций на самоопределение.В свою очередь, заместитель председателя МСКА от армянских общественных объединений по поддержке казачества, потомок героя Отечественной войны 1812 года Валериана Мадатова - Сергей Мадатян заявил, что в ближайшее время в НКР и в столице Армении - Ереване будет открыт памятник его выдающемуся предку-военачальнику Валериану Григорьевичу Мадатову, сообщает ИА Regnum.

ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԻՆՔՆՈՒԹՅԱՆ ԳՐԱՎԱԿԱՆՆԵՐԸ

ԿԱՄ Ո՞Վ Է ՀԱՅԸ

ԱՐՄԵՆ ԱՅՎԱԶՅԱՆ
Հայաստանի եւ հայության զարգացման ներկա բարդագույն ժամանակահատվածում հայկական ինքնության հիմնախնդիրը ոչ միայն ակադեմիական հետաքրքրություն է ներկայացնում, այլեւ ունի լուրջ գործնական նշանակություն: Ուժեղ ազգային ինքնությունը ռազմավարական ռեսուրս է ազգային պետության կառուցման եւ ամրապնդման գործընթացում, մինչդեռ ազգային ինքնության լղոզումը բնավ չի նպաստում, այլ ավելին, խոչընդոտում է համազգային խնդիրների եւ նպատակների շուրջ անհատի եւ հասարակության միավորմանը:
Ի վերջո, ո՞վ է այսօր հայը: Որքան էլ հարցը նուրբ է եւ շոշափում է միլիոնավոր մարդկանց (հատկապես արտերկրում բնակվող մեր հայրենակիցների) զգացմունքները, այդուամենայնիվ նրան պատասխանելն անհրաժեշտ է: Թեման հավուր պատշաճի լուսաբանելու համար նախ եւ առաջ համակողմանիորեն ներկայացնենք այն իրադրությունը, որում գտնվում է հայ ազգն այսօր. այն անառարկելի իրողությունները, որոնք մենք պարտավոր ենք տեսնել եւ ընդունել այնպես, ինչպես նրանք կան, այլ ոչ թե աչք փակել, ինչպես անում է հայության մի ստվար հատվածը, ներառյալ նրա «վերնախավը»:
Այսպես.
Իրողություն 1. Հայ ազգը կանգնած է անհետացման վտանգի առջեւ իր Հայրենիքում՝ Հայաստանի Հանրապետության, Արցախի եւ Ջավախքի տարածքում: Այդ վտանգը բխում է միաժամանակ մի շարք փոխկապակցված աղբյուրներից.
ա) Ադրբեջանի կողմից ռազմական ագրեսիայի հնարավորություն.
բ) ծայրաստիճան սրված ժողովրդագրական ճգնաժամ (հանրապետությունը լքել է ավելի քան մեկ միլիոն մարդ, իսկ շարունակվող արտագաղթը բացասաբար է ազդում երկրի կենսագործունեության բոլոր ոլորտների վրա).
գ) տեղապտույտ հայկական պետության եւ նրա քաղաքական հաստատությունների կայացման գործընթացում.
դ) Հայաստանի ազգային անվտանգության հայեցակարգի անմշակվածություն (2007թ. փետրվարին ընդունված «Հայաստանի ազգային անվտանգության ռազմավարությունը» դեկլարատիվ փաստաթուղթ է, որը, պաշտոնական հայտարարության համաձայն, գրված է Մոսկվայի, Վաշինգտոնի եւ Բրյուսելի փորձագետների «մեթոդադաբանությամբ» եւ «խմբագրմամբ»). արդյունքում չկա ազգային շահերի վրա հիմնված հստակ արտաքին քաղաքական ուղղվածություն:
ե) Հայաստանի ծանր կախվածություն արտաքին ուժերից.
զ) Սոցիալական լարվածություն՝ իր դասակարգային ու տարածքային առումներով հանդերձ (այդ թվում նաեւ արհեստականորեն ստեղծված, բայց արդյունավետորեն պահպանվող «հայաստանցի» եւ «ղարաբաղցի» վտանգավոր հակադրությունը, քաղաքական գործիչների եւ հաստատությունների նկատմամբ համընդհանուր անվստահությունը, որոշումներ կայացնելուց ժողովրդի օտարումը).
է) հանրապետության կենսագործունեության բոլոր ոլորտներն ընդգրկած համատարած կաշառակերության դեմ որեւէ պայքարի բացակայություն.
ը) Հայաստանում լեզվական հետեւողական քաղաքականության բացակայություն, գործնականում՝ մայրենի լեզվի անպաշտպանվածություն.
թ) Ջավախքից հայերին դուրս մղելու՝ Վրաստանի որդեգրած պետական քաղաքականություն, որն իրականացվում է վարչական, տնտեսական, հոգեւոր, մշակութային, ժողովրդագրական, լեզվական ճնշումների եւ արդեն իսկ հստակ ուրվագծվող ուժային եղանակների միջոցով:
Հարկ է հատուկ նշել ամենահրատապ վտանգը՝ Թուրքիայի մասնակցությամբ մեթոդապես ծրագրվող ու մանրազնին նախապատրաստվող ադրբեջանական ներխուժման լուրջ հավանականությունը, որի հաջող իրականացման՝ Արցախի եւ հարակից ազատագրված տարածքի բռնազավթման դեպքում, Հայաստանի Հանրապետության անհետացումն աշխարհի քարտեզից կդառնա անխուսափելի, քանի որ հաջորդ (եթե ոչ միաժամանակյա) հարվածը կհասցվի թյուրքական երկու դաշնակիցներին տարանջատող վերջին պատվարին՝ Սյունիքին, որն առանց արցախյան «պատնեշի» զրկված կլինի գոյատեւման հնարավորությունից: Հայաստանի կենտրոնական շրջանների հետ Սյունիքի թույլ հաղորդակցուղիները, պաշտպանության խորքայնության բացակայությունը, հակառակորդի մոտ ժամանակակից հրետանային այնպիսի համակարգերի առկայությունը, որոնք ընդունակ են ռմբահարել Սյունիքի ողջ տարածքը, ինչպես նաեւ Արցախի անկման հետեւանքով առաջացած հոգեբանական հարվածը ռազմավարապես կենսականորեն կարեւոր այդ երկրամասի պաշտպանունակությունը կիջեցնեն զրոյական աստիճանի: Հայաստանի մնացյալ մասը թուրք-ադրբեջանական օղակի մեջ առնելը Հայաստանը կվերածի անդրկովկասյան Սվազիլենդի տիպի մի գետտոյի, եւ այնուհետեւ Թուրքիայի ու Ադրբեջանի կողմից Հայաստանի ոչնչացումը, եթե ոչ ռազմական, ապա տնտեսական, քաղաքական ու հոգեբանական ճնշման միջոցով լոկ ժամանակի հարց կլինի: Զրկվելով կայուն զարգացման հեռանկարից եւ աշխարհով մեկ սփռված միլիոնավոր հայերի հնարավոր ապաստան լինելու հնարավորությունից, երկրաչափական պրոգրեսիայով աճող լայնածավալ արտագաղթի արդյունքում Հայաստանն այնքան կթուլանա, որ հեշտությամբ կկլանվի Թուրքիայի, Ադրբեջանի ու Վրաստանի կողմից: Ու թեեւ հայ ժողովուրդը մեկ անգամ՝ 1990-ական թթ., չեզոքացրեց այս նույն սցենարը, թուրք-ադրբեջանական դաշինքը չի հրաժարվել այն կրկնելու մտքից եւ, եթե հայությունը պատրաստ չեղավ արդյունավետ դիմադրություն ցույց տալ, այդ դաշինքը փորձելու է ռեւանշ վերցնել:
Իրողություն 2. Հայությունը կկարողանա գոյատեւել միայն այն դեպքում, եթե գոյատեւի Հայաստանը (որպես պետություն եւ այնտեղ ապրող հայ ժողովուրդ):
Իրողություն 3. Առանց Հայաստանի հայկական Սփյուռքը չի կարող ներկայացնել ազգ, այսինքն` կենսունակ մարմին, որն ապահովում է հայության պահպանումն ու վերարտադրումը (էլ չենք խոսում հայոց լեզվի ու մշակույթի գոյության ու զարգացման մասին):
Իրողություն 4. Վերջին տասնամյակում կտրուկ արագացել են Սփյուռքում ընթացող ուծացման անողոք գործընթացները` ընդունելով աննախադեպ ծավալներ: Մասնավորապես, արտագնացության հետեւանքով տարեցտարի նոսրանում են Մերձավոր Արեւելքի հայկական հզոր համայնքները, որոնցում մինչեւ վերջերս խիստ հազվադեպ էին խառնամուսնությունները, արդյունավետորեն գործում էին հայկական դպրոցներն ու մյուս համայնքային կառույցները: 20-30 տարի անց Լիբանանի, Իրանի, Սիրիայի երբեմնի ծաղկուն համայնքներից լավագույն դեպքում պահպանվելու են միայն փոքր կղզյակներ, ինչպես դա արդեն տեղի ունեցավ Իրաքում: Իսկ Ռուսաստանում եւ Արեւմուտքի զարգացած երկրներում ապրող հայերը ենթակա են առավել արագընթաց ձուլման:
Իրողություն 5. Առանց հայոց լեզվի չկա հայկական մշակույթ. լեզուն, պետականության ու այդ պետականությանը ենթակա տարածքների հետ միասին, հայ ազգի պահպանման հիմքն ու կարեւորագույն միջոցն է: Այն, որ մեր շատ հայրենակիցներ, հատկապես Սփյուռքում, կարող են առանց հայոց լեզվի իմացության իրենց հայ համարել, հնարավոր է միայն նրա շնորհիվ, որ հայ ազգի Հայաստանում ապրող մասն առ այսօր խոսում, գրում ու ստեղծագործում է հայերեն: Պատկերացնենք վարկածային մի այսպիսի իրավիճակ. Հայաստանի հայերը մոռացել են մայրենին եւ հաղորդակցվում են, ուսում առնում, գրում եւ ստեղծագործում որեւէ օտար լեզվով, կարեւոր չէ` ռուսերենով, անգլերենով թե չինարենով: Դա կարող է նշանակել մեկ բան՝ հայկական քաղաքակրթության, հայկական մշակույթի, հայ ազգի վերջ: Իսկ այսօր հայոց լեզվի ու մշակույթի պահպանման եւ զարգացման հիմնախնդիրն իր ողջ հասակով հառնել է արդեն բուն Հայաստանում:
Դա, ինչպես արդեն ասվեց, կապված է մեր հայրենակիցների արտագաղթելու արդյունքում հայոց լեզուն կրողների թվաքանակի կրճատման (այդ թվում նաեւ մեր ներուժի՝ երեխաների, որոնք արտասահմանում կստանան ոչ հայեցի կրթություն) եւ պետության կողմից հայոց լեզվի պատշաճ պաշտպանության բացակայության հետ: Անկախության 16 տարիներից հետո ժամանակն է լիարժեք գնահատելու լեզվի հիմնարար դերն ու տեղը ազգային կյանքում, որ դեռեւս չի արվում ո՛չ քաղաքական վերնախավի, ո՛չ էլ հայ մտավորականության զգալի մասի կողմից: Ընդհակառակը՝ լեզվաքաղաքականության, ինչպես եւ մի շարք այլ հիմունքային հարցերում, դեռեւս փորձեր են արվում հետ շրջել հայ քաղաքական մտածողությունը:
Հետեւություններ
Հետեւություն 1. Հայությունը գտնվում է գոյապայքարի ակտիվ փուլում իր հայրենիքի աներեւակայելի զոհողությունների գնով պահպանված մի բեկորում: Այլ կերպ ասած, հայ ժողովուրդը պայքարող օրգանիզմ է, որի հիմնական՝ կենսականորեն կարեւոր գործառույթը պայքարն է գոյապահպանման համար:
Հետեւություն 2. Այդ գոյապայքարի հիմնական ճակատներն անցնում են ոչ միայն Հայաստանի, Ադրբեջանի եւ Թուրքիայի միջեւ եղած սահմանագծերով, այլ ակնհայտորեն հե՛նց երկրի ներսով` ընդգրկելով եւ՛ ժողովրդագրության, եւ՛ տնտեսության, եւ՛ սոցիալական, եւ՛ գիտության, եւ՛ կրթության ու այլ ոլորտները: Արտագաղթը, անկախ իր պատճառներից, հայերին ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն դուրս է մղում գոյապայքարի կենտրոնական դաշտից՝ Հայաստանից: Նրանց հայրենադարձությունը, ընդհակառակը, նշանակում է կենսականորեն անհրաժեշտ ազգային ներուժի համալրում:
Վերը շարադրած ռազմավարական իրավիճակը հիմք ընդունելով` փորձենք պատասխանել այն հարցին, թե ո՞վ է Հայը եւ ինչո՞վ է նա տարբերվում ծագումով Հայից:
Հայ է նա, ով.
1) Հայաստանն ընդունում է որպես իր միակ հայրենիք, ընդ որում ժամանակագրական-տարածքային երկու չափումներում՝ նրա պատմական եւ արդի սահմաններում.
2) Հայաստանի տարածքի, ժողովրդի, լեզվի ու մշակույթի նկատմամբ ունի ամուր հոգեբանական կապվածություններ.
3) անձնապես պատասխանատվություն է զգում Հայաստանի ճակատագրի համար, ըստ այդմ էլ՝ ստանձնում է հայրենիքի առջեւ քաղաքական պարտավորություններ.
4) արտերկրում բնակվելու դեպքում լրջորեն մտածում ու վերլուծում է իր եւ իր ընտանիքի հայրենադարձության բոլոր հնարավոր տարբերակները.
5) հայոց լեզվի ու մշակույթի կրողն է կամ ձգտում է դառնալ այդպիսին.
6) ցանկանում է իր սերունդը հայ պահել, այդ թվում հայոց լեզուն իր երեխաներին փոխանցելու միջոցով եւ նրանց ազգային մշակույթի ոլորտի մեջ ընդգրկելով:
Իսկ մեր այն հայրենակիցները, ովքեր իրենց հայրենիք են համարում ոչ թե Հայաստանը, այլ իրենց ծննդավայրի կամ քաղաքացիության երկիրը, ովքեր Հայաստանի նկատմամբ քաղաքական պարտավորություններ ու հոգեբանական կապվածություններ չունեն, ովքեր չեն ուզում մտածել Հայրենիքում ապրելու մասին, չեն ուզում լինել հայոց լեզվի կրողը, գիտակցաբար կամ անգիտակցորեն հաշտվել են իրենց սերունդների անխուսափելի ուծացման ու ձուլման հետ, կարող են համարվել ընդամենը ծագումով հայ, քանի որ իրականում նրանք կամ աշխարհաքաղաքացի (կոսմոպոլիտ) են, կամ էլ՝ այլ ազգության ներկայացուցիչ: Եվ բոլորովին կարեւոր չէ, որ նրանք այդ ամենով հանդերձ կուրծք կծեծեն ու կբղավեն, թե իրենք են ամենաիսկական հայերը (ակնհայտ ինքնախաբեություն): Էականն այն է, որ այդպիսի անհատը այլեւայլ պատճառներով հայտնվել է ազգի կենսագործունեությունից դուրս եւ նրանում որեւէ անձնական մասնակցություն այլեւս չի ունենում, այն էլ ազգի համար օրհասական պահին:
Այդ առիթով հարկ է նաեւ նկատել, որ ինչպես յուրաքանչյուր ազգության, այնպես էլ հայի ինքնության հարցում ծագումնաբանությունը երկրորդական նշանակություն ունի: Անհատի իրական ազգային պատկանելության հարցը որոշվում է նրա` այս կամ այն ազգի ընդհանուր կենսագործունեության մեջ անձնական ներգրավվածությամբ եւ ներդրած ավանդով:
Այսպիսով, հային պետք է տարբերել հայկական ծագում ունեցող մարդուց: Սա ամենեւին չի նշանակում առաջինին համարել լավը, իսկ երկրորդին՝ վատը: Պարզապես երկրորդն արդեն չի կարող եւ չի ուզում որեւէ զոհողության գնալ հանուն Հայաստանի եւ արդեն արմատապես տարբեր ազգային ինքնագիտակցություն ունի:
Ծագումով հայերին օգտակար կլինի ազնվորեն, առանց ինքնախաբեության եւ երեսպաշտության նայել ճշմարտության աչքերին. նրանք ըստ էության արդեն դուրս են եկել ազգի կենսագործունեության դաշտից: Այդուհանդերձ, նրանց համար բաց է երկկողմանի ճանապարհը. վերջնական ձուլում կամ վերադարձ ազգային արմատներին՝ հայոց լեզվի ու մշակույթի վերագտնում, մասնակցություն ազգային կյանքին: Այս իմաստով Սփյուռքի մի ստվար հատվածը վերադարձի հնարավորություն ունեցող հայեր են: Ցավոք, բուն Հայաստանում էլ քիչ չեն օտարված հայերը, ովքեր ամբողջովին կամ մասնակիորեն հեռացել, խորթացել ու կտրվել են հայոց լեզվից, մշակույթից ու քաղաքականությունից, չեն գիտակցում ամբողջ հայությանը սպառանացող ոչնչացման ընդհանուր վտանգը:
Ուզում եմ կրկնել այն, ինչ բազմիցս գրել եմ: Հայության պահպանումն արտերկրում ինքնանպատակ լինել չի կարող: Սփյուռքահայության պահպանման բուն նպատակը սեփական հողերում, ազգային պետականության հովանու ներքո վերամիավորվելն է, այսօր՝ այսօրվա Հայաստանում, այն տարածքում, որը գտնվում է հայկական զինված ուժերի հսկողության տակ: Հայապահպանումն ինքնանպատակ դիտելը (ինչպես անում է սփյուռքահայության զգալի մասը) կտրուկ թուլացնում է նույն «հայապահպանման» կարեւորագույն տարրերը:
Ֆիզիկական գոյատեւման համար պայքարը, ցավոք, հայ էթնոսի կենսագործունեության հիմնառանցքն է: Այդ գործառույթն էլ հենց թելադրում եւ կազմում է հայկական ինքնության հիմնասյունը՝ անմիջական անձնական ներգրավվածությունն այն պայքարում, որը մղվում է հանուն ազգային նպատակների իրագործման:
Այսօրվա դրությամբ դրանք են.
1) ցանկացած գնով պահպանել Հայաստանի անվտանգության համար այն նվազագույն անհրաժեշտ տարածքը (ՀՀ-ն եւ ԼՂՀ-ն՝ իր շուրջն ազատագրված բուն հայկական հողերով հանդերձ), որի վրա Հայաստանը գոյություն ունի իր անկախության ողջ ժամանակահատվածում,
2) իր հայրենիքում հայ ժողովրդի թվաքանակի մեծացում,
3) Ջավախքի հայության պահպանում,
4) սոցիալական արդարության, ժողովրդավարության սկզբունքների, հայոց լեզվի եւ մշակույթի, ազգային մյուս արժեքների ու շահերի պաշտպանության ու զարգացման հիման վրա ազգային իրավական պետության կառուցում:
Այդ պայքարի ճանապարհին հարկ է լինում հաղթահարել հսկայական խոչընդոտներ, գործնական, գաղափարախոսական ու հոգեբանական զանազան արգելքներ եւ քարացած կաղապարներ, որոնք թեեւ իրականում բխում են ոչ հայկական աղբյուրներից, բայց հաճախ են կյանքի կոչվում հե՛նց հայկական քաղաքական կառույցների ձեռքերով, այն կառույցների, որ վաղուց կամ նորերս են ընկել արտաքին ուժերից ստրկական կախվածության մեջ:
Այդ նպատակներով պայքարի մեջ հայի ներգրավվածությունն ի վիճակի է նրան տալ էթնիկ դիմադրողականությունն ամրապնդող հույզերի, զգացմունքների ու գիտելիքների այնպիսի պաշար ու հարստություն, որ նրա մոտ ձգտում եւ պահանջարկ կառաջանա նաեւ յուրացնելու եւ կրողը դառնալու ազգային ինքնագիտակցության հիմնարար տարրերի՝ լեզվի, մշակույթի, ավանդական բարքերի ու սովորույթների:
Ընդհանրացնելով ասվածը, կարելի է եզրակացնել. քանի որ իբրեւ ազգ եւ պետություն Հայաստանը ներքաշված է երկարատեւ պայքարի մեջ թվաքանակով, նյութական պաշարներով ու տարածքով իրեն գերազանցող ուժերի՝ Թուրքիայի եւ Ադրբեջանի դեմ, ապա այդ պայմաններում հային էթնիկապես տարբերակող ամենաբնական ու գործառութային առումով ամենազորեղ հատկանիշը հայրենիքի ճակատագրի համար պատասխանատվության գիտակցումն ու ստանձնումն է՝ անձնական ուժերի ու հնարավորությունների ներածին չափով:
Արմեն Այվազյանը քաղաքական գիտությունների դոկտոր է, «Արարատ» ռազմավարագիտական կենտրոնի տնօրեն

«ԱՆԿԱՐԱՆ ՊԵՏՔ Է ՖԻՆԱՆՍԱՎՈՐԻ ԱՅՆ ԽՄԲԱՎՈՐՈՒՄՆԵՐԻՆ, ՈՐՈՆՑ ԿԱՌԱՋՆՈՐԴԻ ՏԵՐ-ՊԵՏՐՈՍՅԱՆԸ»

ՏԵՐ-ՊԵՏՐՈՍՅԱՆԻՆ ՖԻՆԱՆՍԱՎՈՐԵԼՈՒ ԱՌԱՋԱՐԿԻ ՀԵՂԻՆԱԿՆ «ԱԶԳԸ» ՉԷ, ԱՅԼ ԹՈՒՐՔԱԿԱՆ «ՌԵՖԵՐԱՆՍԸ»

Ara Papian: Turks can dispute with us about Genocide but they can’t argue about arbitration award

/PanARMENIAN.Net/ “A regular stage of Armenian people’s struggle for their rights came to an end with signature of an arbitration award by U.S. President Woodrow Wilson on November 22, 1920. Armenia’s activities for recognition of international legal norms as regard Turkey should have two trends,” historian and diplomat Ara Papian said in an interview with PanARMENIAN.Net.“First, Armenia should develop scientific activity and second, raise public awareness of Wilson’s arbitration award, what hasn’t been done so far,” he noted. “In early November, three Canadian Universities – Toronto, Montreal and Cambridge – initiated a series of lectures in the subject. Turkish students, who were also attending, got ready to oppose statements on the Armenian Genocide, but were completely shocked to know about the Treaty of Sevres. Turks can dispute with us about the Genocide but they can’t argue about the arbitration award.”“By the way, Hay Dat will organize a 2-day seminar on the Treaty of Sevres in Tehran,” Mr Papian said. November 22, 1920 President Woodrow Wilson signed the arbitration award marking the Armenian-Turkish border. Besides, the Treaty of Sevres divided the Ottoman Empire in mandated territories. Palestine and northern Iraq with Mosul and Kirkuk areas went over to UK, Cilicia was passed to France. The mandate on Western Armenia was offered to the U.S., however, Congress refused to ratify it. Meanwhile, the arbitration award has no period of limitation and can’t be appealed in international courts.

“As a nation and society demanding justice, we need the day of victory, justice and affirmation of rights. There is a day that meets all these demands. It’s November 22, 1920 when Woodrow Wilson signed the arbitration award on the borders of the former Ottoman Empire, i.e. of the modern Turkish State,” historian and diplomat Ara Papian said in an interview with PanARMENIAN.Net.The Armenian Genocide victims should be commemorated on November 22 instead of April 24. This day should be also marked as the day of restoration of justice, according to him.“When commemorating the Genocide, Armenians assume the role of a victim. But now they could be the people demanding justice and respect of international decisions, like Woodrow Wilson’s award. This idea is at stage of approbation. Let’s see how Armenia and Diaspora treat it. We should not forget that being the offspring of the Armenian Genocide, Diaspora is very sensitive to the issue,” he said.

“Russia should understand that realization of Woodrow Wilson’s arbitration award is very important, since it meets all security demands in the South Caucasus. It’s high time to come to decision,” historian and diplomat Ara Papian said in an interview with PanARMENIAN.Net.“The Russian power is divided in two groups. One wants close relationship with Turkey proceeding from personal profit, the other upholds security issues in the light of Turkish nationalism. Actually, if the international community understands that the time to recognize the arbitration award has come, it will be to interest of Russia, Armenia and even Iran,” he said.“Interest in the decision is being observed, since it could become an extra tool of pressure on Turkey. According to the Treaty of Sevres, military monitoring units should be deployed in Turkey and this could deprive the latter of the possibility to uncontrolledly build up arms,” he said.

ԱՆԿԱԽՈՒԹՅՈՒՆ ԷԹՆԻԿԱԿԱՆ ՀԻՄՔԻ՞ ՎՐԱ

Մոսկվայի քաղաքապետ Յուրի Լուժկովի հայտարարությունը Ռուսաստանի կողմից Աբխազիայի անկախության հնարավոր ճանաչման մասին չի կարելի ընկալել որպես իմպրովիզացիա: Նման ելույթները նախապատրաստվում են ամենաբարձր մակարդակով: Նույնքան «պատահական» չէր Աբխազիայի ղեկավարի՝ դրան հետեւած «խոստովանությունը», որ շուտով իրենց երկրում Ռուսաստանի քաղաքացիներին օրենսդրականորեն իրավունք կտրվի ձեռք բերելու անշարժ գույք: Զգացվում է, որ Կրեմլում այլեւս հույսեր չեն ակնկալում Վրաստանի հետ հարաբերությունների նորմալացման ասպարեզում եւ զգալ են տալիս, թե ինչի կհանգեցնի վրացիների անբարյացակամության դրսեւորումների շարունակումը:
Սակայն Աբխազիայի ճանաչման-չճանաչման հարցը չի վերաբերում սոսկ երկու երկրների առնչություններին: Պուտինի հարցապնդումները, թե ի՞նչ, մի կազմավորման կարելի է անկախանալ, իսկ մյուսներին՝ ո՞չ, առանց չափազանցության ուղղված են համաշխարհային հանրությանը: Խնդիրը շատ ավելի խորն է քաղաքական-էթնիկական նոր իրողությունների ու հասկացությունների առաջացման իմաստով: Դեռ վերջերս որպես անջատողականության դրսեւորումների հիմք դիտվում էին գերազանցապես սոցիալ-տնտեսական անարդարությունները: Մինչդեռ կյանքը ցույց է տալիս, որ անկախ ապրելու մտայնությունը հասակ է առնում ամենայնս բարեկեցիկ երկրներում՝ Իսպանիայում, Կանադայում, Ֆրանսիայում, Իտալիայում... Ի վերջո մինչեւ ե՞րբ կարելի է անտեսել բուն էթնիկական գործոնը: Եթե Արեւմուտքը գտնում է, որ բազմազգ Սերբիան (սերբեր եւ ալբաններ) չի կարող գոյություն ունենալ, ապա ինչպե՞ս կարող է գոյություն ունենալ նույն ալբաններով ու սերբերով բնակեցված Կոսովոն: Եվրոպական բազմազգ պետությունները ձգտում են ստեղծել քաղաքացիական հասարակություն, որտեղ բոլորը նույն երկրի քաղաքացիներ են եւ օգտվում են հավասար իրավունքներից: Իսկ Կոսովոյի օրինակում գուցե հաղթում է էթնիկական առավելության պահը: Այդ դեպքում ինչո՞ւ ժխտել ազգային զգացումի առկայությունը աբխազների, օսերի, բասկերի, հայերի, իռլանդացիների եւ մյուսների մեջ:
Երկու իրարամերժ մոտեցումները՝ ինքնորոշման իրավունք եւ տարածքային ամբողջականության պահպանում, համալրվում են նոր բովանդակությամբ՝ ընդհանուր պետական միավոր բոլորի՞ համար, թե՞ տրոհում էթնիկական հիմքի վրա: Մեկը մյուսից բարդ խնդիր:
Եվս մի պարագա. ապշեցնում է Վրաստանի ներկա ղեկավարության միակողմ հակառուսական մոլուցքը: Հարց է առաջանում՝ իսկ արժե՞ այդչափ հավատալ ամերիկացիներին: Արդյոք կարելի՞ է բացառել, որ, ասենք, Աբխազիան դառնա գործարքի առարկա երկու տերությունների միջեւ: Ակնհայտ է, որ Ռուսաստանի եւ ԱՄՆ-ի հարաբերությունները առաջինի հզորացման համեմատ նվազ «բարեկամական» են դառնալու, եւ նրանց միջեւ լուրջ փոխզիջումներ կարող են ձեռք բերվել սառը հաշվենկատության հիման վրա՝ երրորդ երկրների հաշվին:
Ամերիկան աղմկում էր Չեչնիայի հարցում: Չես ասի, թե նույնն է նկատվում Աբխազիայի առնչությամբ: Ահա եւ պատկերացրեք մի այսպիսի երեւակայական տեսարան. ամերիկացիները դիմում են Մոսկվային մի առաջարկությամբ՝ արեք Աբխազիայի հետ ինչ ուզում եք, միայն թե մեզ աջակցեք Իրանին հնազանդեցնելու գործում: Ինչպե՞ս կվարվի Կրեմլը: Դժվար է ասել: Բայց որ լրջորեն կմտածի այդ մասին, կասկած չի կարող հարուցել: Բիզնես է: Իսկ ահա Յուրի Լուժկովը կշփի ձեռքերը. այդ բարեբեր հողակտորը հենց միայն մոսկովյան կապիտալի միջոցով կարելի է դարձնել... ահռելի շինհրապարակ... գալիք սպիտակ օլիմպիադայի համար:
ՌՈՒԲԵՆ ՀԱՅՐԱՊԵՏՅԱՆ, Մոսկվա

ԹՈՒՐՔԵՐԸ ՍՏՈՒՄ ԵՆ, ԲՈՒՇԸ ՀԵՏԵՎՈՒՄ Է ՆՐԱՆՑ

Ստորեւ թարգմանաբար ներկայացնում ենք անգլիական հայտնի «Ինդիփենդենթ» թերթի նոյեմբերի 10-ի համարից Ռոբերտ Ֆիսքի հոդվածը չնչին հապավումներով:
Ինչպե՜ս են մեծերն անկում ապրում: Նախագահ Ջորջ Բուշը` չար եւ մութ ուժերի դեմ սուր թոթափող խաչակրաց թագավորը, որ երդվել էր պայքարել «համաշխարհային ահաբեկչության դեմ», պարզվում է, թուլամորթ գաճաճ է: Հոլոքոսթը մերժող մի բուռ թուրք հրամանատարների եւ բազմամիլիոն դոլար արժողությամբ քարոզարշավի ազդեցության տակ առյուծը դարձել է գառ: Չէ, ոչ թե գառ, քանի որ այդ կենդանին անմեղության խորհրդանիշն է, այլ մուկ, մի փոքրիկ, աննշան անասուն: Շատ հեռու գնացի՞: Կարծում եմ` ոչ:
Պատմությունը ծանոթ է: 1915-ին օսմանյան թուրքերը ցեղասպանություն գործեցին մեկուկես միլիոն քրիստոնյա հայերի սպանելով: Կան լուսանկարներ, դիվանագիտական զեկույցներ, օսմանյան բնագիր վավերագրեր, հետպատերազմյան դատավարության գրառումներ, Ուինստոն Չերչիլի, Լլոյդ Ջորջի եւ բրիտանական արտգործնախարարության ծավալուն զեկուցագրեր, որոնք հաստատում են այդ փաստը: Նույնիսկ ֆիլմեր են հիմա երեւան գալիս, նկարահանված արեւմտյան զինվորական օպերատորների կողմից, ապացուցելու, որ 20-րդ դարի առաջին ցեղասպանությունը (Հոլոքոսթը) իրոք տեղի է ունեցել, այնպես, ինչպես պնդում են դեռեւս ողջ մնացած մի քանի հայ մազապուրծներ:
Բայց թուրքերը չեն թողնում, որ մենք ասենք այդ մասին: Նրանք շանտաժի են ենթարկել արեւմտյան պետություններին ու նաեւ մեր` բրիտանական կառավարությանը, ստիպել, որ ստորաքարշություն անելով որդեգրենք նրանց անամոթ ժխտողական դիրքորոշումը, որ հայերը մահացան «քաղաքացիական պատերազմի» հետեւանքով, որ նրանք համագործակցում էին Թուրքիայի թշնամի ռուսների հետ, որ մահացած հայերի թիվն այնքան մեծ չէր, ինչքան նշվում է, եւ որ նույնքան էլ թուրք մահմեդականներ են սպանվել այդ օրերին:
Նախագահ Բուշն ու Մ. Նահանգների Կոնգրեսը հետեւելով թուրքերին, շարունակում են կրկնել նրանց ստերը: Անցյալ ամիս, երբ Ներկայացուցիչների պալատի արտաքին հարաբերությունների հանձնախումբը բանաձեւ ընդունեց դատապարտելու հայերի ցեղասպանությունը, Բուշը պատմական եզակի հնարավորություն ուներ ուղղվելու եւ հպարտորեն ընդունելու ճշմարտությունը, բայց հենց որ թուրք բրածո հրամանատարները սկսեցին սպառնալ նրան, ես հասկացա, որ նա զիջելու է: Լսենք նախ թուրքական զինուժի պետ, գեներալ Յաշար Բույուքանըթին: «Միլիեթ» թերթին տված հարցազրույցում նա Ներկայացուցիչների պալատի ընդունած բանաձեւը համարում է «տխուր եւ վշտալի», հաշվի առնելով, որ Թուրքիան «ուժեղ կապեր» ունի ՆԱՏՕ-ի իր գործընկերների հետ, եւ բանաձեւի ընդունումը (ներկայացուցիչների պալատի ամբողջական կազմի կողմից) կխաթարեր այդ զինվորական հարաբերությունները: Դրանք «երբեք նույնը չէին լինի, ինչ անցյալում: Այդ իմաստով Մ. Նահանգները ինքն իրեն է վնասում», նշում է նա:
Այժմ լսենք գեներալի առաջ «զգաստ» կանգնած Բուշին: «Մենք բոլորս խորապես ցավում ենք հայ ժողովրդի ողբերգական տառապանքների համար... Բայց այս բանաձեւը ճիշտ պատասխանը չէ այդ պատմական զանգվածային սպանությունների: Դրա ընդունումը մեծ վնաս կհասցնի ՆԱՏՕ-ի գլխավոր դաշնակցի հետ մեր հարաբերություններին եւ ընդհանրապես ահաբեկչության դեմ մեր գլոբալ պատերազմին»: Ինձ շատ դուր եկավ ահաբեկչության վերաբերյալ այս վերջին հատվածը:
Ոչ ոք, բացի Եվրոպայի հրեաներից, «ահաբեկչությունից» չի տառապել այնքան, որքան Թուրքիայի հայերը 1915-ին: Բայց, իհարկե, ՆԱՏՕ-ն առավել կարեւոր է, քան պատմության անաչառությունը: Մյուս կողմից, երբեք չհավատաք, որ ՆԱՏՕ-ն մի օր ավելի կարեւոր կարող է թվալ, քան հրեական Հոլոքոսթը հարցականի տակ դնելը:
Այս առնչությամբ ամոթի զգացումից գլուխները կախողների շարքում պետք է լինեն նրանք, ովքեր պնդում են, որ հաղթում են պատերազմը Իրաքում: Նրանց թվում են գեներալ Դեյվիդ Պետրեուսը` ամերիկացի հրամանատարը Իրաքում, Բաղդադում Ամերիկայի դեսպան Ռայան Կրոքերը: Երկուսն էլ զգուշացրին, որ Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ բանաձեւի ընդունումը «կվնասեր Իրաքում պատերազմի ջանքերին»: Նրանք սխալ չգործեցին, չէ՞ որ մեծ գումարներ են շահարկվում ցեղասպանությունը ժխտելու «կուլիսներում»:
Լուիզիանայից հանրապետական Ռոբերտ Լիվինգստոնն, օրինակ, արդեն իսկ գրպանել է 12 մլն դոլար նախկինում երկու անգամ խափանելու համար նման բանաձեւերի անցկացումը Կոնգրեսում: Նա անձամբ է Կապիտոլ ուղեկցել թուրք պաշտոնատար անձանց, որպեսզի սպառնան ամերիկացի կոնգրեսականներին: Վերջիններս հասկացան, որ եթե բանաձեւը ընդունվի, ապա Թուրքիան կփակի Ինջիռլիքի օդային բազան, որի միջոցով Իրաք է հասցվում ամերիկյան մատակարարումների 70 տոկոսը:
Սա իրականում կոչվում է շանտաժ: Բուշը տեղի տվեց: Նրան հետեւեց պաշտպանության նախարար Ռոբերտ Գեյթսը, որը մեջբերեց Պետրեուսի եւ Կրոքերի խոսքերը, որ Թուրքիայում «այդ ճանապարհների մատչելիությունը ռիսկի կենթարկվի բանաձեւի ընդունման դեպքում»:
Ճակատագրի հեգնանքն այն է, որ 1915-ին «այդ ճանապարհներով» են անցել հարյուր հազարավոր հայեր, գնալու դեպի իրենց վախճանը: Ադանայի արեւելյան մասից անցնող հայերին փոխադրող երկաթուղու կայարաններից մեկը հենց Ինջիռլիքում էր, որը Բուշն այնքան վախենում է կորցնել:
Եթե ցեղասպանությունը (որ Բուշը հրաժարվում է ընդունել) տեղի չունենար, ամերիկացիները հիմա հայերից պետք է թույլտվություն խնդրեին Ինջիռլիքից օգտվելու համար: Այդ շրջանից մի հայ դեռ ապրում է Սասեքսում (Անգլիա): Նա դեռ հիշում է, թե ինչպես թուրք ժանդարմները Ադանայի մոտ գտնվող ճանապարհներին մի խումբ հայ երեխաների հրո ճարակ դարձրին: Դրանք հենց «այդ նույն ճանապարհներն» էին, որոնց մասին է մտահոգվում վախկոտ Գեյթսը:
Բայց հուսահատվելու կարիք չկա: Եթե Թուրքիան կարողացել է վախեցնել Բուշին, նա դեռ պետք է պատրաստ լինի դիմակայելու ուժեղացող պարսիկներին: «Մարդիկ պետք է շահագրգռված լինեն արգելելու Իրանին ձեռք բերելու միջուկային զենք, որպեսզի խուսափենք 3-րդ համաշխարհային պատերազմից», զգուշացրեց մեզ բոլորիս Բուշը: Ինչ անհեթեթություն: Նա խոսում է երրորդ համաշխարհայինի մասին, երբ խիզախություն չունի խոսելու առաջինի մասին: Ո՞վ կմտածեր, որ արեւմտյան հզոր երկրի առաջնորդը, ով բոլորիս պետք է պաշտպաներ «համաշխարհային ահաբեկչությունից», կդառնա Սպիտակ տան մուկը:
Թարգմ. ՀԱԿՈԲ ԾՈՒԼԻԿՅԱՆ

ՏԵՐ-ՊԵՏՐՈՍՅԱՆԻ ԱՌԱՋԱԴՐՈՒՄԸ ՇԱՐՈՒՆԱԿՈՒՄ Է ՈԳԵՎՈՐԵԼ ԹՈՒՐՔԱԿԱՆ ՄԱՄՈՒԼԻՆ

Դրա վկայությունը «Թուրքիան կռվախնձոր է դարձել Հայաստանում» վերնագրով «Միլլիեթ» թերթի նոյեմբերի 16-ի համարում հրապարակված հոդվածն է: Դա մեկնաբանության կարիք չի զգում, հետեւաբար ներկայացնում ենք աննշան կրճատումներով.
«Անկարայի հետ տնտեսական հարաբերությունների զարգացման Հայաստանի նախկին նախագահ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի կոչը տարիներ անց պատճառ դարձավ, որ Երեւանում բանավեճ սկզբնավորվի Թուրքիայի շուրջը:
Իշխանության ներկայիս ղեկավարների կազմակերպած հեղաշրջման հետեւանքով 1998-ին տապալված եւ շուրջ 10 տարի քաղաքականությունից հեռացած Տեր-Պետրոսյանի փետրվարի 19-ի նախագահական ընտրություններին մասնակցելու որոշումը երկրում խախտեց առկա հավասարակշռությունները:
Ռուսական եւ հայկական գործակալությունների վկայությամբ, Երեւանում Տեր-Պետրոսյանը երիտասարդության հետ հանդիպմանը հայտարարել է. «Նորմալ պայմաններում մեր հարեւանները, այսինքն՝ Ադրբեջանն ու Թուրքիան պետք է դառնային առեւտրական բուն գործընկերները»: Հայ առաջնորդը նաեւ նշել է, որ խնդրո առարկա երկրների հետ տնտեսական հարաբերությունների զարգացման դեպքում հայ արտադրողի ներկայումս 3 միլիոն դոլար կազմող արտահանության ծավալները կարելի է բարձրացնել 15 միլիոնի: Երեւանում 10 տարվա ընդմիջումից հետո առաջին անգամ Թուրքիայի հետ հարաբերությունների զարգացմանն ուղղված կոչը բախվել է նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի եւ կոշտ դիրքորոշման այլ կողմնակիցների հակազդեցությանը: Քոչարյանն ասել է. «Մեր երկրում քաղաքական այնպիսի ուժերի առկայությունը, որոնք մտածում են, որ Հայաստանի բուն գործընկերները պետք է լինեն Թուրքիան եւ Ադրբեջանը, խիստ զարմացրել էր ինձ: Չեմ մտածել, որ Հայաստանը երբեւէ կընկնի Թուրքիայի գիրկը: Եթե կան այդպես մտածողներ, թող միանան»:
Հանրապետական կուսակցության նախագահի թեկնածու, վարչապետ Սերժ Սարգսյանն էլ հարձակվել է Տեր-Պետրոսյանի վրա, ասելով. «Տնտեսության կազմալուծման պահին մարդկանց հիասթափության եզրին կանգնեցրած Տեր-Պետրոսյանն անցյալի սխալների համար պետք է ներողություն խնդրի ժողովրդից»: Սերժ Սարգսյանը նշել է, որ նախագահ ընտրվելու դեպքում Թուրքիային եւ Ադրբեջանին թույլ չի տալու պայմաններ թելադրել Երեւանին:
Կոշտ դիրքորոշման կողմնակիցները Տեր-Պետրոսյանին տապալել էին այն պահին, երբ վերջինը պատրաստվում էր Ադրբեջանի հետ ստորագրել հաշտության պայմանագիր՝ հայկական օկուպացիայի ենթարկված Ղարաբաղի առնչությամբ: Հայ առաջնորդի տապալման պատճառներից մեկն էլ այն էր, որ նա Թուրքիայի հետ սերտ հարաբերություններ հաստատելու ցանկություն էր հայտնել»:
Վերջում «Միլլիեթը» ներկայացնում է Տեր-Պետրոսյանի հակիրճ կենսագրությունը, նշում է, որ նա տիրապետում է 10 լեզուների, ներառյալ թուրքերենը, ունի հրապարակված շուրջ 70 գիտական հոդվածներ:
ՀԱԿՈԲ ՉԱՔՐՅԱՆ

ՀՆԱՐԱՎՈՐ ՉԷ ՈՒՆԵՆԱԼ ԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ ՉՔԱՎՈՐ ԳԻՏՆԱԿԱՆՆԵՐՈՎ

2008-ի բյուջեի նախագիծը չի լուծում Հայաստանի գիտության կարեւորագույն՝ գիտնականների նորմալ վարձատրության հարցը
Որ Հայաստանի` որպես գիտություն ունեցող երկրի ապագան վտանգված է, վաղուց արդեն վեճի առարկա չէ: Դրան համաձայն է նույնիսկ կառավարությունը, ինչի մասին վկայում է «Գիտության ոլորտի հայեցակարգային դրույթներ» վերնագրված փաստաթղթի ընդունումը: Վարչապետը նոյեմբերի 13-ի իր բյուջետային ելույթում նույնպես խոսեց գիտության կարեւորության մասին: Սակայն ստեղծված իրավիճակի շտկման միջոցառումներն առնվազն անբավարար են, իսկ հաճախ էլ` պարզապես սխալ:
Սխալ հիմնադրույթներ կամ ինչի՞ համար է պետք գիտությունը Հայաստանին
ՀՀ 2008-ի պետբյուջեի նախագծի կառավարության բացատրագրում գրված է. «Գիտության ոլորտի հիմնական նպատակն է Հայաստանի Հանրապետության տնտեսական զարգացման մեջ գիտության գործուն դեր ունենալը, գիտական հետազոտությունների արդյունքները տնտեսության մեջ արդյունավետ օգտագործելը»: Արմատապես սխալ մի գաղափար, որն այստեղ է անցել վերոհիշյալ «Գիտության ոլորտի հայեցակարգային դրույթներից»: Եթե ընդունենք այս առաջնահերթությունը, ապա պետք է պարզապես միանգամից դեն նետենք Հայաստանում առկա գիտության այնպիսի ճյուղեր, ինչպիսիք են պատմությունը, հայագիտությունը, մաթեմատիկան, աստղագիտությունը եւ բազմաթիվ ուրիշներ, որոնք տնտեսության մեջ «արդյունավետ» կերպով չեն օգտագործվում ու երբեւէ չեն օգտագործվի: Բայց եթե նույնիսկ մնան (այսինքն` պետության կողմից ֆինանսավորվեն) գիտության միայն այն ճյուղերը, որոնցից կարելի է տնտեսական արդյունք ակնկալել (ասենք, կիրառական ֆիզիկան, կենսատեխնոլոգիան, նյութաբանությունը եւ այլն), ապա դարձյալ կառավարական փաստաթղթերում ուրվագծված նպատակները կմնան անհասանելի: Մի պարզ պատճառով. կառավարությունն ուզում է, որ Հայաստանի գիտությունը «գործուն մասնակցություն» ունենա հենց Հայաստանի Հանրապետության, ոչ թե որեւէ այլ երկրի տնտեսական զարգացման մեջ: Սակայն կա մի «ցավալի» հանգամանք. գիտությունը, ինչպես հայտնի է, անկանխատեսելի գործ է: Հայաստանի գիտնականի հայտնագործությունը, եթե նրան նման բախտ վիճակվի, բոլորովին պարտադիր չէ, որ կիրառություն գտնի հենց Հայաստանի տնտեսությունում: Անհամեմատ ավելի մեծ հավանականություն կա, որ այդ հայտնագործությունը պետք գա մեկ այլ երկրի բիզնեսմենի համար: Ու դրա պատճառն այն չէ, որ ինչպես Գիտությունների ազգային ակադեմիայի պրեզիդենտ Ռադիկ Մարտիրոսյանն ասաց վերջերս, «Հայաստանի գործարարները դեռ պատրաստ չեն գիտության նվաճումները ներդնել»: Ոչ, ողջ աշխարհում է այդպես: Ովքեր այսպիսի փաստաթղթեր են ստեղծում, թող հիշեն որ այսօր Ֆինլանդիան բջջային հեռախոսների խոշորագույն արտադրողն է աշխարհում, բայց բջջային հեռախոսն ամենեւին էլ Ֆինլանդիայում արված գյուտ չէ: Գիտության ու տնտեսության ուղիները նույնքան անիմանալի են, որքան Աստծունը:
Եվ արդ, ինչպիսի՞ն պետք է լինի պետության վերաբերմունքը դեպի գիտությունը: Այս հարցին կարելի է պատասխանել, եթե վերհիշենք «գիտություն» երեւույթի առավել հիմնարար սահմանումը: Գիտությունը զբաղված է մի պարզ բանով` նոր գիտելիքի ձեռք բերմամբ, անկախ այն բանից, թե այդ գիտելիքը հետո ինչպես կարող է օգտագործվել: Իրականում գիտությամբ զբաղվելը մեծ մասամբ չի բերում անմիջական նյութական շահ: Այդ պատճառով մշտապես ուժի մեջ կմնա այն որակումը, որը գիտության մարդուն տվել է Լեւ Լանդաուն. «Գիտնականը մի մարդ է, որ բավարարում է իր սեփական հետաքրքրասիրությունը պետական փողի հաշվին»: Եվ Հայաստանի կառավարությանը պետք չէ դատողություններ անել տնտեսական զարգացման մեջ գիտության գործուն դեր ունենալու եւ նման այլ ֆանտազիաների մասին (խորհրդային տարիներին էլ կարգախոս կար. «Գիտությունը դարձնենք անմիջական արտադրողական ուժ»), այլ պետք է պարզորոշ կերպով գիտակցի, որ ինքը մի խումբ մարդկանց պետք է փող տրամադրի, որպեսզի նրանք այդ փողի օգնությամբ բավարարեն իրենց հետաքրքրասիրությունը: Ձեռք բերեն նոր գիտելիք, բացահայտեն բաներ, որոնց մասին նախկինում մարդկությունը չգիտեր: Ու ոչինչ ավելի: Սա ամենեւին չի նշանակում, թե այդ մարդիկ երկրին պետք չեն, ընդհակառակը` շա՛տ պետք են: Պետք են ոչ թե նրա համար, որ անմիջական տնտեսական օգուտ տան: Պետք են, որովհետեւ երկրում գիտություն ունենալը, գիտական չափանիշներով մտածելու ունակ մարդիկ ունենալը այդ երկրին տալիս է սկզբունքային այլ որակ, նրան մղում է մարդկության առաջամարտիկների շարքերը ու հնարավորություն է տալիս առավել պատրաստ լինել դիմակայելու պատմության ու բնության մարտահրավերներին: Գիտության ներդրումը պետության ուժի մեջ դժվար է չափել անմիջական նյութական միջոցներով, պարզապես պետք է երկրում գիտությունը լինի՛: Այնպես, ինչպես կան մշակույթն ու արվեստը: Դե, իսկ եթե երբեմն ստացվի նյութական շահ, ավելի լավ:
Ուսուցիչներն ու գիտնականները
Ունենալ գիտություն, առաջին հերթին նշանակում է ունենալ գիտնականներ (թվում է, թե ակնհայտ հանգամանք է, բայց ինչպես կերեւա ստորեւ, չի գիտակցվում նրանց կողմից ում որ հարկն է): Եվ հիմա տեսնենք ինչ վիճակում են գիտնականները Հայաստանում: Ըստ պաշտոնական տվյալների, ներկայումս Հայաստանի Հանրապետությունում միջին ամսական աշխատավարձը մոտ 75 հազար դրամ է: Իսկ գիտաշխատողներինը` մոտ 39 հազար՝ գրեթե երկու անգամ պակաս (այս թիվն ասվել է Ազգային Ժողովում բյուջեի նախագծի քննարկման ժամանակ): Այսինքն, գիտաշխատողները երկրի ամենից ցածր վարձատրվող խավերից են: Այս պայմաններում խոսել գիտությանը տրվող առաջնահերթ նշանակության մասին նույնիսկ ծիծաղելի չէ: Այսօր Հայաստանում գիտաշխատողը, որքան էլ նվիրված լինի իր գործին, առաջին հերթին մտածում է փող ճարելու մասին: Ղեկավարը ուղիներ է մտածում իր ենթակաների եւ ասպիրանտների բաժինը յուրացնելու համար: Հետազոտողի առաջին երազն է` հրավիրվել արտասահման մի գիտաժողովի. ոչ այնքան իր գործի արդյունքները ներկայացնելու, որքան այն հույսով, որ մի քանի տասնյակ դոլար օրավարձով կբարելավի իր խղճուկ ընտանեկան բյուջեն: Այս վիճակն ավելորդ է դարձնում Հայաստանի գիտության արդյունավետության մասին որեւէ խոսակցություն:
Ոչ ոք չի պահանջում, որ մեր գիտնականները ունենան ամերիկյանին մոտիկ աշխատավարձեր, բայց իրենց երկրում նրանք պետք է լինեն լավ վարձատրվողների շարքում: 2008-ի բյուջեի նախագծով նախատեսվում է գիտաշխատողների աշխատավարձը հասցնել 50 հազար դրամի: Արդեն իսկ ակնհայտ է, որ դա նույնպես ծայրահեղ անբավարար է, չէ՞ որ միջին աշխատավարձը ոչ միայն չի մնա ներկա մակարդակին, այլեւ կշարունակի բարձրանալ: Որպեսզի ասածս ավելի ակնառու լինի, հիշեցնեմ հետեւյալը: Վերջին տարիներին Հայաստանի կառավարության իրագործած լավ գործերից մեկը հանրակրթական դպրոցների ուսուցիչների աշխատավարձերի բարձրացումն էր` հինգ տարում ավելի քան եռակի: Եկող տարի կլինի հերթական բարձրացումը` ուսուցչի միջին աշխատավարձը կդառնա ավելի քան 89 հազար դրամ: Իսկ գիտաշխատողների համար կառավարության նախատեսած սցենարով (միջինը 50 հազար, գումարած հավելավճարներ գիտական աստիճանի կամ այլ բաների համար, որոնք, ի դեպ կոռուպցիա սնուցող միջավայր են), կշարունակի մնալ այն վիճակը, որ գիտությունների դոկտորը կստանա ավելի ցածր աշխատավարձ, քան միջին դպրոցական ուսուցիչը, էլ չեմ ասում պետական ծառայողի մասին, որի միջին աշխատավարձը եկող տարի կհասնի 120 հազար դրամի: Սա գիտությունը առաջնահերթություն համարող երկրի համար անհեթեթ իրավիճակ է: Պետությունը պարզապես ցույց է տալիս, որ գիտնականն իր համար կարեւոր մարդ չէ:
Ես պնդում եմ, որ գիտության գոյատեւման համար գիտաշխատողների միջին աշխատվարձը պետք է լինի երկրի միջին աշխատավարձից բարձր մոտ 50 տոկոսով: Իհարկե, միայն այդ գումարների առկայությունը բավարար չէ արդի գիտական աշխատանք կատարելու համար, ինչը իրականում շատ թանկ գործ է (զուր չէ, որ այստեղ նույնիսկ եվրոպական երկրները երբեմն պարտվում են ավելի հարուստ ԱՄՆ-ի հետ մրցակցությունում): Բայց պատշաճ աշխատավարձը անհրաժեշտ պայման է. դրա շնորհիվ գիտաշխատողը գոնե կազատվի հանապազօրյա հացի մասին անդադար մտածելու հոգսից, իսկ հետո նաեւ շատ ավելի հնարավորություններ կունենա ինքնուրույն միջոցներ հայթայթելու իր աշխատանքի համար (գիտնականները շատ նպատակասլաց ու համառ մարդիկ են): Կհայթայթի ամեն տեղից` նույն Հայաստանի կառավարությունից, հովանավորներից, օտարերկրյա աղբյուրներից... Միայն թող պետությունը մի օր վերջապես իրականություն դարձնի «մարդկային կապիտալը» բարձր գնահատելու անհրաժեշտության մասին իր հայտարարությունները եւ ազատի գիտաշխատողներին մուրացիկի ստորացուցիչ կարգավիճակից:
Երեսունհինգ հազարն ու երեքուկես հազարը
Հիմա՝ մի քանի պարզ հաշվարկներ: Երկրում կան մոտ 35 հազար դպրոցական ուսուցիչներ, նրանց աշխատավարձի համար (ամսական մոտ 89 հազար դրամի հաշվով) տարեկան պետք է մոտ 34 մլրդ դրամ. այդքան է կառավարությունը խոստանում հատկացնել եկող տարի: Իսկ գիտաշխատողների թիվը Հայաստանում տասն անգամ քիչ է` մոտ 3500 մարդ (այս թիվը եւս նշել է ԳԱԱ պրեզիդենտը, ըստ երեւույթին նրանց իրական թիվն ավելի է, քանի որ նրանք կան ոչ միայն ակադեմիայում): Նրանց` գոնե ուսուցչին համարժեք աշխատավարձ տալու համար (ինչը հենց մոտ է երկրի միջին աշխատավարձին) բնականաբար պետք է տասն անգամ քիչ գումար՝ մոտ 3,4 մլրդ: Իսկ եթե վարձատրվեն եւս 50 տոկոսով բարձր, ինչպես առաջարկում եմ (թեկուզ եւ այն պատճառով, որ գիտնականինը ավելի հազվագյուտ մասնագիտություն է քան ուսուցչինը, հետեւաբար պետք է ավելի թանկ գնահատվի), ապա գիտության աշխատավարձի ֆոնդը կհասնի մոտ 5 միլիարդ դրամի: Իսկ 2008-ի բյուջեի նախագծով, ելնելով կառավարության առաջադրած նպատակից` գիտաշխատողի միջին աշխատավարձը` 50 հազար դրամ, աշխատավարձի ֆոնդը կլինի 2,1 մլրդ դրամ, 2.9 մլրդ դրամով պակաս քան անհրաժեշտ է ըստ իս: Այսինքն, գիտաշխատողներին գոնե արժանի աշխատավարձ տալու համար գիտությանը բյուջեով նախատեսված 6,84 մլրդ դրամի փոխարեն անհրաժեշտ է մոտ 9,7 մլրդ դրամ:
Ակնհայտ է, որ 820 միլիարդանոց բյուջեում լրացուցիչ 2,9 միլիարդ գտնելը մեծ դժվարություն չէ. կարելի է, օրինակ, մի քանի հազարով նվազեցնել դատախազների կամ, ասենք, (մեղա-մեղա), պատգամավորների աշխատավարձերի ապագա հավելումները: Իսկ գիտության պահպանման համար սա կլինի հրդեհը հանգցնելու պես անհետաձգելի քայլ: Քայլ, որը հնարավորություն կտա Հայաստանի գիտաշխատողներին ուղղելու իրենց մեջքը, որից հետո միայն իմաստ կունենա խոսել գիտության գոյատեւման մասին մեր երկրում:
Ինչպե՞ս բաշխել փողը
Ո՞ւմ տալ այդ փողը: Գիտության ֆինանսավորման տարբեր մեխանիզմների շուրջը վեճերը մեզանում սկսվել են ուշ խորհրդային շրջանից: Այստեղ հարկ չկա մանրամասնել այն մեխանիզմները, որոնք թույլ են տալիս որոշել, թե ով է արժանի ստանալու ֆինանսավորում, ով՝ ոչ: Առաջավոր երկրներում այդ մեխանիզմները վաղուց գործում են, կան նաեւ հաջող փորձեր դրանք մեր երկրում արմատավորելու (մասնավորապես բարձր գնահատականի է արժանացել Գիտության եւ առաջատար տեխնոլոգիաների հիմնադրամի փորձը, լավ է, որ եկող տարի առաջին անգամ կառավարությունը նախատեսում է համագործակցել նրա հետ): Իսկ այս պահին կառավարությունը՝ (հավանաբար ի դեմս նոր ստեղծվող Գիտության կոմիտեի կամ որեւէ այլ կերպ) պետք է կատարի հետեւյալը: Առաջին՝ փոխի բյուջեի նախագիծը՝ գիտությանը տրվելիք ֆինանսավորումը մոտավորապես վերը նշված 2,9 միլիարդ դրամի չափով ավելացնելով (հնարավոր է, որ իմ բերած հաշվարկները ճշգրիտ չեն, բայց կարեւորը սկզբունքն է. գիտաշխատողի միջին աշխատավարձը պետք է լինի երկրի միջինից մոտ 50 տոկոսով ավելի): Եվ երկրորդ՝ մշակի ու ներդնի՝ անպայման մինչեւ այս տարվա վերջը մեխանիզմ, որպեսզի ամեն գիտաշխատող ստանա իրեն համապատասխան՝ պետության հաստատած սանդղակով աշխատավարձ: Բնականաբար, այդ սանդղակն էլ պետք է սահմանվի անհապաղ. ասենք՝ կրտսեր գիտաշխատողը, որը չունի գիտական աստիճան, պետք է ստանա առնվազն 70 հազար դրամ, ավագ գիտաշխատողը՝ 100 հազար եւ այլն: Այս կանոնը պետք է կիրառել հիմա գործող բոլոր գիտաշխատողների նկատմամբ, ելնելով այն պարզ սկզբունքից, որ այդ մի քանի հազար մարդիկ ազգային կարեւորագույն արժեք են, պետք է փրկվեն որպես մասնագետ, չկորցնեն որակավորումը, չզբաղվեն ուրիշ գործերով, չհեռանան երկրից:
Այս վերջին կազմակերպական միջոցառումները կարող են ավելորդ թվալ, բայց հիմքեր ունեմ հակառակը կարծելու: Ինչպես ինձ հետ կարճ զրույցում հայտնեց ՀՀ ֆինանսների եւ էկոնոմիկայի նախարար Վարդան Խաչատրյանը, պետությունը ֆինանսավորում է ոչ թե գիտաշխատողին, այ գիտական թեման: Թեմայի մասնակիցները (ղեկավարները) պետք է որոշեն, թե այդ գումարից որքանը պետք է տրվի աշխատավարձին ու որքանը՝ այլ նպատակներին (սարքավորմանը, նյութերին եւ այլն): Այսինքն, գիտաշխատողը զուրկ է որեւէ պաշտպանությունից ու գտնվում է իր ղեկավարի քմահաճույքից վտանգավոր կախվածության մեջ: Նման մոտեցումը միգուցե արդարացված է, ասենք, շինարարության ոլորտում եւ ընդհանրապես ամեն տեղ, ուր կա ֆինանսական միջոցների խնայողության խնդիր: Իսկ 820 միլիարդանոց բյուջե ունեցող երկրի համար երկու-երեք լրացուցիչ միլիարդը գիտությունը փրկելու համար շռայլություն չէ (ավելորդ չէ հիշեցնել, իմ ասած 9,1 միլիարդ դրամը երկրի սպասվող ՀՆԱ-ի 0.33 տոկոսն է, մինչդեռ համարվում է, որ պետությունը պետք է գիտությանը տրամադրի գոնե ՀՆԱ-ի 1 տոկոսը): Կրկնում եմ, անհրաժեշտ է առաջին հերթին հոգալ գիտական կադրերը պահպանելու, գիտական գործունեության անընդհատությունը ապահովելու մասին: Հայաստանի խնդիրն է փրկել ինչ որ կա, ու եթե մի քանի տասնյակ մարդիկ ստանան մի քանի հարյուր հազար դրամ ավելի, քան արժանի են, դա ավելի լավ կլինի, քան թե կորցնենք թեկուզ մեկ-երկու արժեքավոր մասնագետ կամ խոստումնալից ասպիրանտներ, որոնք չեն կատարի այն, ինչ կարող են, քանի որ կքած են կենցաղային հոգսերի տակ: Իսկ հետագա տարիներին, երբ գիտությունն ու գիտաշխատողներն իրենց ոտքի տակ քիչ թե շատ ամուր հող կզգան, կարելի է ավելի բծախնդրություն ցուցաբերել այս հարցում՝ գործել անհամապատասխան կադրերից ազատվելու եւ նոր ուժեր հավաքելու ուղղությամբ:
ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆ ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ

Madeleine Albright and William Cohen may lead new genocide prevention effort?

Cohen, Albright Grilled on Hypocrisy of Opposing Genocide Recognition While Leading New Genocide Prevention Effort

WASHINGTON--The credibility of former Secretary of State Madeleine Albright and former Secretary of Defense William Cohen in leading a newly launched genocide prevention initiative was called into question, today, by reporters who cited their ongoing efforts to block Congressional reaffirmation of the Armenian Genocide (H.Res.106 / S.Res.106), reported the Armenian National Committee of America. “Sadly, the Genocide Prevention Task Force's worthwhile efforts to build consensus for an unconditional stand against genocide as a core U.S. foreign policy priority are undermined right out of the box by the fact that its leading figures, Madeleine Albright and William Cohen, are today actively and publicly working to block American recognition of the Armenian Genocide,” stated ANCA Executive Director Aram Hamparian. Secretaries Cohen and Albright were keynote speakers at a National Press Club press conference hosted this morning by the U.S. Holocaust Museum and Memorial, U.S. Institute for Peace, and American Academy of Diplomacy, to announce the formation of the Genocide Prevention Task Force, which the two will co-chair. In response to questions raised by Hamparian and reporters from media outlets including Asbarez, the Armenian Weekly, and the Armenian Reporter, the two former secretaries were largely evasive, and consistently used euphemistic language to avoid proper reference to the Armenian Genocide. “There are no absolutes in this,” explained Secretary Cohen, referring to U.S. action against genocide. “There is an element of pragmatism... I think anyone serving in public office necessarily has to have a set of balancing factors to take into account.” Secretary Albright stressed that taking action on genocide is a difficult decision. “These are issues people have talked about a long time and they may come out in statements and then, ultimately, when you're in the government (as we both have been) and you have to make very tough decisions, you have to look at the overall picture. I think we have to admit that. Otherwise, we're not going to get off the ground here. These are very, very hard issues.” “Secretaries Albright and Cohen can't have it both ways. Either they stand unconditionally against all genocides all the time, or, by choosing to only raise their voices when it's convenient, they surrender their moral standing on this, the core human rights and humanitarian issue our time,” commented Hamparian. In a September 25 letter to House Speaker Nancy Pelosi, former Secretary of State Madeleine Albright opposed Congressional consideration of the Armenian Genocide Resolution (H.Res.106). A similar letter was sent by former Secretary of Defense William Cohen on September 7. H.Res.106, introduced by Rep. Adam Schiff (D-CA) with lead supporters George Radanovich (R-CA), Congressional Armenian Caucus Co-Chairs Frank Pallone (D-NJ) and Joe Knollenberg (R-MI), Brad Sherman (D-CA) and Anna Eshoo (D-CA), currently has over 200 cosponsors. On October 10, the House Foreign Affairs Committee adopted the resolution, which calls on U.S. foreign policy to properly reflect the genocide of over 1.5 million Armenian men, women and children from 1915-1923 in Ottoman Turkey. A similar measure in the Senate, led by Deputy Majority Leader Richard Durbin (D-IL) and John Ensign (R-NV), has 33 cosponsors. The House measure is expected to come to a floor vote later in 2007 or 2008.

Tuesday, November 13, 2007

Taner Akcam: I can show very easily genocidal intent of Ottoman Turkey

Turkey’s Prime Minister Tayyip Erdogan was in Washington to meet with President Bush to discuss mounting tensions between the Turks and Kurdish rebel factions in Northern Iraq. Also on the agenda was the Armenian Genocide resolution which passed in the House Foreign Affairs Committee last month. The Medill News Service spoke with two experts who have challenged Turkey’s position on the Armenian question and asked them to respond to Erdogan’s comments.Turkish scholar Taner Akcam, author of “A Shameful Act: The Armenian Genocide and the Question of Turkish Responsibility,” is one of the first Turkish academics to acknowledge and discuss openly the killings of Armenians by the Ottoman Turkish government in 1915.Edward Alexander is a retired U.S. Foreign Service officer and author, born in New York to Armenian parents who fled Turkey. "The evidence is overwhelming and to many Armenians, it is utterly preposterous for anyone, especially the Turkish government, to deny what is historical truth. For my research, one of my sources was the German press. My other source was the cables that were sent to Ambassador Henry Morgenthau, the U.S. ambassador in Turkey at the time of the genocide. These are documents that cannot be refuted. In addition, I did research eye-witness reports in Merseburg, Germany," Alexander said.For his part, Mr Akcam said, "Our Prime Minister is wrong because we can prove the genocidal intent without any problems. One set of documentation are the trials in Istanbul between 1919 and 1921. These are the indictments, verdicts, hand-written testimonies and eye-witness accounts which were recorded during that time. There is a lot of evidence here showing the killing of the Armenians. The originals of these documents are not known. We assume that they have been destroyed after Turkish nationalists took over Istanbul. [Turkish officials] only trust the documents in prime ministerial archive today in Istanbul. I can show very easily, based on prime ministerial archives, the genocidal intent of Ottoman Turkey. I will publish a book in the Turkish language in 2008 where I am presenting more than 500 documents from prime ministerial archives in Istanbul"

Robert Fisk about George Bush: Turkey transformed the lion into a lamb

“How are the mighty fallen! President George Bush, the crusader king who would draw the sword against the forces of Darkness and Evil, he who said there was only "them or us", who would carry on, he claimed, an eternal conflict against "world terror" on our behalf; he turns out, well, to be a wimp. A clutch of Turkish generals and a multimillion-dollar public relations campaign on behalf of Turkish Holocaust deniers have transformed the lion into a lamb. No, not even a lamb for this animal is, by its nature, a symbol of innocence but into a household mouse, a little diminutive creature which, seen from afar, can even be confused with a rat. Am I going too far? I think not,” renowned British journalist Robert Fisk writes in The Independent. “The "story so far" is familiar enough. In 1915, the Ottoman Turkish authorities carried out the systematic genocide of one and a half million Christian Armenians. There are photographs, diplomatic reports, original Ottoman documentation, the process of an entire post-First World War Ottoman trial, Winston Churchill and Lloyd George and a massive report by the British Foreign Office in 1915 and 1916 to prove that it is all true. Even movie film is now emerging, real archive footage taken by Western military cameramen in the First World War, to show that the first Holocaust of the 20th century, perpetrated in front of German officers who would later perfect its methods in their extermination of six million Jews, was as real as its pitifully few Armenian survivors still claim,” he continues.“But the Turks won’t let us say this. They have blackmailed the Western powers, including our own British Government, and now even the U.S., to kowtow to their shameless denials. These (and I weary that we must repeat them, because every news agency and government does just that through fear of Ankara’s fury) include the canard that the Armenians died in a "civil war", that they were anyway collaborating with Turkey’s Russian enemies, that fewer Armenians were killed than have been claimed, that as many Turkish Muslims were murdered as Armenians.”“Former Representative Robert L Livingston, a Louisiana Republican, has already picked up $12m from the Turks for his company, the Livingston Group, for two previously successful attempts to pervert the cause of moral justice and smother genocide congressional resolutions. He personally escorted Turkish officials to Capitol Hill to threaten U.S. congressmen.” “Who would have thought that the leader of the Western world, he who would protect us against "world terror", would turn out to be the David Irving of the White House?” he resumes.David John Cawdell Irving is an English writer specializing in the military history of World War II. Irving’s status as a historian has been widely discredited as a result of controversy arising from his Holocaust denial and misrepresentation of historical evidence.

ՍՏԵՓԱՆ ՄԱԼԽԱՍՅԱՆՑ

Ծննդյան 150, մահվան 60-ամյակների առթիվ

Բեղմնավոր բանասեր ու բառարանագիր, ակադեմիկոս Ստեփան Մալխասյանցը իր ապրած կյանքի 90 տարիներից 70-ը նվիրաբերել է հայագիտությանը: Գիտնականի անխոնջ գործունեությամբ ու մեծ եռանդով գրված իր բազմաթիվ հետազոտություններով, հոդվածներով, գրախոսություններով ու թարգմանություններով նա մեծապես նպաստել է հայ մշակույթի ու գիտության զարգացմանը: Իսկ նրա քառահատոր «Հայերեն բացատրական բառարանը» աննախադեպ երեւույթ է հայերենագիտության մեջ:
Ստեփան Սարգսի Մալխասյանցը ծնվել է 1857-ի հոկտեմբերի 25-ին Ախալցխա քաղաքում, դերձակի ընտանիքում: Ավարտելով տեղի ծխական դպրոցը, ուսումը շարունակել է Ախալցխայի ռուսական գավառական դպրոցում:
1874-ին խանդավառությամբ ընդունվում է Գեւորգյան նորաբաց ճեմարանը: 4 տարի սովորելուց հետո գործուղվում է Սանկտ Պետերբուրգ` բարձրագույն կրթություն ստանալու. այստեղ նա աշակերտում է Քերովբե Պատկանյանին, Մառին, Ադոնցին, Օրբելուն, Կուսիկյանին: 1889-ին ավարտում է համալսարանը` ստանալով գիտությունների թեկնածուի գիտական աստիճան: Հաջորդ տարի նա աշխատանքի է անցնում Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոցում, որտեղ աշխատել է 20 տարի, (1903-1906 թվերին եղել է տեսուչ): Այստեղ նա գրում է այս դպրոցի 75-ամյա գործունեության պատմությունը, ինչպես նաեւ մի քանի դասագրքեր ու շատ հոդվածներ: Եղել է Ժողովրդական (հետագայում՝ Ռամկավար ազատական) կուսակցության ղեկավար դեմքերից:
1910-1914 թվականներին Մալխասյանցը Թիֆլիսի Հովնանյան օրիորդաց դպրոցի տեսուչն էր, իսկ 1914-1915 ուստարում տեսչի պաշտոնով աշխատանքի է հրավիրվում Գեւորգյան ճեմարան, սակայն 1917-ին ճեմարանը փակվելու պատճառով նորից վերադառնում է Թիֆլիս ու տեսչի պաշտոնով աշխատանքի է անցնում Գայանյան վարժարանում:
1919-ին Մալխասյանցը վերջնականապես վերադառնում է Հայաստան. մեկ տարի պաշտոնավարում է Գյումրու նորաբաց առաջին համալսարանում, սակայն բացատրական բառարան կազմելու քարտագրական աշխատանքներն ավելի են հրապուրում ապագա բառարանագրին, եւ նա լրիվ նվիրվում է այդ մեծ գործին:
1940-ին Մալխասյանցին honoris causa (առանց դիսերտացիա պաշտպանելու) շնորհվում է գիտությունների դոկտորի գիտական աստիճան, իսկ 1943-ին նա ընտրվել է Հայաստանի նորաբաց ակադեմիայի հիմնադիր կազմի անդամ:
Ակադեմիկոս Մալխասյանցը Սուրբ Էջմիածնի Մայր աթոռի հոգեւոր խորհրդի անդամ էր, ինչպես նաեւ «Էջմիածին» ամսագրի հիմնադիր անդամ` 1944-ից:
Ստ. Մալխասյանցը իր ժամանակի թերեւս ամենաբեղուն մտավորականներից էր. դեռեւս Էջմիածնում սովորելու տարիներից մինչեւ կյանքի վերջը նա թղթակցել է ժամանակի հայկական գրեթե բոլոր թերթերին ու ամսագրերին. նրա հոդվածների ու մենագրությունների թիվն անցնում է 200-ից: Ժամանանակիցների վկայությամբ՝ Մալխասյանցը շատ մեղմ էր, բնավորությամբ` բարի, շատ համեստ էր ու աշխատասեր, ինչպես գրում է պրոֆեսոր Ռուբեն Զարյանը` սրբի էր նման:
Հայագիտության բնագավառում Մալխասյանցը հիմնականում չորս կարեւոր ուղղություններով է զբաղվել` բանասիրություն, լեզվաբանություն, թարգմանություն, բառարանագրություն: Սրանց զուգահեռ նա նաեւ հայտնի լրագրող էր:
Մալխասյանցը լրագրողական մկրտությունն ստացել է «Արարատ» ամսագրի 1878-ի 4-րդ եւ 5-րդ համարներում տպագրված երկու ուշագրավ հոդվածներով. առաջինում գրում է Փարիզում ցուցադրված ամերիկացի գիտնական Թոմաս Էդիսոնի պատրաստած առաջին ձայնագրիչ ապարատի, իսկ երկրորդում` Փարիզի Սենայի ափին կազմակերպված հայկական ձեռագրերի ու հնատիպ գրքերի ցուցահանդեսի մասին, երկուսին էլ մասնակից է եղել հոդվածագիրը: Այնուհետեւ, 50 տարի շարունակ, մինչեւ 1919 թիվը` «Արարատի» փակման ժամանակ, նա եղել է այդ հանդեսի ակտիվ թղթակիցը: Դրանից հետո` «Էջմիածին» հանդեսի հրատարակման հենց առաջին համարից (1944-ի հունվար), Մալխասյանցը դարձավ նրա մշտական թղթակիցն ու երկրպագուն: Նա բազմաթիվ հոդվածներով հանդես է եկել նաեւ «Մշակ», «Հանդէս ամսօրեայ», «Մարտակոչ», ԳԱ «Տեղեկագիր» եւ ուրիշ հանդեսներում ու տարբեր լրագրերում:
Պետք է հատուկ ընդգծել, որ Մալխասյանցի` մամուլում հրատարակված հոդվածները միայն տեղակատվական բնույթ չեն կրում. նրա հոդվածներն ավելի շատ տեսական եւ բանավիճային բնույթի են եւ շատ կարեւոր արժեք են ներկայացնում:
Բանասիրություն եւ թարգմանություն: Իր երկարամյա գիտական գործունեության ընթացքում անվանի բանասերը անդրադարձել է հայագիտական շատ կնճռոտ հարցերի, որոնց մի մասը արտացոլվել է նրա բազմաթիվ հոդվածներում, մի մասն էլ հրատարակվել է որպես մենագրություններ:
Դեռեւս Պետերբուրգում սովորելու տարիներին նա գիտական հասարակայնությանը ճանաչելի դարձավ իր առաջին լուրջ ուսումնասիրությամբ` Ստեփանոս Տարոնեցու (Ասողիկ) «Պատմութիւն տիեզերական»-ը գիտական բնագրով ու ծանոթագրություններով հրատարակելով (1885): Սրան հաջորդեցին Ղազար Փարպեցու «Պատմութիւն հայոց», «Թուղթ առ Վահան Մամիկոնեան», ապա` Սեբեոսի եւ Ամիրդովլաթ Ամասիացու աշխատությունները` ծանոթագրություններով ու մեկնաբանություններով: Շատ արժեքավոր են նրա «Գրիգոր Լուսավորիչ», «Մաշտոցի ծագման ժամանակը», «Երբ են հայերն ընդունել քրիստոնեությունը» «Խորենացու անձը եւ գործը» եւ ուրիշ արժեքավոր աշխատություններ:
Մալխասյանցը բարձր է գնահատվում նաեւ որպես հմուտ թարգմանիչ. մեծ արժեք ունեն հայ պատմիչների երկերի նրա աշխարհաբար թարգմանություններն ու ծանոթագրություները: Նա աշխարհաբար թարգմանեց ու հազարավոր ընթերցողների սեփականությունը դարձրեց Մովսես Խորենացու եւ Փավստոս Բուզանդի «Հայոց պատմություն» աշխատությունները:
Մալխասյանցը բազմաթիվ թարգմանություներ է կատարել նաեւ օտար լեզուներից ու ռուսերենից, նաեւ` ռուսերեն: Դեռեւս 80-ական թվականներից նա թարգմանում էր Վիկտոր Հյուգոյի բանաստեղծություններից, որից հետո անցավ ավելի մեծ գործերի. թարգմանեց Վ. Շեքսպիրի «Լիր արքան», «Մակբեթը», Գ. Էբերսի «Մարդ եմ» գործերը, ապա ռուսերեն թրագմանեց Սիմեոն Երեւանցի կաթողիկոսի «Ջամբռը», ինչպես նաեւ Սեբեոսի «Հայոց պատմությունը», նաեւ ուրիշ գործեր:
Լեզվաբանություն: Չնայած հայ հին մատենագրության ու բանասիրական ուսումնասիրությունների բնագավառում ունեցած մեծ վաստակին, Մալխասյանցն ավելի շատ ճանաչված է որպես հմուտ լեզվաբան: Նա անդրադարձել է հին հայերենի, հայոց լեզվի պատմության, համեմատական քերականության, ինչպես նաեւ ժամանակակից հայերենի մի քանի կնճռոտ ու բանավիճային հարցերի: Նա իր ծանրակշիռ խոսքն է ասել հայոց լեզվի ցեղակցության, հայերենի տաղաչափության եւ բազմաթիվ այլ հարցերի վերաբերյալ: Նրա «Գրաբարի հոլովումը, խոնարհումը եւ նախդիրները» (Թիֆլիս, 1891 եւ 1910) եւ «Գրաբարի համաձայնությունը» (1892) գրաբարի հետագա ուսումնասիրողների համար ուղեցույց են դարձել: Ընդունելով նախալեզվի գոյությունը՝ Մալխասյանցը ընդունում է գրաբարից առաջ հայ բարբառների գոյության վարկածը:
Հայտնի է, որ 10-ական թվականներին բանավեճ ծավալվեց աշխարհաբարի հոլովների վերաբերյալ. բանավիճելով Մ. Աբեղյանի հետ՝ նա երկու հոդված գրեց՝ ի պաշտպանություն հայցական հոլովի («Հայցական հոլովը աշխարհաբարի մեջ» եւ «Դարձյալ հայկական հոլովը») (Նոր դպրոց, 1908 եւ 1909): Նույն թվականներին հսկայական բանավեճ էր ծավալվել նաեւ հայերենի ուղղագրության վերաբերյալ, որի պարագլուխը նույնպես Մալխասյանցն էր, որը տարբեր պարբերականներում հանդես եկավ բազմաթիվ հոդվածներով՝ «Մեկ հնչյունին մեկ գիր» նշանաբանով: Բանավեճը տեւեց տասը տարուց ավելի, նա միշտ մնաց Մանուկ Աբեղյանին հակառակորդ:
Բառարանագիր: Իր բազմաբնույթ ու բազմաթիվ ուսումնասիրություններում Մալխասյանցին փառք ու պատիվ բերողը, նրա ստեղծագործությունների գլուխգործոցը քառահատոր «Հայերեն բացատրական բառարանն» է, որը դարերի պատմություն ունեցող հայ հարուստ բառարանագրության մեջ նախորդը չունեցող կոթողային աշխատություն է: Բառարանը, ըստ Մալխասյանցի, ազգի քաղաքակրթության վկայությունն է: Մինչեւ իր քառահատորը կազմելը նա բառարանագրության փորձ արդեն ուներ. դեռեւս Թիֆլիսում աշխատելու տարիներին նա մասնակցում էր ռուս-հայերեն իրաբավանական առձեռն բառարանի կազմության աշխատանքներին, հեղինակակից է եղել նաեւ ռազմական, բժշկական, շինարարական, երկաթուղային, տնտեսագիտական եւ այլ մասնագիտական բառարանների կազմությանը:
Ճիշտ է, մինչեւ Մալխասյանցի քառահատորը հայ բառարանագրությունը հարուստ փորձ ուներ («Նոր Հայկազյան», Հ. Աճառյան, Ջախջախյան, Նորայր Բյուզանդացի), բայց եղածները ընդգրկուն չէին, մինչդեռ այս քառահատորը իր տեսակի մեջ առաջինն էր. ընդգրկում է գրաբարի, միջին հայերենի, նոր գրական լեզվի (արեւելահայ եւ արեւմտահայ տարբերակներով), հին ու նոր փոխառյալ, ինչպես նաեւ բարբառային շատ բառեր, չեն անտեսվել մինչեւ 1940-ը գործածված նորաբանությունները: 2380 տպագիր եռասյուն էջերից բաղկացած քառահատորը մեր 1500 տարվա բառապաշարի ընդգրկումն է՝ 120 հազար բառահոդվածով եւ դարձվածային միավորներով: Բառերի քերականական նշումների ու բացատրությունների հետ միաժամանակ բերվում են տվյալ բառերի հոմանիշներն ու հականիշները՝ վկայված օրինակներով:
Ինչպես այս բառարանի համար հիմք հանդիսացան «Նոր Հայկազյանը» եւ եղած մյուս բառարանները, այնպես էլ այս քառահատորը հիմք հանդիսացավ իրենից հետո կազմված բառարանների (ԳԱ լեզվի ինստիտուտ, Էդ. Աղայան եւ մյուսները):
Երկար տարիների տքնաջան աշխատանքով ստեղծված Մալխասյանցի այս բառարանը լույս տեսավ Մեծ հայրենականի տարիներին եւ արժանացավ Խորհրդային Միության պետական մրցանակի: Հրատարակվել է Մելգոնյան հիմնադրամի միջոցներով: Երկրորդ տպագրությունը կայացավ Բեյրութում՝ 1955-56-ին, Սիմոն Սիմոնյանի «Սփիւռք» հրատարակչության կողմից:
Հայ բանասիրության եւ բառարանագրության պատմության մեջ իր գիտական բեղմնավոր գործունեությամբ Ստ. Մալխասյանցը կմնա իբրեւ հայագիտության անխոնջ մշակ ու հայ ժողովրդի հոգեւոր մշակույթի մեծ երախտավոր:
ԽԱՉԻԿ ԲԱԴԻԿՅԱՆ, Բանասիրական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր

Turks a nation that is now the most anti-American in the world

Secretary of State Condoleezza Rice arrives in Ankara Friday to defuse tensions over Kurdish rebels operating in Iraq, she faces a nation that is now the most anti-American in the world, according to one survey.
In a recent global survey by the Pew Research Center, only 9 percent of Turks held a favorable view of the United States (down from 52 percent in 2000), a figure that placed Turkey at the rock bottom of the 46 countries surveyed.
"People have become accustomed to this plot line of America being a threat to Turkish national security. This was inconceivable five years ago, but now it has come to be the prevailing view," says Ihsan Dagi, a professor of international relations at Ankara's Middle East Technical University.
That perception has been reinforced in the past two years by some of Turkey's most popular books and films which portray the US and Turkey at odds – if not at war. Turkey's all-time box office champ, 2006's "Valley of the Wolves," saw a ragtag Turkish force square off heroically against a whole division of bloodthirsty American soldiers in northern Iraq.
"Metal Storm," a bestselling political fantasy book from the year before, went even further, describing an all out war between Ankara and Washington in the not so distant future (the year 2007, to be exact), in which Turkey ultimately prevails with the help of Russia and the European Union.
Analysts say the public's mood represents a trend that has worrying implications for the future health of the ties between the two NATO allies.