Անտեսելով թուրք մասոնների եւ Մարսելում Թուրքիայի հյուպատոսի թախանձագին խնդրանքը
Հ. ՉԱՔՐՅԱՆ
Ապրիլի 24-ին Փարիզի Կոմիտասի արձանին հարող Կոնկորդ հրապարակում ֆրանսահայերի նախաձեռնությամբ կազմակերպված Մեծ եղեռնի զոհերի ոգեկոչման հանրահավաքին Ֆրանսիայի Մասոնական Մեծ Արեւելք օթյակի մեծ վարպետ Ժան-Միշել Քիյարդեի մասնակցությունն ու առավել եւս ժխտողականության համար թուրքական իշխանություններին դատապարտող խիստ ելույթը ծանր կացության մեջ էին դրել թուրք մասոններին: Ելույթի առնչությամբ հատկապես անհանգստացել էր Թուրքիայի ազատ մասոնների մեծ օթյակը, որովհետեւ ներկայացնում է ֆրանսիական դպրոցը, իսկ մյուսը՝ Թուրքիայի ազատ եւ ընդունված մասոնների մեծ օթյակը, առանց այդ էլ խճճված է ներքին խնդիրներով: Ավելին, երկու տարի առաջ այցելելով Թուրքիա՝ «երկրում Հայոց ցեղասպանության ճանաչմանը նպաստելու» պահանջով, մեծ վարպետը դիմել է հենց ֆրանսիական դպրոցը ներկայացնող օթյակին:
«Ազգը» ապրիլի 18-ի եւ 26-ի համարներում անդրադարձել էր Ֆրանսիայի մասոնների մեծ վարպետ Քիյարդեի ինչպես Թուրքիայում Հայոց ցեղասպանության ճանաչմանը նպաստելու նախաձեռնությանը, այնպես էլ Փարիզի Կոմիտասի արձանի առջեւ ունեցած ելույթին: Պարզվում է, մեծ վարպետի այդ ելույթը որոշված է եղել վաղօրոք: Այդ հարցը նույնիսկ որպես օրակարգի խնդիր քննարկվել է ապրիլի 17-19-ին Մարսելում գումարված «Միջերկրականի մասոնական միության» խորհրդաժողովում, որտեղ Թուրքիայի ազատ մասոնների մեծ օթյակի մեծ վարպետ Մեթին Անսենի տեղակալները Ֆրանսիայի Մասոնական Մեծ Արեւելք օթյակի մեծ վարպետ Ժան-Միշել Քիյարդեին մեկ անգամ եւս խնդրել են, որ ապրիլի 24-ին ելույթ չունենա, սակայն նրանց խնդրանքը կտրականապես մերժվել է: Մեծ վարպետը խնդրանքի համար հանդիմանել է նաեւ խորհրդաժողովի մասնակից թուրք մասոններին:
Ավելին, «Միջերկրականի մասոնական միության» խորհրդաժողովի ավարտին տրված հանդիսավոր ճաշկերույթին թուրք մասոնները հրավիրել են Մարսելում Թուրքիայի հյուպատոս Օզեր Այդանին եւ այնպես են դասավորել, որ նա սեղան նստի մեծ վարպետ Քիյարդեի կողքին: Հյուպատոսը, ինչպես ապրիլի 28-ի համարում նշել է «Զաման» թերթը, ճաշկերույթի ողջ ընթացքում մեծ վարպետին բացատրել է, թե Թուրքիան որքան զգայուն է Հայոց ցեղասպանության հարցում, փորձելով համոզել նրան, որ հրաժարվի ապրիլի 24-ին Փարիզում նախատեսվող ելույթից:
Ճաշկերույթից հետո Մարսելում թուրք մասոնները նույնիսկ հայտարարել են, որ մեծ վարպետ Քիյարդեն կմասնակցի Մեծ եղեռնը խորհրդանշող Կոմիտասի արձանի մոտ նախատեսվող միջոցառմանը, առանց ելույթ ունենալու, սակայն՝ ապարդյուն: «Զամանի» վկայությամբ, Ֆրանսիայի Մասոնական Մեծ Արեւելք օթյակի մեծ վարպետը ապրիլի 24-ին Փարիզում ոչ միայն ելույթ է ունեցել, այլեւ ելույթը սկսել է «Ես էլ եմ հայ» արտահայտությամբ եւ Հայոց ցեղասպանության ճանաչմանը ամեն կերպ աջակցելու խոստում տվել հայերին:
«Զամանը» կենտրոնական թերթ է: Սակայն Թուրքիայում հրատարակվում են նաեւ այլ խոշոր թերթեր, որոնք ոչ պակաս կենտրոնական են: Հատկանշական է, որ դրանցից ոչ մեկը չի անդրադառնում Հայոց ցեղասպանության ճանաչմանը, այն էլ Թուրքիայում, նպաստելու Ֆրանսիայի Մասոնական Մեծ Արեւելք օթյակի մեծ վարպետ Ժան-Միշել Քիյարդեի նախաձեռնությանը, ոչ էլ հայերին տված խոստումի առնչությամբ փորձում են քննադատել նրան: Մինչդեռ Քիյարդեն սովորական գործիչ չէ, ունի իր խոստումը կատարելու լայն հնարավորություններ, որոնց օգտագործումը Ցեղասպանության հարցում անկյուն է խցկելու Թուրքիային
Wednesday, April 30, 2008
Tuesday, April 29, 2008
ՍՊԱՌՎՈՒՄ ԵՆ ԹՈՒՐՔԱԿԱՆ ԺԽՏՈՂԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ԴԻՐՔԵՐԸ
Թուրքիայում Հայոց ցեղասպանությունը դատապարտող գիտնականներին միանում են հասարակական կազմակերպություններ
Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչումը սպառման եզրին է կանգնեցրել թուրքական ժխտողականության դիրքերը: Թեեւ Թուրքիայի իշխանությունները ժխտողականությունից չեն հրաժարվում, սակայն ճանաչման գործընթացի ծավալումը կասեցնելու հրամայականով անընդմեջ դիմում են անհեռանկարային հակաքայլերի: Այս պայմաններում «հայկական բանաձեւերի» չեզոքացումը որպես առաջնահերթ խնդիր, անընդմեջ զբաղեցնում է Անկարայի քաղաքական օրակարգը, որը նպաստում է Հայոց ցեղասպանության հարցի ակտիվ արծարծմանը երկրում: Վերարծարծման պայմաններում, ինչ խոսք, աճում է հարցի նկատմամբ հասարակական հետաքրքրությունը, իսկ դա նախադրյալներ է ստեղծում, որ Հայոց ցեղասպանությունը Թուրքիայում դատապարտող առանձին թուրք գիտնականներին միանան նաեւ թուրքական հասարակական որոշ կազմակերպություններ:
Կազմակերպությունների պարագայում խոսքն առաջին հերթին վերաբերում է Մարդու իրավունքների միության Ստամբուլի մասնաճյուղին, որը Մեծ եղեռնի զոհերի ոգեկոչման օրը կազմակերպել էր սեմինար «Ի՞նչ տեղի ունեցավ ապրիլի 24-ին» թեմայով: «Ազգը» ապրիլի 23-ի համարում տեղեկացնելով այդ մասին, նշել էր, որ սեմինարը կազմակերպվում է Ստամբուլի Բիլգի համալսարանում, աշխատանքներին կմասնակցի նաեւ Լոնդոնի «Կոմիտաս» ինստիտուտի տնօրեն Արա Սարաֆյանը:
Լոնդոնաբնակ մեր հայրենակիցը սեմինարի ելույթում, ինչպես նշել են «Միլիեթն» ու «Ռադիկալը», ասել է. «Ապրիլի 24-ը «Իթթիհադ վե Թերաքքի» կուսակցության քաղաքական դավադրությունն էր, որը Անատոլիայի հայերի բնաջնջման սկզբնավորումն էր»: Սեմինարը բացել է Մարդու իրավունքների միության Ստամբուլի մասնաճյուղի ղեկավար Գյուլսերեն Յոլերին: Նա, արձանագրելով այն փաստը, որ առ այսօր Թուրքիան չի ճանաչում հայերի ցեղասպանությունը, ոչ էլ իշխանություններն են հնարավորություն տալիս հարցի քննարկմանը, քննադատել է ժխտողականությունը:
Մարդու իրավունքների միության նախկին փոխնախագահ Էրեն Քեսքինը ավելացրել է. «Մարդիկ չկարողացան ապրել հայրենի հողում, ոչ էլ այնտեղ մեռան: Միմյանց հետ թշնամացրին քրդին, թուրքին, հային, հույնին, որոնք դրկից հարեւաններ էին: Հարատեւում է իթթիհադական մտայնությունը: Առանց վերաքննելու «Իթթիհադ վե Թերաքքիի», «Թեշքիլաթ-ը Մահսուսայի», «Էրգենեքոնի» գործունեությունը առաջ գնալ չենք կարող»:
Հայտնի հրատարակիչ եւ մարդու իրավունքների պաշտպան Ռագըփ Զարաքոլուն նշել է, որ ապրիլի 24-ը նախադեպ էր մեր ժամանակներում այլ մտավորականների ձերբակալության համար, ապա եւ շարունակել է. «Երկրում կա տեսանելի եւ անտեսանելի պետություն, առկա է նաեւ «Թեշքիլաթ-ը Մահսուսան», դեռեւս գործում են օսմանյան պետական ծառայողները, որոնք չեն համակերպվում արդի պայմաններին: Մեր հասարակությունը ի վիճակի է համերաշխության հասնել, միայն թե իշխանությունները ստվեր չգցեն»:
Զեկուցողները, ըստ վերոհիշյալ թերթերի, ելույթ են ունեցել ավելի քան 300 հոգանոց լսարանի առջեւ: Թեեւ մասնակիցների ապահովության համար թուրքական ոստիկանությունը խիստ միջոցառումներ է կիրառել, այնուամենայնիվ սեմինարի աշխատանքները խանգարելու լուրջ փորձեր հավանաբար չեն եղել, այլապես մամուլը կարձագանքեր:
Խնդրո առարկա երկրորդ կազմակերպությունը «Առերեսում» միությունն է, որը ապրիլի 24-ին տարածել է «Մեծ եղեռն» վերնագրով հաղորդագրություն: Ի դեպ, Հայաստանի հանրային հեռուստատեսությունը «Հայլուր» ծրագրով անդրադարձավ հաղորդագրությանը: Այդ իսկ պատճառով կարելի էր, իհարկե, խուսափել կրկնությունից, եթե «Առերեսում» միության նախագահ Ջաֆեր Սոլգունի ստորագրությամբ այդ հաղորդագրությունը չուղարկվեր «Ազգի» խմբագրություն:
Հաղորդագրության մեջ խստագույնս դատապարտվում է Թուրքիայի ժխտողականության պետական քաղաքականությունը, նշվում է, որ անկախ 1915-ի իրադարձությունների բնութագրումից, մի ամբողջ ժողովուրդ անխնա բնաջնջվել է, որի հետքն անգամ չի մնացել աշխարհագրական տվյալ միջավայրում, ապա եւ անդրադարձ է կատարվում Հայոց ցեղասպանության հարցին, ընդգծելով. «Այս հարցը որեւէ առնչություն չունի «հողային պահանջի», «անջատողականության» կամ մեր ազգին «վիրավորելու» հետ: Դա մարդկության դեմ կատարված հանցագործության նկատմամբ խղճի դրսեւորման եւ արժանապատիվ կեցվածքի հարց է: Դա եղբայրական բարեկամ ժողովրդին պետության եւ թուրք ազգի անունից անկեղծորեն վշտակցելու եւ կատարվածի համար ոչ թե «ձեւական», այլ սրտանց ներողություն խնդրելու հարց է: «Առերեսում» միությունը սրտանց վշտակցում է հայ ժողովրդին եւ ժխտողականության անիծումը համարում է մարդկային պարտք»:
Ապրիլի 24-ին Ալի Էրթեմի եւ Բյուլենթ Գյուլի ստորագրությամբ տարածած հաղորդագրությունը «Ազգի» խմբագրություն է ուղարկել նաեւ Ֆրանկֆուրտում գործող «Միություն ընդդեմ ցեղասպանության» կազմակերպությունը, որի վերջին 10 տարիներում ավանդույթ դարձած ներկայությունն այս տարի Մեծ եղեռնի հուշահամալիրում ապահովեց գերմանաբնակ գրող, հրատարակիչ Ռեջեփ Մարաշլըն, մատուցելով հարգանքի տուրք անմեղ զոհերի հիշատակին:
ՀԱԿՈԲ ՉԱՔՐՅԱՆ
Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչումը սպառման եզրին է կանգնեցրել թուրքական ժխտողականության դիրքերը: Թեեւ Թուրքիայի իշխանությունները ժխտողականությունից չեն հրաժարվում, սակայն ճանաչման գործընթացի ծավալումը կասեցնելու հրամայականով անընդմեջ դիմում են անհեռանկարային հակաքայլերի: Այս պայմաններում «հայկական բանաձեւերի» չեզոքացումը որպես առաջնահերթ խնդիր, անընդմեջ զբաղեցնում է Անկարայի քաղաքական օրակարգը, որը նպաստում է Հայոց ցեղասպանության հարցի ակտիվ արծարծմանը երկրում: Վերարծարծման պայմաններում, ինչ խոսք, աճում է հարցի նկատմամբ հասարակական հետաքրքրությունը, իսկ դա նախադրյալներ է ստեղծում, որ Հայոց ցեղասպանությունը Թուրքիայում դատապարտող առանձին թուրք գիտնականներին միանան նաեւ թուրքական հասարակական որոշ կազմակերպություններ:
Կազմակերպությունների պարագայում խոսքն առաջին հերթին վերաբերում է Մարդու իրավունքների միության Ստամբուլի մասնաճյուղին, որը Մեծ եղեռնի զոհերի ոգեկոչման օրը կազմակերպել էր սեմինար «Ի՞նչ տեղի ունեցավ ապրիլի 24-ին» թեմայով: «Ազգը» ապրիլի 23-ի համարում տեղեկացնելով այդ մասին, նշել էր, որ սեմինարը կազմակերպվում է Ստամբուլի Բիլգի համալսարանում, աշխատանքներին կմասնակցի նաեւ Լոնդոնի «Կոմիտաս» ինստիտուտի տնօրեն Արա Սարաֆյանը:
Լոնդոնաբնակ մեր հայրենակիցը սեմինարի ելույթում, ինչպես նշել են «Միլիեթն» ու «Ռադիկալը», ասել է. «Ապրիլի 24-ը «Իթթիհադ վե Թերաքքի» կուսակցության քաղաքական դավադրությունն էր, որը Անատոլիայի հայերի բնաջնջման սկզբնավորումն էր»: Սեմինարը բացել է Մարդու իրավունքների միության Ստամբուլի մասնաճյուղի ղեկավար Գյուլսերեն Յոլերին: Նա, արձանագրելով այն փաստը, որ առ այսօր Թուրքիան չի ճանաչում հայերի ցեղասպանությունը, ոչ էլ իշխանություններն են հնարավորություն տալիս հարցի քննարկմանը, քննադատել է ժխտողականությունը:
Մարդու իրավունքների միության նախկին փոխնախագահ Էրեն Քեսքինը ավելացրել է. «Մարդիկ չկարողացան ապրել հայրենի հողում, ոչ էլ այնտեղ մեռան: Միմյանց հետ թշնամացրին քրդին, թուրքին, հային, հույնին, որոնք դրկից հարեւաններ էին: Հարատեւում է իթթիհադական մտայնությունը: Առանց վերաքննելու «Իթթիհադ վե Թերաքքիի», «Թեշքիլաթ-ը Մահսուսայի», «Էրգենեքոնի» գործունեությունը առաջ գնալ չենք կարող»:
Հայտնի հրատարակիչ եւ մարդու իրավունքների պաշտպան Ռագըփ Զարաքոլուն նշել է, որ ապրիլի 24-ը նախադեպ էր մեր ժամանակներում այլ մտավորականների ձերբակալության համար, ապա եւ շարունակել է. «Երկրում կա տեսանելի եւ անտեսանելի պետություն, առկա է նաեւ «Թեշքիլաթ-ը Մահսուսան», դեռեւս գործում են օսմանյան պետական ծառայողները, որոնք չեն համակերպվում արդի պայմաններին: Մեր հասարակությունը ի վիճակի է համերաշխության հասնել, միայն թե իշխանությունները ստվեր չգցեն»:
Զեկուցողները, ըստ վերոհիշյալ թերթերի, ելույթ են ունեցել ավելի քան 300 հոգանոց լսարանի առջեւ: Թեեւ մասնակիցների ապահովության համար թուրքական ոստիկանությունը խիստ միջոցառումներ է կիրառել, այնուամենայնիվ սեմինարի աշխատանքները խանգարելու լուրջ փորձեր հավանաբար չեն եղել, այլապես մամուլը կարձագանքեր:
Խնդրո առարկա երկրորդ կազմակերպությունը «Առերեսում» միությունն է, որը ապրիլի 24-ին տարածել է «Մեծ եղեռն» վերնագրով հաղորդագրություն: Ի դեպ, Հայաստանի հանրային հեռուստատեսությունը «Հայլուր» ծրագրով անդրադարձավ հաղորդագրությանը: Այդ իսկ պատճառով կարելի էր, իհարկե, խուսափել կրկնությունից, եթե «Առերեսում» միության նախագահ Ջաֆեր Սոլգունի ստորագրությամբ այդ հաղորդագրությունը չուղարկվեր «Ազգի» խմբագրություն:
Հաղորդագրության մեջ խստագույնս դատապարտվում է Թուրքիայի ժխտողականության պետական քաղաքականությունը, նշվում է, որ անկախ 1915-ի իրադարձությունների բնութագրումից, մի ամբողջ ժողովուրդ անխնա բնաջնջվել է, որի հետքն անգամ չի մնացել աշխարհագրական տվյալ միջավայրում, ապա եւ անդրադարձ է կատարվում Հայոց ցեղասպանության հարցին, ընդգծելով. «Այս հարցը որեւէ առնչություն չունի «հողային պահանջի», «անջատողականության» կամ մեր ազգին «վիրավորելու» հետ: Դա մարդկության դեմ կատարված հանցագործության նկատմամբ խղճի դրսեւորման եւ արժանապատիվ կեցվածքի հարց է: Դա եղբայրական բարեկամ ժողովրդին պետության եւ թուրք ազգի անունից անկեղծորեն վշտակցելու եւ կատարվածի համար ոչ թե «ձեւական», այլ սրտանց ներողություն խնդրելու հարց է: «Առերեսում» միությունը սրտանց վշտակցում է հայ ժողովրդին եւ ժխտողականության անիծումը համարում է մարդկային պարտք»:
Ապրիլի 24-ին Ալի Էրթեմի եւ Բյուլենթ Գյուլի ստորագրությամբ տարածած հաղորդագրությունը «Ազգի» խմբագրություն է ուղարկել նաեւ Ֆրանկֆուրտում գործող «Միություն ընդդեմ ցեղասպանության» կազմակերպությունը, որի վերջին 10 տարիներում ավանդույթ դարձած ներկայությունն այս տարի Մեծ եղեռնի հուշահամալիրում ապահովեց գերմանաբնակ գրող, հրատարակիչ Ռեջեփ Մարաշլըն, մատուցելով հարգանքի տուրք անմեղ զոհերի հիշատակին:
ՀԱԿՈԲ ՉԱՔՐՅԱՆ
Sunday, April 27, 2008
Scrutinizing Foreign-Funded
April 25, 2008
By Appo JABARIAN
Executive Publisher/Managing Editor
USA ARMENIAN LIFE Magazine
appojabarian@gmail.com
Upon my return from Armenia on April 14, I wrote a two-part commentary titled "Armenia: A View From Yerevan," and "Ter-Petrossyan: Armenian's No. 1 National Security Threat." The commentary's e-version featured the link to a televised statement by "Armenian-Americans for Stability in Armenia," which was presented by this writer on behalf of the committee.
Nearly two weeks ago, a supporter of Armenia posted that statement on YouTube and by April 18, it was already watched by over 500 viewers. Soon after my e-commentary was disseminated, the number of viewers jumped to over 1,000. By press time on April 22, the number had already reached 1,230. Some of the viewers posted remarks expressing their opinions on the statement. One video and 29 written responses were posted. The reactions ranged from high approval to high disapproval. There was nothing unusual. Several other responses came via e-mail.
All responses came from politically active individuals except the one that came from a very unlikely source. It came from a Non-Governmental Organization (NGO). On Monday, April 21, the editorial offices of USA Armenian Life Magazine received a letter titled "Repulse from Armenia!"
It said: "'Armenia[n] Life' exactly repeats the statements made by Kocharyan, and other barking 'puppies' like Tigran Torosyan or Aghvan Hovsepyan, but even in a more disapprobatory [sic] tones. These types of biased statements are more destabilizing rather than stabilizing, and forcing a thorny wedge between Armenia and Diaspora. Who gave you [Jabarian] the right to make an appeal on behalf of the Diasporan Armenians? Do you think that you are the 'Messiah' of the Nation? Your recent columns proved once again that you are paid prostitutes [sic] of Kocharyan-Serzh [Sargsyan] regime, and your publications remain at inferior level intended for 'hade bye's like you! -- P.S. 'Turkey Life' would be more appropriate to your bull s**t 'offline' magazine.…" -- It was signed "Ecological Academy NGO."
The website of "Ecological Academy NGO" describes its "mission statement" as follows: "'Ecological Academy' visualizes Armenia's future in sustainable and socio-economic development of the society, in parallel with environmental improvement and harmony. The ‘Ecological Academy’ is a non-profit, non-governmental organization that favors enhancement of environmental quality in the Republic of Armenia, advancement of environmental science and education, by carrying out educational, research, technical-advisory, project-appraisal, public-awareness-raising actions."
A brief research on the "Ecological Academy NGO" revealed that this particular NGO is financially linked to The Natural Capital Institute, a U.S.-based privately funded organization. The Institute boasts on its website: "Our donors choose to invest in the Fund because of our commitment to safeguarding their privacy."
The mere conflict of interest and action by the Ecological Academy raises a number of questions.
Is "Ecological Academy NGO" confounding its vision of "Armenia's future in sustainable and socio-economic development of the society, in parallel with environmental improvement and harmony" with its anti-Armenia political activities?
Are Ecological Academy's U.S. backers aware that their "Project" in Armenia is in fact conducting political opposition to the Armenian government as opposed to focusing on its "stated mission?"
Isn't Ecological Academy a non-profit organization that is exempted from income taxes, and as such is governed by the strict laws of Armenia?
Does one of the Armenian laws not explicitly bar NGO’s from any overt or covert political activity?
Speaking of NGO's in Armenia, there is no question that several NGO's are honest and genuine humanitarian enterprises. However, according to various reliable sources, there are a number of Armenian NGO's that are set up by foreign funds for the explicit purpose of covertly meddling in Armenia's internal political affairs. Is Ecological Academy one of these covert "NGO" operations?
Shall any of us be surprised to discover that certain NGO's are fronts for espionage and other treacherous activities, undermining the national security of a target nation -- in this case Armenia?
There is no question that Armenia's national security authorities are highly aware of the potential dangers presented by certain so-called NGO's. However, they may need to further step up their scrutiny of these foreign-funded NGO's.
By Appo JABARIAN
Executive Publisher/Managing Editor
USA ARMENIAN LIFE Magazine
appojabarian@gmail.com
Upon my return from Armenia on April 14, I wrote a two-part commentary titled "Armenia: A View From Yerevan," and "Ter-Petrossyan: Armenian's No. 1 National Security Threat." The commentary's e-version featured the link to a televised statement by "Armenian-Americans for Stability in Armenia," which was presented by this writer on behalf of the committee.
Nearly two weeks ago, a supporter of Armenia posted that statement on YouTube and by April 18, it was already watched by over 500 viewers. Soon after my e-commentary was disseminated, the number of viewers jumped to over 1,000. By press time on April 22, the number had already reached 1,230. Some of the viewers posted remarks expressing their opinions on the statement. One video and 29 written responses were posted. The reactions ranged from high approval to high disapproval. There was nothing unusual. Several other responses came via e-mail.
All responses came from politically active individuals except the one that came from a very unlikely source. It came from a Non-Governmental Organization (NGO). On Monday, April 21, the editorial offices of USA Armenian Life Magazine received a letter titled "Repulse from Armenia!"
It said: "'Armenia[n] Life' exactly repeats the statements made by Kocharyan, and other barking 'puppies' like Tigran Torosyan or Aghvan Hovsepyan, but even in a more disapprobatory [sic] tones. These types of biased statements are more destabilizing rather than stabilizing, and forcing a thorny wedge between Armenia and Diaspora. Who gave you [Jabarian] the right to make an appeal on behalf of the Diasporan Armenians? Do you think that you are the 'Messiah' of the Nation? Your recent columns proved once again that you are paid prostitutes [sic] of Kocharyan-Serzh [Sargsyan] regime, and your publications remain at inferior level intended for 'hade bye's like you! -- P.S. 'Turkey Life' would be more appropriate to your bull s**t 'offline' magazine.…" -- It was signed "Ecological Academy NGO."
The website of "Ecological Academy NGO" describes its "mission statement" as follows: "'Ecological Academy' visualizes Armenia's future in sustainable and socio-economic development of the society, in parallel with environmental improvement and harmony. The ‘Ecological Academy’ is a non-profit, non-governmental organization that favors enhancement of environmental quality in the Republic of Armenia, advancement of environmental science and education, by carrying out educational, research, technical-advisory, project-appraisal, public-awareness-raising actions."
A brief research on the "Ecological Academy NGO" revealed that this particular NGO is financially linked to The Natural Capital Institute, a U.S.-based privately funded organization. The Institute boasts on its website: "Our donors choose to invest in the Fund because of our commitment to safeguarding their privacy."
The mere conflict of interest and action by the Ecological Academy raises a number of questions.
Is "Ecological Academy NGO" confounding its vision of "Armenia's future in sustainable and socio-economic development of the society, in parallel with environmental improvement and harmony" with its anti-Armenia political activities?
Are Ecological Academy's U.S. backers aware that their "Project" in Armenia is in fact conducting political opposition to the Armenian government as opposed to focusing on its "stated mission?"
Isn't Ecological Academy a non-profit organization that is exempted from income taxes, and as such is governed by the strict laws of Armenia?
Does one of the Armenian laws not explicitly bar NGO’s from any overt or covert political activity?
Speaking of NGO's in Armenia, there is no question that several NGO's are honest and genuine humanitarian enterprises. However, according to various reliable sources, there are a number of Armenian NGO's that are set up by foreign funds for the explicit purpose of covertly meddling in Armenia's internal political affairs. Is Ecological Academy one of these covert "NGO" operations?
Shall any of us be surprised to discover that certain NGO's are fronts for espionage and other treacherous activities, undermining the national security of a target nation -- in this case Armenia?
There is no question that Armenia's national security authorities are highly aware of the potential dangers presented by certain so-called NGO's. However, they may need to further step up their scrutiny of these foreign-funded NGO's.
Friday, April 25, 2008
ՊԻՏԻ ԳԱՐ ՕՐԸ, ՈՐ ԵՂԵՌՆԻ ԶՈՀԵՐԻ ՀԻՇԱՏԱԿԻ ՕՐՆ ԻՍԿ ԴԱՐՁՆԵԻՆ ՍՈՎՈՐԱԿԱ՞Ն
Այս դեպքում «ինչուն» անիմաստ հարցադրում է
ԱՂԱՎՆԻ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ
Հայերիս մասին այնքան տարբեր ու այնքան խայտաբղետ կարծիքներ կարելի է հայտնել, որ մեզանից ամեն ինչ հավատալու է: Բայց կան հարցեր, որոնց դեպքում գոնե տողերիս հեղինակը մի որոշ ժամանակ առաջ հաստատապես կփորձեր ուզածդ այլակարծիք մեկին տարհամոզել, թե դրանք ազգային հարցեր են, ազգային շահեր, արժեքներ, որ սուրբ ու ընդունելի են բոլոր հայերի, առանց բացառության բոլոր հայերի համար: Սակայն հանգամանքները ցույց տվեցին, որ անհիմն են նման պնդումները, անբովանդակ են համոզելու բոլոր փորձերը եւ սին` վեհության բոլոր դրսեւորումներին հավատալու ձգտումները:
Ամենայն դժվարությամբ ու երկար ժամանակահատվածի կտրվածքով են միայն ստեղծվում այնպիսի հասկացությունների բովանդակային ձեւակերպումներն ու ընկալումը, ինչպիսիք են հարգանքը, հպարտությունը, արժանապատվությունը եւ այլն: Մինչդեռ այդ ամենի առ ոչինչ դառնալու համար մի քանի վայրկյանն իսկ բավարար է, որ հիասթափության ձեւով ավերում է ժամանակի ընթացքում կերտված արժեքներն ու դրանց ընդհանրությունը:
Հայոց ցեղասպանության զոհերի հիշատակի օրը ոչ մի կերպ այլ ընկալումներ չէր առաջացնում, իսկ հիշատակի օր էր դարձել միայն մոռացության դեմ հիշողությամբ պայքարելու նպատակին ծառայելու համար: Եվ եթե տարիներ առաջ ապրիլի 24-ին Ծիծեռնակաբերդ տանող ճանապարհին վրդովմունքի առիթ էին դառնում արեւածաղկային տրամադրություններով հայրենակիցների խմբերն ու արդեն հուշահամալիրից ներքեւ խոտածածկին պիկնիկային հաճույքներին տրվող մարդկային զանգվածը, ապա մեր օրերում սրանք միայն չարիքի «ծաղիկներ» են գնահատվում:
Ապրիլի 23-ին դաշնակցական նախաձեռնությամբ ջահերով երթը ի պատիվ երիտասարդ դաշնակների կարող էր տարեցտարի ավանդույթ դարձող այս միջոցառմանն ավելի մեծ բովանդակություն հաղորդել, եթե երթի «պոչին» հայտնված երիտասարդների մի զգալի մասը միաբջիջ դատողություն չունենար: Այն, ինչ տեղի էր ունենում երթի սկզբում, ոչ մի առնչություն չուներ միջնամասի ու հետնամասի հետ:
Եթե սկզբնամասում խրոխտության կոչող երաժշտություն էր ու ճանաչման կոչերով երիտասարդություն, ապա նրանց հետեւից եկողները հստակ պատկերացում չունեին ո՛չ օրվա միջոցառման, ո՛չ էլ ընդհանրապես Ծիծեռնակաբերդի խորհրդի մասին: Սուլում էին գրեթե համատարած, հայհոյախոսում թուրքերի հասցեին, ոռնում (ներողություն կոպտորեն արտահայտվելու համար):
Դիտարկմանը, թե սուլելով ու «թուրքերի մաման» ձայնարկելով վարկաբեկում են միջոցառման գաղափարը, հնչած պատասխաններն առավել հիասթափեցնող եղան պարզունակությամբ, իբր ժամանակն է այդպիսի կեցվածք ընդունելու: Պատասխանները ծիծաղելի ու մանր էր դարձնում այն գիտակցությունը, որ, Աստված մի արասցե, անհրաժեշտության դեպքում էդ սուլողներից ու հայհոյողներից ոչ մեկին զենք բռնելուց չես տեսնի... Օրբելի փողոցում ի լուր քույրերի, մայրերի հայհոյանքներ նետող երիտասարդը, առավել եւս հայ, ավելին, քան տխմար կոչվելու արժանի չէ:
Իսկ երբ արդեն Կիեւյան կամրջի հարեւանությամբ բարձրախոսով մեքենայից հնչող երգի նախերգանքում լսվեցին քոչարի հիշեցնող նոտաներ, այդ նույն ոչ դաշնակցական եւ ոչ էլ դաստիարակված երիտասարդները սկսեցին պարել... Դա արդեն վերջն էր... ու օրվա եւ երթի խորհրդին անհարիր հնչեցին փռթկոցները. մնում էր ծիծաղել կամ լալ:
Ամեն դեպքում, ժամն արդեն շատ ուշ էր ու գիշերվա մթությունը ծածկեց մնացյալը, ինչն ասելու չէ արդեն ապրիլի 24-ին տերպետրոսյանական համախոհների երթի մասնակիցների առնչությամբ, որ մեկնարկեց ժամը 15-ին հենց Թումանյան փողոցից, քանի որ հայրենի ոստիկանությունն, արտակարգ դրության օրերի նման, սեղմ օղակով փակել էր օպերայի հրապարակը, չկար այնտեղ թափանցելու ոչ մի հնարավորություն:
Ամեն դեպքում, հավաքված ամբոխը, որ թվային առումով գնահատվելու մեծագույն դժվարություն ուներ, շարժվեց դեպի Բաղրամյան փողոց ու մի պահ կանգ առավ Սարյանի արձանի հարեւանությամբ գտնվող այգում: Առաջնորդներից երեւում էին Արամ Զ. Սարգսյանը, հնչակ Լյուդմիլա Սարգսյանը եւ Դավիթ Շահնազարյանը, որոնց նկատելուց հետո ամբոխի մի զգալի հատվածը սկսեց ծափ տալ: Հարեւանությամբ կանգնած տարեց մարդու խոսքերին, թե օրն ու տեղը դրա համար չեն, պատասխանեցին. «Ի՞նչ ես հասկանում»: Զարմանալի էր, որ նման պատասխան հնչեցնողները կարող էին անգամ ենթադրել, թե իրենք ինչ-որ բան են հասկանում ընդհանրապես:
Ինչեւէ, առաջնորդները շարժվեցին, զանգվածն էլ հետեւից` տրորելով այգու ողջ կանաչը, որի առնչությամբ էլ ամբոխից դիտողությանը արձագանքեցին, թե ինչ ժամանակն է կանաչի մասին մտածելու: Մի կերպ զսպվեց մեծագույն ցանկությունը պարզաբանում խնդրելու, թե տերպետրոսյանական համախոհների համար ի՞նչն է դեռ մնացել կարեւոր...
Բաղրամյան փողոցում արդեն խոչընդոտվեց երթեւեկությունը, իսկ միակ ոստիկանական «Գազելը», որ ընթանում էր ամբոխին զուգահեռ, բարձրախոսով երթեւեկությունը չխանգարելու հայտարարություններին արժանանում էր մարդկանց ձայնարկություններին: Այդպիսիք հնչեցին նաեւ Սահմանադրական դատարանի, նախագահական նստավայրի հարեւանությամբ, իսկ մինչ այդ եւ այդուհետեւ, պետք չէ զարմանալ, ապրիլի 24-ի օրով կրկին ձայնարկում էին «Լեւոն, Լեւոն»: Ի դեպ, ճանապարհի մի երկու հատվածում էլ երթի մասնակիցներից ոմանք իրենք փորձեցին ոստիկանների հետ վեճ սարքել, բայց այս անգամ հայրենի ոստիկանությունը բարեկրթության ուղղակի մարմնացում էր, ինչն էլ, անկեղծորեն, սակավ պատահող է:
Ինչեւէ, արդեն Կիեւյան կամրջից հետո երթին միացավ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը, ու դեպի Ծիծեռնակաբերդ բարձրանալու ընթացքում տարօրինակ թվացողների բացականչություններն ու վանկարկումները դադարեցին, որ շարունակվեն, երբ երթին հրաժեշտ տվեց Հայաստանի առաջին նախագահը իր առանձնատան մոտ:
Ինչպես ասում են. այսպիսին է կյանքը: Բայց մի՞թե էլ ոչինչ հայերին միավորող ու համախմբող չունենք, երբ Մեծ եղեռնի զոհերի հիշատակի օրն իսկ սուլելն ու վանկարկումներն են բնութագրում հային, իբր «ազատություն» ձեռք բերելու նպատակով:
ԱՂԱՎՆԻ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ
Հայերիս մասին այնքան տարբեր ու այնքան խայտաբղետ կարծիքներ կարելի է հայտնել, որ մեզանից ամեն ինչ հավատալու է: Բայց կան հարցեր, որոնց դեպքում գոնե տողերիս հեղինակը մի որոշ ժամանակ առաջ հաստատապես կփորձեր ուզածդ այլակարծիք մեկին տարհամոզել, թե դրանք ազգային հարցեր են, ազգային շահեր, արժեքներ, որ սուրբ ու ընդունելի են բոլոր հայերի, առանց բացառության բոլոր հայերի համար: Սակայն հանգամանքները ցույց տվեցին, որ անհիմն են նման պնդումները, անբովանդակ են համոզելու բոլոր փորձերը եւ սին` վեհության բոլոր դրսեւորումներին հավատալու ձգտումները:
Ամենայն դժվարությամբ ու երկար ժամանակահատվածի կտրվածքով են միայն ստեղծվում այնպիսի հասկացությունների բովանդակային ձեւակերպումներն ու ընկալումը, ինչպիսիք են հարգանքը, հպարտությունը, արժանապատվությունը եւ այլն: Մինչդեռ այդ ամենի առ ոչինչ դառնալու համար մի քանի վայրկյանն իսկ բավարար է, որ հիասթափության ձեւով ավերում է ժամանակի ընթացքում կերտված արժեքներն ու դրանց ընդհանրությունը:
Հայոց ցեղասպանության զոհերի հիշատակի օրը ոչ մի կերպ այլ ընկալումներ չէր առաջացնում, իսկ հիշատակի օր էր դարձել միայն մոռացության դեմ հիշողությամբ պայքարելու նպատակին ծառայելու համար: Եվ եթե տարիներ առաջ ապրիլի 24-ին Ծիծեռնակաբերդ տանող ճանապարհին վրդովմունքի առիթ էին դառնում արեւածաղկային տրամադրություններով հայրենակիցների խմբերն ու արդեն հուշահամալիրից ներքեւ խոտածածկին պիկնիկային հաճույքներին տրվող մարդկային զանգվածը, ապա մեր օրերում սրանք միայն չարիքի «ծաղիկներ» են գնահատվում:
Ապրիլի 23-ին դաշնակցական նախաձեռնությամբ ջահերով երթը ի պատիվ երիտասարդ դաշնակների կարող էր տարեցտարի ավանդույթ դարձող այս միջոցառմանն ավելի մեծ բովանդակություն հաղորդել, եթե երթի «պոչին» հայտնված երիտասարդների մի զգալի մասը միաբջիջ դատողություն չունենար: Այն, ինչ տեղի էր ունենում երթի սկզբում, ոչ մի առնչություն չուներ միջնամասի ու հետնամասի հետ:
Եթե սկզբնամասում խրոխտության կոչող երաժշտություն էր ու ճանաչման կոչերով երիտասարդություն, ապա նրանց հետեւից եկողները հստակ պատկերացում չունեին ո՛չ օրվա միջոցառման, ո՛չ էլ ընդհանրապես Ծիծեռնակաբերդի խորհրդի մասին: Սուլում էին գրեթե համատարած, հայհոյախոսում թուրքերի հասցեին, ոռնում (ներողություն կոպտորեն արտահայտվելու համար):
Դիտարկմանը, թե սուլելով ու «թուրքերի մաման» ձայնարկելով վարկաբեկում են միջոցառման գաղափարը, հնչած պատասխաններն առավել հիասթափեցնող եղան պարզունակությամբ, իբր ժամանակն է այդպիսի կեցվածք ընդունելու: Պատասխանները ծիծաղելի ու մանր էր դարձնում այն գիտակցությունը, որ, Աստված մի արասցե, անհրաժեշտության դեպքում էդ սուլողներից ու հայհոյողներից ոչ մեկին զենք բռնելուց չես տեսնի... Օրբելի փողոցում ի լուր քույրերի, մայրերի հայհոյանքներ նետող երիտասարդը, առավել եւս հայ, ավելին, քան տխմար կոչվելու արժանի չէ:
Իսկ երբ արդեն Կիեւյան կամրջի հարեւանությամբ բարձրախոսով մեքենայից հնչող երգի նախերգանքում լսվեցին քոչարի հիշեցնող նոտաներ, այդ նույն ոչ դաշնակցական եւ ոչ էլ դաստիարակված երիտասարդները սկսեցին պարել... Դա արդեն վերջն էր... ու օրվա եւ երթի խորհրդին անհարիր հնչեցին փռթկոցները. մնում էր ծիծաղել կամ լալ:
Ամեն դեպքում, ժամն արդեն շատ ուշ էր ու գիշերվա մթությունը ծածկեց մնացյալը, ինչն ասելու չէ արդեն ապրիլի 24-ին տերպետրոսյանական համախոհների երթի մասնակիցների առնչությամբ, որ մեկնարկեց ժամը 15-ին հենց Թումանյան փողոցից, քանի որ հայրենի ոստիկանությունն, արտակարգ դրության օրերի նման, սեղմ օղակով փակել էր օպերայի հրապարակը, չկար այնտեղ թափանցելու ոչ մի հնարավորություն:
Ամեն դեպքում, հավաքված ամբոխը, որ թվային առումով գնահատվելու մեծագույն դժվարություն ուներ, շարժվեց դեպի Բաղրամյան փողոց ու մի պահ կանգ առավ Սարյանի արձանի հարեւանությամբ գտնվող այգում: Առաջնորդներից երեւում էին Արամ Զ. Սարգսյանը, հնչակ Լյուդմիլա Սարգսյանը եւ Դավիթ Շահնազարյանը, որոնց նկատելուց հետո ամբոխի մի զգալի հատվածը սկսեց ծափ տալ: Հարեւանությամբ կանգնած տարեց մարդու խոսքերին, թե օրն ու տեղը դրա համար չեն, պատասխանեցին. «Ի՞նչ ես հասկանում»: Զարմանալի էր, որ նման պատասխան հնչեցնողները կարող էին անգամ ենթադրել, թե իրենք ինչ-որ բան են հասկանում ընդհանրապես:
Ինչեւէ, առաջնորդները շարժվեցին, զանգվածն էլ հետեւից` տրորելով այգու ողջ կանաչը, որի առնչությամբ էլ ամբոխից դիտողությանը արձագանքեցին, թե ինչ ժամանակն է կանաչի մասին մտածելու: Մի կերպ զսպվեց մեծագույն ցանկությունը պարզաբանում խնդրելու, թե տերպետրոսյանական համախոհների համար ի՞նչն է դեռ մնացել կարեւոր...
Բաղրամյան փողոցում արդեն խոչընդոտվեց երթեւեկությունը, իսկ միակ ոստիկանական «Գազելը», որ ընթանում էր ամբոխին զուգահեռ, բարձրախոսով երթեւեկությունը չխանգարելու հայտարարություններին արժանանում էր մարդկանց ձայնարկություններին: Այդպիսիք հնչեցին նաեւ Սահմանադրական դատարանի, նախագահական նստավայրի հարեւանությամբ, իսկ մինչ այդ եւ այդուհետեւ, պետք չէ զարմանալ, ապրիլի 24-ի օրով կրկին ձայնարկում էին «Լեւոն, Լեւոն»: Ի դեպ, ճանապարհի մի երկու հատվածում էլ երթի մասնակիցներից ոմանք իրենք փորձեցին ոստիկանների հետ վեճ սարքել, բայց այս անգամ հայրենի ոստիկանությունը բարեկրթության ուղղակի մարմնացում էր, ինչն էլ, անկեղծորեն, սակավ պատահող է:
Ինչեւէ, արդեն Կիեւյան կամրջից հետո երթին միացավ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը, ու դեպի Ծիծեռնակաբերդ բարձրանալու ընթացքում տարօրինակ թվացողների բացականչություններն ու վանկարկումները դադարեցին, որ շարունակվեն, երբ երթին հրաժեշտ տվեց Հայաստանի առաջին նախագահը իր առանձնատան մոտ:
Ինչպես ասում են. այսպիսին է կյանքը: Բայց մի՞թե էլ ոչինչ հայերին միավորող ու համախմբող չունենք, երբ Մեծ եղեռնի զոհերի հիշատակի օրն իսկ սուլելն ու վանկարկումներն են բնութագրում հային, իբր «ազատություն» ձեռք բերելու նպատակով:
ԱՐՄԵՆՈՑԻԴ
Արմենոցիդ (armenocide)` հայասպանություն. այս տերմինով է արաբ հայտնի պատմաբան Մուսա Պրենսը բնութագրել 93 տարի առաջ Օսմանյան կայսրությունում տեղի ունեցած հայկական ողբերգությունը: Եթե հայտնի լեհ իրավապաշտպան Ռաֆայել Լեմկեն ստեղծելով գենոցիդ (genocide)` ցեղասպանություն բառը եւ միավորելով լատինա-հունական ցեղ ու սպանություն բառերը ցանկանում էր ցույց տալ ողջ այն արհավիրքը, որը սպառնում է զանգվածային կոտորածների ենթարկված ժողովրդին, ապա Արմենոցիդ արտահայտությունը կոնկրետավորում եւ հարցին էթնիկ բնութագրում է տալիս: Ըստ պրոֆեսոր Նիկոլայ Հովհաննիսյանի, Արմենոցիդ արտահայտությունը «ոչ միայն լեզվական, այլեւ քաղաքական եզր է, որը շատ կոնկրետ էթնոքաղաքական բովանդակություն ունի: Դրա տակ հստակորեն հասկացվում է արմենների` հայերի, որպես ցեղատեսակի, էթնոսի ամբողջական ոչնչացում: Նա այն աստիճան հստակ է ու կոնկրետ, որ այլընտրանքային մեկնաբանության տեղիք չի տալիս»: 20-րդ դարասկզբին Օսմանյան կայսրության տարածքում` Արեւմտյան Հայաստանում տեղի ունեցած հայկական ողբերգությունը փոխեց մի ամբողջ ազգի ճակատագիր եւ մխրճվելով ժողովրդի հիշողության մեջ, դարձավ ե՛ւ խարան, ե՛ւ ապրելու ու մաքառելու պահանջ: Տեղի ունեցած ողբերգությունը խոր սպի է թողել ժողովրդի ճակատագրում` ամբողջովին փոխելով նրա պատմությունը, զարգացման ու գոյատեւման ողջ ընթացքը: Թեեւ անցել է 93 տարի, սակայն այսօր էլ մենք գոյության պայքար ենք մղում` ցանկանալով մեզ հնարավորինս ապահովել նման արհավիրքների կրկնությունից, իսկ դրանք բացառելու համար կարեւոր է հասկանալ Արմենոցիդի առաջացման պատմական եւ քաղաքական դրդապատճառները:
Արմենոցիդի պատմական ու քաղաքական պատճառները
Եթե խոսելու լինենք հայ ժողովրդի պատմության մասին, ապա կարող ենք համարձակորեն բաժանել երկու մասի. մինչեւ ցեղասպանությունը եւ ցեղասպանությունից հետո: Մեր պատմության այս ջրբաժանը, որը մենք կոչում ենք Եղեռն, Ցեղասպանություն, հայկական կոտորածներ եւ վերջապես Արմենոցիդ, լուրջ ուսումնասիրման եւ վերլուծության կարիք ունի հատկապես Հայաստանի երրորդ Հանրապետության անվտանգությունը մշակելու տեսանկյունից:
Անդրադառնալով Հայոց ցեղասպանությանը` Արմենոցիդին, պետք է նշենք, որ այն հնարավոր եղավ պատմական մի շարք իրադարձությունների` Օսմանյան կայսրության քայքայման, Առաջին համաշխարհային պատերազմի առկայության եւ թուրանական պետության ստեղծման ազգայնամոլական գաղափարախոսության հզորացման պայմաններում: Կարող ենք ասել, որ այս իրադարձությունները, սակայն, միայն եկան ավարտելու այն քաղաքականությունը, որն Օսմանյան կայսրությունը վարում էր հայության հանդեպ իր ստեղծման օրվանից: Ընդհանրապես անդրադառնալով Օսմանյան կայսրության ստեղծման եւ գոյատեւման պատմությանը՝ պետք է նկատենք, որ իր գոյությամբ եւ երկարակեցությամբ այն յուրատեսակ բռնապետական կայսրություն էր: Մինչ այդ կամ այդ շրջանում գործող նմանատիպ կայսրությունները, բացի զուտ ռազմական հզորությունից, ստեղծվում էին նաեւ տնտեսական ու մշակութային էքսպանսիայի շնորհիվ: Նախկինում կայսրություն ձեւավորող մետրոպոլիան իր տնտեսական, քաղաքական եւ մշակութային զարգացման մակարդակով գերազանցում էր կայսրության տիրապետության տակ գտնվող ժողովուրդներին, ինչը հնարավորություն էր տալիս ակտիվորեն ներազդելու այդ երկրների ու ժողովուրդների վրա՝ վերջիններիս իրենց տիրապետության տակ պահելու համար: Ի տարբերություն այս ամենի՝ թուրքերի ստեղծած կայսրությունում վերը նշված տնտեսական, ռազմական եւ մշակութային գործոններից միայն մեկը կար` ռազմականը: Այսինքն` կայսրություն ստեղծող ժողովուրդը` թուրքերը, գտնվելով զարգացման ավելի ցածր մակարդակի վրա, քան կայսրության մյուս ժողովուրդները, այդ ազգերին կարող էր իր տիրապետության տակ պահել միայն զենքի ուժով: Չկար կայսրությունը միավորող գաղափարական, քաղաքական, էթնիկ կամ մշակութային ընդհանրություն: Միայն զենքի ուժն էր, որ թուրքերին հնարավորություն տվեց դարեր շարունակ պահելու այն: Տնտեսական, մշակութային ու քաղաքական զարգացման աստիճանով գտնվելով ավելի ցածր մակարդակի վրա, քան կայսրության մյուս ժողովուրդները, թուրքերը կարող էին միայն վերցնել, չտալով ոչինչ: Ինչպես գրում է հայտնի արաբ փիլիսոփա Շակիկ Ղարբալը, «Օսմանյան կայսրությունը չէր հիմնված կրոնական, քաղաքական կամ սոցիալական նոր գաղափարի վրա, ընդհակառակը՝ հիմնված էր պատերազմների եւ էքսպանսիայի վրա» (Ն. Հովհաննիսյան «Հայոց ցեղասպանությունը արաբական պատմագիտության լույսի ներքո»): Այս հատկությունը արտահայտվեց նաեւ նրանում, որ Կենտրոնական Ասիայից քոչվոր վաչկատու ցեղախմբերը` հայտնվելով Փոքր Ասիայում եւ կտրված լինելով իրենց բնօրրանից, նպատակ ունեին վերցնել նաեւ այդ տարածքները՝ դարձնելով իրենց համար բնակության մշտական վայր: Իսկ դա հնարավոր էր անել միայն երկու ճանապարհով ՝ կամ տեղի ազգերին ուծացնելով, կամ էլ բնաջնջելով: Եթե առաջինը բավականին բարդ խնդիր էր, քանի որ այս տարածքներում ապրող ազգերը` հայերը, հույները, արաբները, ասորիները եւ այլք, ինչպես արդեն նշեցինք, իրենց զարգացման ու մշակութային մակարդակով գերազանցում էին Օսմանյան կասրությունում դոմինանտ թուրքերին, ապա երկրորդ ուղին բավականին մատչելի եւ սրտամոտ էր նրանց: Վերջիններս այս գործում բավականին մեծ փորձ ունեին եւ իրենց ստեղծած աշխարհի ամենամեծ կայսրություններից մեկը պահում էին միմիայն զենքի ուժով ու դաժանությամբ: Սակայն եթե Օսմանյան կայսրության հզորության ու ծաղկման տարիներին հայրենիք ունենալու գաղափարը առաջնային չէր, ապա 19-րդ դարում արագ կերպով քայքայվող կայսրության հիմնադիր ժողովրդի` թուրքերի համար դա դարձավ կարեւոր: Կարող ենք ասել, որ սա եւս այդ կայսրության առանձնահատկություններից էր, այսինքն՝ երբ կայսրությունը չունի իր մետրոպոլիան: Մնացած կայսրությունները՝ Հռոմեական, Ռուսական, կամ Բրիտանական, քայքայվելուց հետո էլ ունեին իրենց բուն հայրենիքը, պատմական տարածքները, որտեղ իրենք կարող էին ապրել եւ շարունակել գոյատեւել: Օսմանյան կայսրության հիմնադիր թուրքերի հայրենիքը Կենտրոնական Ասիան ու Սիբիրն էին, ուր վերադառնալ նրանք չէին պատրաստվում, հետեւաբար պետք է ստեղծվեր սեփական հայրենիքը` մետրոպոլիան: Իսկ նման հայրենիք քոչվոր թուրքերի համար կարող էր դառնալ Փոքր Ասիան, որը ռազմավարական նշանակություն ուներ թե՛ իր աշխարհագրական դիրքով եւ թե՛ հետագայում նոր կայսրություն կառուցելու առումով: Իսկ այս տարածքներում հազարամյակներ շարունակ ապրում էին հայերը, հույները եւ ասորիները: Եվ քանի որ այս տարածքի սիրտը համարվող արեւելյան շրջանները զբաղեցնում էին հայերը, նրանք էլ առաջին հերթին դարձան հարձակման հիմնական թիրախը:
Օսմանյան կայսրության քայքայումը կանխելու համար թուրքերը փորձեցին առաջ քաշել տարբեր գաղափարախոսություններ, որոնք, ըստ նրանց, կարող էին միավորել կայսրությունում ապրող ժողովուրդներին: 19-րդ դարի երկրորդ կեսին առաջարկված նոր օսմանիզմի գաղափարը նպատակ ուներ միավորելու ժողովուրդների բանտ համարվող այդ կայսրության ազգերին, անկախ նրանց կրոնական ու էթնիկ պատկանելությունից: Օսմանիզմի գաղափարաբանների կարծիքով` վերկրոնական ու ազգային այս գաղափարախոսությունը հրապուրիչ կլիներ կայսրության մյուս ազգերի համար եւ հնարավորություն կստեղծեր կանխելու անջատողական այն տրամադրությունները, որոնք առկա էին թուրքերի ստրկացած ժողովուրդների մեջ: Սակայն ի սկզբանե էլ պարզ էր այս գաղափարախոսության արհեստականությունը եւ ողջ սնանկությունը, հետեւաբար օսմանիզմը չէր կարող դառնալ այն շաղախը, որը կմիավորեր Օսմանյան կայսրության ժողովուրդներին: Իրեն չարդարացրեց նաեւ Աբդուլ Համիդ Երկրորդի առաջ քաշած իսլամիզմի կամ պանիսլամիզմի քաղաքականությունը: Այս գաղափարախոսության նպատակն էր իսլամի քողի տակ միավորել կայսրությունում մեծամասնություն կազմող մահմեդական ազգերին եւ հատկապես ամենամեծ ժողովրդի` իսլամի հիմնադիր արաբներին: Սակայն արաբների համար թուրք սուլթանները չէին կարող դառնալ նոր խալիֆայության հիմնադիրները, հետեւաբար միավորումը իսլամի հողի վրա նույնպես չկայացավ: Օսմանիզմին եւ իսլամիզմին փոխարինելու եկան թուրքիզմի գաղափարախոսները: Սրանք, ի տարբերություն նախկինների, ընդունելով իրենց քոչվորական անցյալը, նպատակ ունեին ստեղծելու նոր կայսրություն, որի սիրտը պետք է լիներ Փոքր Ասիան, իսկ այն, ի տարբերություն քայքայվող կայսրության, պետք է տարածվեր դեպի Կովկաս, այնտեղից էլ Կենտրոնական Ասիա ու Սիբիր: Այսինքն` այն տարածքները, որտեղ ապրում էին թուրքալեզու ազգերը: Փաստորեն, այս գաղափարախոսությունը լինելով ընդգծված ազգայնամոլական՝ իր առջեւ նպատակ էր դնում վերադառնալու սեփական արմատներին եւ միավորելու բոլոր թուրքալեզու ազգերին: Այս գաղափարի իրականացման ճանապարհին կանգնած էին հայերը, որոնք սեպ էին դարձել Փոքր Ասիայի եւ Կովկասի թուրքալեզու ցեղերի միջեւ: Պանթուրքիզմի հետեւորդները նպատակ ունեին վարելու ակտիվ թուրքացման քաղաքականություն եւ իզուր չէ, որ երիտթուրքերի` «Իթթիհադ վե թերաքիի» իշխանության գալուց հետո արգելվեցին ազգային` հայկական, հունական, արաբական, եւ ազգային տիպի բոլոր միությունները:
Եվ այսպես, վերը շարադրվածից կարող ենք գալ հետեւյալ եզրակացության, որ Օսմանյան կայսրության պահպանման բոլոր փորձերը ձախողվել էին, ձախողվել էին նաեւ օսմանիզմի ու իսլամիզմի քաղաքականությունները: Թուրքացման քաղաքականությունը իրականացնելու համար ժամանակ չկար, հետեւաբար թուրքերը իրենց առջեւ նպատակ էին դրել ստեղծել մաքուր թուրքական պետություն՝ բնաջնջելով բոլոր ոչ թուրք ժողովուրդներին: Եվ այս ծրագրերի իրականացման ճանապարհին նրանց առջեւ կանգնած էր կայսրության ամենամեծ քրիստոնյա ժողովուրդը` հայությունը: Կարող ենք ասել, որ արդեն այդ շրջանում պարզ էր, որ հայության ճակատագիրը որոշված է:
Արմենոցիդն ու իսլամը
Հայոց ցեղասպանության ժամանակ իսլամի գործոնի դերի մասին շատ անգամ են գրել հայ եւ օտարերկրյա պատմաբանները, կարծիքներն այստեղ միանշանակ են. չնայած թուրքերի փորձին` օգտագործելու կրոնական գործոնը հայերի դեմ ջարդեր կազմակերպելու համար, այն չհաջողվեց: Օսմանյան կայսրության ամենամեծաքանակ ժողովուրդը` արաբները, չպաշտպանեց այս գաղափարը, մեծամասշտաբ միջկրոնական բախումներ կազմակերպել չհաջողվեց: Սակայն, չնայած այս փաստերին, մինչ օրս հայ հասարակության մեջ տիրապետում է այն կարծիքը, թե հայկական ջարդերը եղել են հենց կրոնական հողի վրա եւ որ իսլամական երկրներով շրջապատված հայերը դատապարտված են: Իրականության հետ ոչ մի առնչություն չունեցող այս գաղափարը ժամանակ առ ժամանակ շրջանառում են ներսի եւ դրսի տարբեր քաղաքական շրջանակները, ցույց տալու համար արտաքին քաղաքականության մեջ այլընտրանքի բացակայության փաստը: Սակայն իրականում օսմանյան վերջին սուլթան Մեհմեդ Հինգերորդի` քրիստոնյաներին սրբազան պատերազմ` ջիհադ հայտարարելու փաստը նպատակ էր հետապնդում արդարացնելու հայերի նկատմամբ կատարվելիք բռնությունները, զանգվածային կոտորածները ու այդ գործում բոլոր մահմեդականների ներգրավումը: Սակայն իսլամական աշխարհում մեծ հեղինակություն վայելող արաբ աստվածաբանները եւ կրոնական առաջնորդները չպաշտպանեցին ջիհադի գաղափարը: Հիջազի կառավարիչ եւ Մեքքայի շերիֆ Հուսեյն իբն Ալի ալ Հաշեմիին, որը սերում էր Մուհամմեդ մարգարեի տոհմից եւ համարվում էր ամենամեծ հեղինակությունը մահմեդական աշխարհում ու սուննի մահմեդականների հոգեւոր առաջնորդն էր, ոչ միայն չպաշտպանեց սուլթանի որոշումը, այլեւ իր տարածած հրամանագրով` ֆեթվայով պահանջեց բոլոր ուղղափառ մահմեդականներին օգնել հայերին եւ պաշտպանել նրանց: Շատ արաբ առաջնորդներ եւ հասարակ արաբ ժողովուրդը օգնում էին Դեր Զորի անապատներում հայտնված հայերին, իսկ թուրքական բանակի արաբական ջոկատները հրաժարվում էին կռվել հայերի դեմ: Թուրքերի փորձերը` օգտագործելու արաբներին Ուրֆայի հայության ինքնապաշտպանական կռիվները ճնշելու համար, ավարտվեցին անհաջողությամբ: Օսմանյան կասրության շատ վիլայեթների արաբ կառավարիչներն ուղղակի հրաժարվում էին կատարել հայերի տեղահանում եւ կոտորածներ կազմակերպելու մասին Կ.Պոլսից եկած հրամանները: Այստեղ կարեւոր է նշել մի փաստ եւս. Օսմանյան կայսրության քրիստոնյա բնակչության դեմ սրբազան պատերազմ սուլթան Մեհմեդ Հինգերորդը հայտարարեց դաշնակից, քրիստոնյա Գերմանիայի «օրհնությունը» ստանալուց հետո միայն: Ընդհանրապես պետք է նկատենք, որ այն ժամանակ, երբ մահմեդական արաբները վտանգելով իրենց կյանքը օգնում էին հայերին, քրիստոնյա Եվրոպան կամ օգնում էր թուրքերին (օրինակ` կայզերական Գերմանիամ, Ավստրո-Հունգարիան), կամ չտեսնելու էր տալիս Արեւմտյան Հայաստանում կատարվող զանգվածային ջարդերը: Անդրադառնալով եվրոպական տերությունների դիրքորոշմանը՝ նկատենք, որ այն երկակի էր. մի կողմից օգտագործելով հայկական հարցը, վերջիններս խառնվում էին կայսրության ներքին գործերին, հարուցելով թուրքերի դժգոհությունը, մյուս կողմից էլ շատ դեպքերում եվրոպացիների ակտիվությունն էր կանխում կամ դադարեցնում հայերի կոտորածները այս կամ այն վիլայեթում: Սակայն ասել, թե պատերազմի ժամանակ եվրոպական երկրները հնարավորություն չունեին ազդելու երիտթուրքերի քաղաքականության վրա, նույնպես չենք կարող: Այստեղ դեր խաղաց քաղաքական նպատակահարմարության գործոնը, այսինքն` աչք փակելով հայերի կոտորածի վրա, եվրոպացիները ցանկանում էին հետագայում դա օգտագործել Թուրքիային մեղադրանքներ ներկայացնելու համար, հերթական զիջումները կորզելու ակնկալիքով:
Արմենոցիդի պատմական դասերը
Մարդկության դեմ կատարված ամենազարհուրելի երեւույթի՝ ցեղասպանության` Արմենոցիդի ուսումնասիրությունը կարեւոր նշանակություն ունի ոչ միայն ժամանակակից սերունդի, այլեւ ներկա քաղաքական գործիչների եւ բոլոր նրանց համար, ովքեր ձեւավորում կամ այսպես թե այնպես ազդում են Հայաստանի ներքին ու արտաքին քաղաքական ուղղությունների վրա: Հարկավոր է հասկանալ ամենակարեւորը, որ ժամանակակից Թուրքիան ձեւավորվել է Հայոց ցեղասպանության` Արմենոցիդի հետեւանքով: Չլիներ Հայոց ցեղասպանությունը, գոյություն չէր ունենա նաեւ ժամանակակից Թուրքիան, ներկա սահմաններում: Սա այն ճշմարտությունն է, որը լավ են հասկանում Անկարայի նախկին ու ներկա իշխանությունները, եւ այս փաստով է բացատրվում այն մերժողականությունը, որը նրանք դրսեւորում են ցեղասպանության ճանաչման փաստի նկատմամբ: Կարող եմ նույնիսկ պնդել, որ ժամանակակից Թուրքիային ցեղասպանության ճանաչումը վախեցնում է ոչ այնքան նյութական կամ հողային հատուցման պահանջ ներկայացնելու փաստով, որքան խնդրի բարոյական կողմով: Քեմալական Թուրքիան կառուցվել է կեղծ արժեքային համակարգի վրա, որտեղ որպես հերոս աստվածացվել են մարդիկ, որոնք կրում են ցեղասպանություն իրագործողի խարանը եւ, այդ ժողովրդի հերոսներն ու պետական հայտնի գործիչները իրականում քիչ բանով են տարբերվում մարդասպանից, որի ձեռքերը թաթախված են անմեղ մարդկանց արյան մեջ: Նման բացահայտումները, հատկապես Թուրքիայի ժամանակակից սերնդի համար, որը մեծամասնությամբ նույնիսկ տեղյակ չէ 20-րդ դարասկզբին Օսմանյան կայսրությունում տեղի ունեցածի մասին, բարոյական հարված ու հավատի կորուստ կլինեն, ինչը իր հերթին կարող է հանգեցնել այդ պետության քայքայմանը: Իսկ որ սեփական հզորության ու բարոյական կերպարի ոչնչացումը կարող է կործանարար լինել ամեն մի պետության ու ազգի համար, արդեն պատմական ճշմարտություն է:
Այնպես որ, ուզենք թե չուզենք, փաստ է այն, որ Արմենոցիդի պատմական հիշողությունը հավերժ կմնա հայ ժողովրդի ճակատագրում, ձեւավորելով ու կողմնորոշելով նրա քաղաքականությունը ոչ միայն հարեւան Թուրքիայի, այլեւ այն երկրների հանդեպ, որոնք այսպես թե այնպես, իրենց ակտիվությամբ կամ անտարբերությամբ նպաստել են ցեղասպանության իրագործմանը: Միաժամանակ, այդ հիշողությունը հնարավորություն է տալիս հետագայում բացառելու Արմենոցիդի կրկնությունը ու երկրի ազգային անվտանգության համակարգը նման արհավիրքների բացառման սկզբունքով կառուցել:
ԱՐՄԵՆ ՄԱՆՎԵԼՅԱՆ
Արմենոցիդի պատմական ու քաղաքական պատճառները
Եթե խոսելու լինենք հայ ժողովրդի պատմության մասին, ապա կարող ենք համարձակորեն բաժանել երկու մասի. մինչեւ ցեղասպանությունը եւ ցեղասպանությունից հետո: Մեր պատմության այս ջրբաժանը, որը մենք կոչում ենք Եղեռն, Ցեղասպանություն, հայկական կոտորածներ եւ վերջապես Արմենոցիդ, լուրջ ուսումնասիրման եւ վերլուծության կարիք ունի հատկապես Հայաստանի երրորդ Հանրապետության անվտանգությունը մշակելու տեսանկյունից:
Անդրադառնալով Հայոց ցեղասպանությանը` Արմենոցիդին, պետք է նշենք, որ այն հնարավոր եղավ պատմական մի շարք իրադարձությունների` Օսմանյան կայսրության քայքայման, Առաջին համաշխարհային պատերազմի առկայության եւ թուրանական պետության ստեղծման ազգայնամոլական գաղափարախոսության հզորացման պայմաններում: Կարող ենք ասել, որ այս իրադարձությունները, սակայն, միայն եկան ավարտելու այն քաղաքականությունը, որն Օսմանյան կայսրությունը վարում էր հայության հանդեպ իր ստեղծման օրվանից: Ընդհանրապես անդրադառնալով Օսմանյան կայսրության ստեղծման եւ գոյատեւման պատմությանը՝ պետք է նկատենք, որ իր գոյությամբ եւ երկարակեցությամբ այն յուրատեսակ բռնապետական կայսրություն էր: Մինչ այդ կամ այդ շրջանում գործող նմանատիպ կայսրությունները, բացի զուտ ռազմական հզորությունից, ստեղծվում էին նաեւ տնտեսական ու մշակութային էքսպանսիայի շնորհիվ: Նախկինում կայսրություն ձեւավորող մետրոպոլիան իր տնտեսական, քաղաքական եւ մշակութային զարգացման մակարդակով գերազանցում էր կայսրության տիրապետության տակ գտնվող ժողովուրդներին, ինչը հնարավորություն էր տալիս ակտիվորեն ներազդելու այդ երկրների ու ժողովուրդների վրա՝ վերջիններիս իրենց տիրապետության տակ պահելու համար: Ի տարբերություն այս ամենի՝ թուրքերի ստեղծած կայսրությունում վերը նշված տնտեսական, ռազմական եւ մշակութային գործոններից միայն մեկը կար` ռազմականը: Այսինքն` կայսրություն ստեղծող ժողովուրդը` թուրքերը, գտնվելով զարգացման ավելի ցածր մակարդակի վրա, քան կայսրության մյուս ժողովուրդները, այդ ազգերին կարող էր իր տիրապետության տակ պահել միայն զենքի ուժով: Չկար կայսրությունը միավորող գաղափարական, քաղաքական, էթնիկ կամ մշակութային ընդհանրություն: Միայն զենքի ուժն էր, որ թուրքերին հնարավորություն տվեց դարեր շարունակ պահելու այն: Տնտեսական, մշակութային ու քաղաքական զարգացման աստիճանով գտնվելով ավելի ցածր մակարդակի վրա, քան կայսրության մյուս ժողովուրդները, թուրքերը կարող էին միայն վերցնել, չտալով ոչինչ: Ինչպես գրում է հայտնի արաբ փիլիսոփա Շակիկ Ղարբալը, «Օսմանյան կայսրությունը չէր հիմնված կրոնական, քաղաքական կամ սոցիալական նոր գաղափարի վրա, ընդհակառակը՝ հիմնված էր պատերազմների եւ էքսպանսիայի վրա» (Ն. Հովհաննիսյան «Հայոց ցեղասպանությունը արաբական պատմագիտության լույսի ներքո»): Այս հատկությունը արտահայտվեց նաեւ նրանում, որ Կենտրոնական Ասիայից քոչվոր վաչկատու ցեղախմբերը` հայտնվելով Փոքր Ասիայում եւ կտրված լինելով իրենց բնօրրանից, նպատակ ունեին վերցնել նաեւ այդ տարածքները՝ դարձնելով իրենց համար բնակության մշտական վայր: Իսկ դա հնարավոր էր անել միայն երկու ճանապարհով ՝ կամ տեղի ազգերին ուծացնելով, կամ էլ բնաջնջելով: Եթե առաջինը բավականին բարդ խնդիր էր, քանի որ այս տարածքներում ապրող ազգերը` հայերը, հույները, արաբները, ասորիները եւ այլք, ինչպես արդեն նշեցինք, իրենց զարգացման ու մշակութային մակարդակով գերազանցում էին Օսմանյան կասրությունում դոմինանտ թուրքերին, ապա երկրորդ ուղին բավականին մատչելի եւ սրտամոտ էր նրանց: Վերջիններս այս գործում բավականին մեծ փորձ ունեին եւ իրենց ստեղծած աշխարհի ամենամեծ կայսրություններից մեկը պահում էին միմիայն զենքի ուժով ու դաժանությամբ: Սակայն եթե Օսմանյան կայսրության հզորության ու ծաղկման տարիներին հայրենիք ունենալու գաղափարը առաջնային չէր, ապա 19-րդ դարում արագ կերպով քայքայվող կայսրության հիմնադիր ժողովրդի` թուրքերի համար դա դարձավ կարեւոր: Կարող ենք ասել, որ սա եւս այդ կայսրության առանձնահատկություններից էր, այսինքն՝ երբ կայսրությունը չունի իր մետրոպոլիան: Մնացած կայսրությունները՝ Հռոմեական, Ռուսական, կամ Բրիտանական, քայքայվելուց հետո էլ ունեին իրենց բուն հայրենիքը, պատմական տարածքները, որտեղ իրենք կարող էին ապրել եւ շարունակել գոյատեւել: Օսմանյան կայսրության հիմնադիր թուրքերի հայրենիքը Կենտրոնական Ասիան ու Սիբիրն էին, ուր վերադառնալ նրանք չէին պատրաստվում, հետեւաբար պետք է ստեղծվեր սեփական հայրենիքը` մետրոպոլիան: Իսկ նման հայրենիք քոչվոր թուրքերի համար կարող էր դառնալ Փոքր Ասիան, որը ռազմավարական նշանակություն ուներ թե՛ իր աշխարհագրական դիրքով եւ թե՛ հետագայում նոր կայսրություն կառուցելու առումով: Իսկ այս տարածքներում հազարամյակներ շարունակ ապրում էին հայերը, հույները եւ ասորիները: Եվ քանի որ այս տարածքի սիրտը համարվող արեւելյան շրջանները զբաղեցնում էին հայերը, նրանք էլ առաջին հերթին դարձան հարձակման հիմնական թիրախը:
Օսմանյան կայսրության քայքայումը կանխելու համար թուրքերը փորձեցին առաջ քաշել տարբեր գաղափարախոսություններ, որոնք, ըստ նրանց, կարող էին միավորել կայսրությունում ապրող ժողովուրդներին: 19-րդ դարի երկրորդ կեսին առաջարկված նոր օսմանիզմի գաղափարը նպատակ ուներ միավորելու ժողովուրդների բանտ համարվող այդ կայսրության ազգերին, անկախ նրանց կրոնական ու էթնիկ պատկանելությունից: Օսմանիզմի գաղափարաբանների կարծիքով` վերկրոնական ու ազգային այս գաղափարախոսությունը հրապուրիչ կլիներ կայսրության մյուս ազգերի համար եւ հնարավորություն կստեղծեր կանխելու անջատողական այն տրամադրությունները, որոնք առկա էին թուրքերի ստրկացած ժողովուրդների մեջ: Սակայն ի սկզբանե էլ պարզ էր այս գաղափարախոսության արհեստականությունը եւ ողջ սնանկությունը, հետեւաբար օսմանիզմը չէր կարող դառնալ այն շաղախը, որը կմիավորեր Օսմանյան կայսրության ժողովուրդներին: Իրեն չարդարացրեց նաեւ Աբդուլ Համիդ Երկրորդի առաջ քաշած իսլամիզմի կամ պանիսլամիզմի քաղաքականությունը: Այս գաղափարախոսության նպատակն էր իսլամի քողի տակ միավորել կայսրությունում մեծամասնություն կազմող մահմեդական ազգերին եւ հատկապես ամենամեծ ժողովրդի` իսլամի հիմնադիր արաբներին: Սակայն արաբների համար թուրք սուլթանները չէին կարող դառնալ նոր խալիֆայության հիմնադիրները, հետեւաբար միավորումը իսլամի հողի վրա նույնպես չկայացավ: Օսմանիզմին եւ իսլամիզմին փոխարինելու եկան թուրքիզմի գաղափարախոսները: Սրանք, ի տարբերություն նախկինների, ընդունելով իրենց քոչվորական անցյալը, նպատակ ունեին ստեղծելու նոր կայսրություն, որի սիրտը պետք է լիներ Փոքր Ասիան, իսկ այն, ի տարբերություն քայքայվող կայսրության, պետք է տարածվեր դեպի Կովկաս, այնտեղից էլ Կենտրոնական Ասիա ու Սիբիր: Այսինքն` այն տարածքները, որտեղ ապրում էին թուրքալեզու ազգերը: Փաստորեն, այս գաղափարախոսությունը լինելով ընդգծված ազգայնամոլական՝ իր առջեւ նպատակ էր դնում վերադառնալու սեփական արմատներին եւ միավորելու բոլոր թուրքալեզու ազգերին: Այս գաղափարի իրականացման ճանապարհին կանգնած էին հայերը, որոնք սեպ էին դարձել Փոքր Ասիայի եւ Կովկասի թուրքալեզու ցեղերի միջեւ: Պանթուրքիզմի հետեւորդները նպատակ ունեին վարելու ակտիվ թուրքացման քաղաքականություն եւ իզուր չէ, որ երիտթուրքերի` «Իթթիհադ վե թերաքիի» իշխանության գալուց հետո արգելվեցին ազգային` հայկական, հունական, արաբական, եւ ազգային տիպի բոլոր միությունները:
Եվ այսպես, վերը շարադրվածից կարող ենք գալ հետեւյալ եզրակացության, որ Օսմանյան կայսրության պահպանման բոլոր փորձերը ձախողվել էին, ձախողվել էին նաեւ օսմանիզմի ու իսլամիզմի քաղաքականությունները: Թուրքացման քաղաքականությունը իրականացնելու համար ժամանակ չկար, հետեւաբար թուրքերը իրենց առջեւ նպատակ էին դրել ստեղծել մաքուր թուրքական պետություն՝ բնաջնջելով բոլոր ոչ թուրք ժողովուրդներին: Եվ այս ծրագրերի իրականացման ճանապարհին նրանց առջեւ կանգնած էր կայսրության ամենամեծ քրիստոնյա ժողովուրդը` հայությունը: Կարող ենք ասել, որ արդեն այդ շրջանում պարզ էր, որ հայության ճակատագիրը որոշված է:
Արմենոցիդն ու իսլամը
Հայոց ցեղասպանության ժամանակ իսլամի գործոնի դերի մասին շատ անգամ են գրել հայ եւ օտարերկրյա պատմաբանները, կարծիքներն այստեղ միանշանակ են. չնայած թուրքերի փորձին` օգտագործելու կրոնական գործոնը հայերի դեմ ջարդեր կազմակերպելու համար, այն չհաջողվեց: Օսմանյան կայսրության ամենամեծաքանակ ժողովուրդը` արաբները, չպաշտպանեց այս գաղափարը, մեծամասշտաբ միջկրոնական բախումներ կազմակերպել չհաջողվեց: Սակայն, չնայած այս փաստերին, մինչ օրս հայ հասարակության մեջ տիրապետում է այն կարծիքը, թե հայկական ջարդերը եղել են հենց կրոնական հողի վրա եւ որ իսլամական երկրներով շրջապատված հայերը դատապարտված են: Իրականության հետ ոչ մի առնչություն չունեցող այս գաղափարը ժամանակ առ ժամանակ շրջանառում են ներսի եւ դրսի տարբեր քաղաքական շրջանակները, ցույց տալու համար արտաքին քաղաքականության մեջ այլընտրանքի բացակայության փաստը: Սակայն իրականում օսմանյան վերջին սուլթան Մեհմեդ Հինգերորդի` քրիստոնյաներին սրբազան պատերազմ` ջիհադ հայտարարելու փաստը նպատակ էր հետապնդում արդարացնելու հայերի նկատմամբ կատարվելիք բռնությունները, զանգվածային կոտորածները ու այդ գործում բոլոր մահմեդականների ներգրավումը: Սակայն իսլամական աշխարհում մեծ հեղինակություն վայելող արաբ աստվածաբանները եւ կրոնական առաջնորդները չպաշտպանեցին ջիհադի գաղափարը: Հիջազի կառավարիչ եւ Մեքքայի շերիֆ Հուսեյն իբն Ալի ալ Հաշեմիին, որը սերում էր Մուհամմեդ մարգարեի տոհմից եւ համարվում էր ամենամեծ հեղինակությունը մահմեդական աշխարհում ու սուննի մահմեդականների հոգեւոր առաջնորդն էր, ոչ միայն չպաշտպանեց սուլթանի որոշումը, այլեւ իր տարածած հրամանագրով` ֆեթվայով պահանջեց բոլոր ուղղափառ մահմեդականներին օգնել հայերին եւ պաշտպանել նրանց: Շատ արաբ առաջնորդներ եւ հասարակ արաբ ժողովուրդը օգնում էին Դեր Զորի անապատներում հայտնված հայերին, իսկ թուրքական բանակի արաբական ջոկատները հրաժարվում էին կռվել հայերի դեմ: Թուրքերի փորձերը` օգտագործելու արաբներին Ուրֆայի հայության ինքնապաշտպանական կռիվները ճնշելու համար, ավարտվեցին անհաջողությամբ: Օսմանյան կասրության շատ վիլայեթների արաբ կառավարիչներն ուղղակի հրաժարվում էին կատարել հայերի տեղահանում եւ կոտորածներ կազմակերպելու մասին Կ.Պոլսից եկած հրամանները: Այստեղ կարեւոր է նշել մի փաստ եւս. Օսմանյան կայսրության քրիստոնյա բնակչության դեմ սրբազան պատերազմ սուլթան Մեհմեդ Հինգերորդը հայտարարեց դաշնակից, քրիստոնյա Գերմանիայի «օրհնությունը» ստանալուց հետո միայն: Ընդհանրապես պետք է նկատենք, որ այն ժամանակ, երբ մահմեդական արաբները վտանգելով իրենց կյանքը օգնում էին հայերին, քրիստոնյա Եվրոպան կամ օգնում էր թուրքերին (օրինակ` կայզերական Գերմանիամ, Ավստրո-Հունգարիան), կամ չտեսնելու էր տալիս Արեւմտյան Հայաստանում կատարվող զանգվածային ջարդերը: Անդրադառնալով եվրոպական տերությունների դիրքորոշմանը՝ նկատենք, որ այն երկակի էր. մի կողմից օգտագործելով հայկական հարցը, վերջիններս խառնվում էին կայսրության ներքին գործերին, հարուցելով թուրքերի դժգոհությունը, մյուս կողմից էլ շատ դեպքերում եվրոպացիների ակտիվությունն էր կանխում կամ դադարեցնում հայերի կոտորածները այս կամ այն վիլայեթում: Սակայն ասել, թե պատերազմի ժամանակ եվրոպական երկրները հնարավորություն չունեին ազդելու երիտթուրքերի քաղաքականության վրա, նույնպես չենք կարող: Այստեղ դեր խաղաց քաղաքական նպատակահարմարության գործոնը, այսինքն` աչք փակելով հայերի կոտորածի վրա, եվրոպացիները ցանկանում էին հետագայում դա օգտագործել Թուրքիային մեղադրանքներ ներկայացնելու համար, հերթական զիջումները կորզելու ակնկալիքով:
Արմենոցիդի պատմական դասերը
Մարդկության դեմ կատարված ամենազարհուրելի երեւույթի՝ ցեղասպանության` Արմենոցիդի ուսումնասիրությունը կարեւոր նշանակություն ունի ոչ միայն ժամանակակից սերունդի, այլեւ ներկա քաղաքական գործիչների եւ բոլոր նրանց համար, ովքեր ձեւավորում կամ այսպես թե այնպես ազդում են Հայաստանի ներքին ու արտաքին քաղաքական ուղղությունների վրա: Հարկավոր է հասկանալ ամենակարեւորը, որ ժամանակակից Թուրքիան ձեւավորվել է Հայոց ցեղասպանության` Արմենոցիդի հետեւանքով: Չլիներ Հայոց ցեղասպանությունը, գոյություն չէր ունենա նաեւ ժամանակակից Թուրքիան, ներկա սահմաններում: Սա այն ճշմարտությունն է, որը լավ են հասկանում Անկարայի նախկին ու ներկա իշխանությունները, եւ այս փաստով է բացատրվում այն մերժողականությունը, որը նրանք դրսեւորում են ցեղասպանության ճանաչման փաստի նկատմամբ: Կարող եմ նույնիսկ պնդել, որ ժամանակակից Թուրքիային ցեղասպանության ճանաչումը վախեցնում է ոչ այնքան նյութական կամ հողային հատուցման պահանջ ներկայացնելու փաստով, որքան խնդրի բարոյական կողմով: Քեմալական Թուրքիան կառուցվել է կեղծ արժեքային համակարգի վրա, որտեղ որպես հերոս աստվածացվել են մարդիկ, որոնք կրում են ցեղասպանություն իրագործողի խարանը եւ, այդ ժողովրդի հերոսներն ու պետական հայտնի գործիչները իրականում քիչ բանով են տարբերվում մարդասպանից, որի ձեռքերը թաթախված են անմեղ մարդկանց արյան մեջ: Նման բացահայտումները, հատկապես Թուրքիայի ժամանակակից սերնդի համար, որը մեծամասնությամբ նույնիսկ տեղյակ չէ 20-րդ դարասկզբին Օսմանյան կայսրությունում տեղի ունեցածի մասին, բարոյական հարված ու հավատի կորուստ կլինեն, ինչը իր հերթին կարող է հանգեցնել այդ պետության քայքայմանը: Իսկ որ սեփական հզորության ու բարոյական կերպարի ոչնչացումը կարող է կործանարար լինել ամեն մի պետության ու ազգի համար, արդեն պատմական ճշմարտություն է:
Այնպես որ, ուզենք թե չուզենք, փաստ է այն, որ Արմենոցիդի պատմական հիշողությունը հավերժ կմնա հայ ժողովրդի ճակատագրում, ձեւավորելով ու կողմնորոշելով նրա քաղաքականությունը ոչ միայն հարեւան Թուրքիայի, այլեւ այն երկրների հանդեպ, որոնք այսպես թե այնպես, իրենց ակտիվությամբ կամ անտարբերությամբ նպաստել են ցեղասպանության իրագործմանը: Միաժամանակ, այդ հիշողությունը հնարավորություն է տալիս հետագայում բացառելու Արմենոցիդի կրկնությունը ու երկրի ազգային անվտանգության համակարգը նման արհավիրքների բացառման սկզբունքով կառուցել:
ԱՐՄԵՆ ՄԱՆՎԵԼՅԱՆ
«ՊԱՏՄԱԲԱՆՆԵՐԻ ՀԱՆՁՆԱԺՈՂՈՎ ՍՏԵՂԾԵԼՈՒ ԱՆԿԱՐԱՅԻ ԱՌԱՋԱՐԿԸ ԱՆՀԵԹԵԹՈՒԹՅՈՒՆ Է»
Ապրիլի 24-ին Փարիզի Կոմիտասի արձանին հարող հրապարակում հայտարարել է Ֆրանսիայի մասոնների մեծ վարպետ Քիյարդեն
Ապրիլի 18-ի համարում, հենվելով թուրքական լրատվամիջոցների վրա, «Ազգը» տեղեկացրել էր, որ ապրիլի 24-ին ֆրանսահայերի հետ Մեծ եղեռնի ոգեկոչման միջոցառումներին կմասնակցեն Ֆրանսիայի մասոնները, ֆրանսիական Մասոնական Մեծ Արեւելք օթյակի մեծ վարպետ Ժան-Միշել Քիյարդեն ելույթ կունենա Փարիզի Կոմիտասի արձանին հարող Կոնկորդ հրապարակում: Միաժամանակ նշվել էր, որ Ֆրանսիայի Մեծ Արեւելք օթյակի մեծ վարպետը երկու տարի առաջ Թուրքիա այցելելիս, երկրում Հայոց ցեղասպանության ճանաչմանը նպաստելու խնդիր է դրել թուրք մասոնների առջեւ:
Երեկ «Առավոտն» էլ գրել է, որ Հայոց ցեղասպանությունը Հայաստանում դատապարտելու համար արդեն 2-րդ անգամ Երեւան են ժամանում եւ Մեծ եղեռնի հուշարձանին ծաղկեպսակ են դնում Ֆրանսիայի վերոհիշյալ օթյակի ներկայացուցիչները, որոնց այս տարի գլխավորել է Մեծ Արեւելք օթյակի փոխնախագահ Անդրե Աբը:
Թուրքական Ազատ մասոնների մեծ օթյակի առջեւ «երկրում Հայոց ցեղասպանության ճանաչմանը նպաստելու» խնդիր դնելը, ապրիլի 24-ին ինչպես Փարիզում, այնպես էլ Երեւանում Մեծ եղեռնի զոհերի ոգեկոչման միջոցառումներին մասնակցելը Ֆրանսիայի Մասոնական Մեծ Արեւելք օթյակի տեսանկյունից Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչմանը նպաստող լուրջ նախաձեռնություն է եւ չափազանց ուշագրավ:
Այս ամենի առումով, ավելի քան ուշագրավ է եղել մեծ վարպետ Քիյարդեի, «Զամանի» վկայությամբ, առեղծվածային հանդիպումը Եվրոհանձնաժողովի նախագահ Ժոզե Մանուել Բարոսոյի հետ, որը տեղի էր ունեցել ապրիլի 8-ին: Թուրքական թերթին հաջողվել է պարզել, որ Մեծ Արեւելք օթյակի մեծ վարպետը Բարոսոյի հետ Թուրքիայի քաղաքական զարգացումներին առնչվող խնդիրները քննարկելիս, անդրադարձել է նաեւ Մեծ եղեռնին, մատնանշելով. «Աշխարհիկության խնդիրը շատ կարեւոր է: Սակայն կա նաեւ Հայոց ցեղասպանության ճանաչման խնդիր, որը նախապայման է ԵՄ-ին Թուրքիայի անդամակցության համար»:
Թուրքական թերթը անդրադառնում է նաեւ մեծ վարպետի փարիզյան ելույթին, որը նա ապրիլի 24-ին ունեցել է Կոմիտասի արձանին հարող Կոնկորդ հրապարակում: Ըստ «Զամանի», Քիյարդեն նշանառության թիրախ էր դարձրել Թուրքիային, ասել էր, որ անհրաժեշտության դեպքում քաղաքական գործիչները կարող են պատմությանը վերաբերող որոշումներ կայացնել: Նա իր ելույթն սկսել է. «Ես էլ եմ հայ» արտահայտությամբ, խոստանալով ամեն տեսակի աջակցություն հայերին: Մեծ վարպետ Քիյարդեն միաժամանակ խոսք է տվել մասոն սենատորների միջոցով հասնելու 2006-ին Ֆրանսիայի Ազգային ժողովի ընդունած «Հայոց ցեղասպանության ուրացման համար» պատիժ սահմանող օրինագծի հաստատմանը Սենատում: Նա ներկաներին տեղյակ է պահել, թե Թուրքիա այցելելիս, երկրում Հայոց ցեղասպանության ճանաչմանը նպաստելու ինչպիսի խնդիր է դրել թուրքական Ազատ մասոնների մեծ օթյակի առջեւ:
Մեծ վարպետ Ժան-Միշել Քիյարդեն ներկաներին հիշեցրել է նաեւ «1915-ի իրադարձությունների ուսումնասիրման համար պատմաբանների համատեղ հանձնաժողով ստեղծելու» Անկարայի առաջարկը եւ դրա առնչությամբ ընդգծել. «Կատարյալ անհեթեթություն է: Մի՞թե հիմա պատմաբանների հանձնաժողով ենք ստեղծելու ճշտելու համար՝ գազախցիկներ եղե՞լ են, թե՞ ոչ համակենտրոնացման ճամբարներում»:
Հ. ՉԱՔՐՅԱՆ
Armenia Must Use Territorial Claims for Political Leverage
YEREVAN (ArmRadio)-The recognition of the Armenian Genocide should develop from a moral issue to a territorial one based on the national security of Armenia, Director of the Ararat Center for Strategic Research Dr. Armen Ayvazian told a press conference on Wednesday.
According to Ayvazian, reference to the issue of occupied territories would create the best opportunity for influencing Turkey.
"Although the lands will not be returned all at once, the proper opportunity may emerge in years, even decades, since this policy will lead to that sooner or later," he explained. "It's unacceptable to not make territorial claims."
He explained by citing the Karabakh issue as an example. He said that Karabakh conflict is not only a national security issue for the people of Nagorno-Karabakh, but rather it is a national security issue for Armenia. The liberated territories surrounding Karabakh provide both Armenia and Karabakh with significant security guarantees.
"Syunik is vulnerable to attack without Karabakh and Armenia cannot exist without Syunik," Ayvazian said as an example.
He said that pressure from the international community on Turkey has always been weak and ineffective, never resulting in positive steps by Turkey to address the Armenian Genocide.
Every year, as April 24 nears, Turkish Officials make statements in support of normalization of relations with Armenia to mislead the world and preclude it from interfering in the "bilateral relations," of Turkey and Armenia, Ayvazian explained. By presenting the facade of a Turkey that is willing to work with Armenia, official Ankara effectively eases international pressure on Turkey.
The issues of Genocide and its consequences were not included in the foreign policy agenda in early 1990s after the country gained independence. From 1998 the international recognition of the Armenian Genocide was put on the foreign policy agenda of the Republic of Armenia.
The twenty or so international bodies that currently recognize the Armenian Genocide, unfortunately do not contribute to the security of Armenia or exert any influence in Turkish-Armenian relations, he said, adding that these structures do not pose the question of responsibility or retributions for the Armenian Genocide.
According to Ayvazyan, the adoption of H.Res.106 (The Armenian Genocide Resolution) by the US House of Representatives could create a peaceful situation in the region and create a precedent for the recognition of the Genocide by Turkey. Such a development would greatly improve the psychological aspects of the country's security as Armenia currently neighbors two genocidal regimes that have yet to admit their crime.
Wednesday, April 23, 2008
According to Ayvazian, reference to the issue of occupied territories would create the best opportunity for influencing Turkey.
"Although the lands will not be returned all at once, the proper opportunity may emerge in years, even decades, since this policy will lead to that sooner or later," he explained. "It's unacceptable to not make territorial claims."
He explained by citing the Karabakh issue as an example. He said that Karabakh conflict is not only a national security issue for the people of Nagorno-Karabakh, but rather it is a national security issue for Armenia. The liberated territories surrounding Karabakh provide both Armenia and Karabakh with significant security guarantees.
"Syunik is vulnerable to attack without Karabakh and Armenia cannot exist without Syunik," Ayvazian said as an example.
He said that pressure from the international community on Turkey has always been weak and ineffective, never resulting in positive steps by Turkey to address the Armenian Genocide.
Every year, as April 24 nears, Turkish Officials make statements in support of normalization of relations with Armenia to mislead the world and preclude it from interfering in the "bilateral relations," of Turkey and Armenia, Ayvazian explained. By presenting the facade of a Turkey that is willing to work with Armenia, official Ankara effectively eases international pressure on Turkey.
The issues of Genocide and its consequences were not included in the foreign policy agenda in early 1990s after the country gained independence. From 1998 the international recognition of the Armenian Genocide was put on the foreign policy agenda of the Republic of Armenia.
The twenty or so international bodies that currently recognize the Armenian Genocide, unfortunately do not contribute to the security of Armenia or exert any influence in Turkish-Armenian relations, he said, adding that these structures do not pose the question of responsibility or retributions for the Armenian Genocide.
According to Ayvazyan, the adoption of H.Res.106 (The Armenian Genocide Resolution) by the US House of Representatives could create a peaceful situation in the region and create a precedent for the recognition of the Genocide by Turkey. Such a development would greatly improve the psychological aspects of the country's security as Armenia currently neighbors two genocidal regimes that have yet to admit their crime.
Wednesday, April 23, 2008
Wednesday, April 23, 2008
ՆԵՐՍԻՑ ԵՎ ԴՐՍԻՑ ՊԱՐՏԱԴՐՎԱԾ ՏԵՂԵԿԱՏՎԱԿԱՆ-ՀՈԳԵԲԱՆԱԿԱՆ ՊԱՏԵՐԱԶՄ
Հետընտրական ընդվզումների մասնակիցների հետ զրույցներում ինձ անհանգստացնում է նրանց համատարած անտարբերությունը երկրի ճակատագրի նկատմամբ: Եթե իրենց չի հաջողվել վերստին գալ իշխանության, ապա թող այն վերանա: Մեկին դիմեցի, թե ինչո՞ւ է տեսանյութեր ու այլ տեղեկություններ հաղորդում Բաքու, նա պատասխանեց. «Թող ադրբեջանցիները գան ու ժողովրդավարություն հաստատեն Հայաստանում»: Անմիջապես հիշեցի 1918-ին բոլշեւիկների քարոզարշավը հայկական բանակի շարքերում. «Մի՛ կռվեք թուրքական բանակի դեմ, քանի որ նրանք գալիս են ձեզ ազատելու դաշնակցականների ճիրաններից»: Ու հայ զինվորներից շատերը թողնում էին դիրքերը, հեռանում: Այդպես թշնամուն զիջեցինք մեր երկրի մեծ մասը: Այսօրվա հակապետական քարոզչության տեղեկատուներն արտակարգ իրավիճակի հաստատումից հետո տեղեկություններ էին հավաքում Երեւան մտցված զորքերի մասին ու տեղեկությունները հաղորդում Բաքու: Հենց Մատաղիսի գնդի մասին տեղեկությունն էլ հիմք դարձավ ադրբեջանական բանակի հրամանատարության համար, որ շտապ գործողություններ սկսեն Լեւոնարխի ուղղությամբ: Կարծում եմ, որ Ադրբեջանի լեւոնական հայ բարեկամները արջի ծառայություն մատուցեցին «Հայաստանում ժողովրդավարական կարգեր հաստատելու» հրավիրված ադրբեջանցի զինվորականներին:
Այս ամենից հետո էլ ես չեմ հավատում, նույնիսկ չեմ ուզում հավատալ այն լուրին, թե իբր երկրի առաջին նախագահ Լ. Տեր-Պետրոսյանը նախընտրական օրերին Մոսկվայում հանդիպել է Ալիեւի ուղարկած մարդուն, նրանից ստացել 200 միլիոն դոլար, դրանից 150-ը ուղարկել է արտասահմանյան բանկերից մեկի իր հաշվին, մնացածը բերել Երեւան` հեղաշրջումը ֆինանսավորելու համար: Նույնիսկ կասեի, որ այս լուրը շատ նման է իր թիմակիցների կողմից հորինվող ու տարածվող տեղեկություններին: «Ամեն գնով դեմոկրատիա» ծրագրով զինված տղաները համացանցով հազարավոր նյութեր են ուղարկում միջազգային ատյաններին եւ ուրախանում, որ Հայաստանի վերաբերյալ «Հազարամյակի մարտահրավերներ» ծրագրերը սառեցվել են, որ Հայաստանի «հարցը» կքննարկվի Ստրասբուրգում, որ Բուշը չի շնորհավորել Ս. Սարգսյանին նախագահական ընտրություններում հաղթանակի առիթով, որ զբոսաշրջությունը երկրում մարտիմեկյան իրադարձությունների հետեւանքով անկում է ապրում, տխրում են, որ ադրբեջանական բանակի գործողությունը Լեւոնարխում տապալվել է, որ ամերիկյան պետդեպարտամենտը հայաստանյան նախագահական ընտրությունները օրինական է ճանաչել, որ երկիրը ցնցումներից հետո աստիճանաբար խելքի է գալիս:
Սակայն Հայաստանի Հանրապետության համար ամենավտանգավոր հետեւանքը քաղաքական վերնախավի մեջ առաջացած ճեղքվածքն է, որի վերացման համար իշխանությունները ոչինչ չեն ձեռնարկում: Հավանաբար, համապատասխան պետական մարմինները չգիտեն էլ, թե ինչ է «քաղաքական վերնախավի անվտանգություն» հասկացությունը:
Տեղեկատվական պատերազմում Հայաստանի Հանրապետությունը զգալիորեն զիջում է թուրք-ադրբեջանական միացյալ քարոզչությանը: Իսկ դրան չի կարող դիմակայել նույնիսկ ներքին հասարակական միակամ կարծիքը, ուր մնաց թե ներքին ճգնաժամի պայմաններում:
ՀՀ առաջին նախագահի ու նրա համախոհների գործողությունների վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ նրա թիմը պետական կառույցներին գերազանցում էր տեղեկատվական-հոգեբանական պատերազմ վարելու, միջազգային ատյաններում իր նկատմամբ դրական կարծիք ձեւավորելու գործում: Զարմանալի է, որ առաջին նախագահն իր այս ունակություններով ժամանակին ամենեւին չփայլեց ադրբեջանական քարոզչության դեմ պայքարում: Ժամանակին նրա ստեղծած տեղեկատվության նախարարությունը լցվել էր գործից անտեղյակ մարդկանցով, ուստի եւ չգործեց: Ըստ երեւույթին, նախագահն էլ չէր ուզում, որ այն գործի: Իսկ ահա նրա թիմն այսօր պետական ապարատին բացարձակ գերազանցեց թե՛ ինտերնետում եւ թե՛ մամուլում` հասարակական երեւույթները գնահատելու եւ իր օգտին ծառայեցնելու կարողությամբ: Փաստորեն այն ողողված էր հակաիշխանական, կառավարության անդամներին վարկաբեկող տեղեկատվությամբ: Այս պայմաններում չկար ԶԼՄ-ների աշխատանքը համակարգող այն օղակը, որը կառներ ստահոդ լուրերի դեմը:
Երկրում առաջացած քաղաքական ճգնաժամը, ապակողմնորոշող լուրերի անարգել տարածումը ցույց են տալիս, որ ՀՀ-ում բացակայում է նախագահի եւ կառավարության` հակաճգնաժամային գործողությունների համակարգումը:
Իսկ երկրի ներսում ու դրսում հասարակական կարծիքը ՀՀ իշխանությունների օգտին չէ: Արդեն ի հայտ է գալիս, որ երկրորդ նախագահի գործունեության գլխավոր ուղղություններից մեկը պետք է լիներ ՀՀ օգտին միջազգային ու ներքին հասարակական դրական կարծիքի ձեւավորման համար համապատասխան համակարգի ստեղծումը: Իսկ ահա սովորական է դարձել երկրին պարտադրված տեղեկատվական-հոգեբանական պատերազմի բեռը ղեկավարի կողմից համապատասխան համակարգի ստեղծման փոխարեն անհատապես կրելը, որը անհնար է եւ խիստ վտանգավոր, քանի որ կարող է բերել լուրջ պարտության:
Հաճախ են մամուլում, հեռուստառադիոզրույցներում արտահայտում այն կարծիքը, թե իբր անհնար է երկխոսությունը: Ըստ իս, երկխոսություն միշտ էլ եղել է, միայն թե որ պահին` ինչ լեզվով, իրավիճակն է թելադրել: Նախընտրական շրջանում իրար հետ հեռակա կարգով «խոսում» էին ընտրողների հետ հանդիպումներում, հետընտրական օրերին կողմերն իրար հետ խոսում էին հանրահավաքային ելույթներով, ԶԼՄ-ների հրապարակումներով, մարտի մեկի գիշերը իրար հետ սկսեցին «խոսել» քարկոծելով (հիշեցնեմ, որ մարտի մեկին առաջին նախագահի «պայքար, պայքարում» «քարը» ամենակարեւոր տարրն էր համարվում ), կրակոցներով, հրկիզելով: Իսկ դեմ առ դեմ նստելու կարիքը պետք է հասունանա: Նման «բերքը» ժամանակից շուտ քաղելը սխալ կլիներ:
Անշուշտ, կան հասարակության մեջ որոշ երեւույթների մեղմացման միջոցներ, որոնք պետք է կիրառվեն հարմար պահերին: Երբ այդ պահերը բաց ես թողնում ու դրա փոխարեն կրկին մկաններ ես ցույց տալիս, միանգամայն հակառակ էֆեկտն է ստացվում: Այս պարագայում անհրաժեշտ է մշակել հասարակական անցանկալի երեւույթների կանխման կամ մեղմացման մեխանիզմներ:
Վերջերս խիստ թեժացել է թուրք-ադրբեջանական քարոզչական մեքենայի կողմից տեղեկատվական պատերազմը, որը, ըստ էության, օգտվելով ՀՀ ներքին քաղաքական ճգնաժամից, արդեն կիրառում է տեղեկատվական-հոգեբանական ահաբեկչություն: Այս պայմաններում խիստ վտանգված է նաեւ երկրի քաղաքական վերնախավը, ինչն էլ կապված է երկրի անվտանգության խնդրի հետ: Ինչպես երեւում է, բացակայում է վտանգի գնահատման ու պաշտպանական համակարգում անվտանգության միջոցների ձեռնարկումը: Համացանցում հայաստանյան լրատվամիջոցները զգալիորեն զիջում են ադրբեջանականին: Բաքվի պետական «Apa.az» ու հասարակական «Day.az» լրատվական գործակալությունները Հայաստանում մրցակիցներ չունեն: Եթե «Apa.az»-ը թարգմանվում է յոթ լեզուներով, ապա Արմենպրեսը` երեք: «Apa.az»-ը օրական այցելուների թվով մի քանի անգամ գերազանցում է Արմենպրեսին, էլ չեմ ասում աշխարհի տեղեկատվական այլ գործակալությունների հետ նյութերի փոխանակման հնարավորությունների մասին: «Day.az»-ը եւս ՀՀ-ում մրցակից չունի: Նույնիսկ հայաստանյան իրադարձությունների մասին տեղեկություն ստանալու համար շատերը դիմում են «Day.az»-ին: Լավ կազմակերպված տեղեկատվական համակարգով կարելի է շատ ավելի մեծ հաջողությունների հասնել, իսկ անտեսելու դեպքում երկիրը միշտ էլ կարող է փլուզման եզրին հայտնվել:
Հոգեբանական պաշտպանվածությանն անտեղյակ մարդիկ այն անհեթեթություն են համարում, բայց ահա այսօրվա վտանգավոր իրավիճակը ցույց է տալիս, թե ինչքան վտանգավոր է այս գործոնը անտեսելը: Լուրջ խնդիր է նաեւ քաղաքական վերնախավի հոգեբանական անվտանգության կազմակերպումը:
Նկատի ունենալով Հայաստանի Հանրապետությունում ստեղծված ճգնաժամային իրավիճակը, առաջարկում եմ հիմնել տեղեկատվական-վերլուծական բյուրո, որի կազմում պետք է ընդգրկել.
1. էլեկտրոնային ԶԼՄ-ների, համացանցի բաժին,
2. մամուլի եւ ռադիո-հեռուստատեսության բաժին,
3. պետական իշխանությունների, ուժային կառույցների եւ մարզերի հետ համագործակցության բաժին,
4. սփյուռքի եւ նրա ԶԼՄ-ի հետ համագործակցության բաժին,
5. վերլուծական կենտրոն:
Արտակարգ իրավիճակներում անհրաժեշտություն կա ստեղծելու արագ արձագանքման ջոկատ, քանի որ հաճախ անհրաժեշտ է լինում հակաքարոզչական հատուկ առաջադրանքներ իրականացնել:
Երկրորդ նախագահը հաջորդին ու նրա թիմին որպես ժառանգություն է թողել նաեւ հասարակության մեջ ու քաղաքական վերնախավում երկրի համար վտանգավոր ճեղքվածք: Նոր նախագահն ու նոր վարչապետը իրենց նոր թիմով կկարողանա՞ն ճիշտ քայլերով կանխել ներքին ու արտաքին թշնամիների ստեղծած վտանգները: Կարծում եմ, ելքերից մեկն էլ ճիշտ ընտրված կադրերով տեղեկատվական համակարգի ստեղծումն է:
ԲԱԿՈՒՐ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ
Այս ամենից հետո էլ ես չեմ հավատում, նույնիսկ չեմ ուզում հավատալ այն լուրին, թե իբր երկրի առաջին նախագահ Լ. Տեր-Պետրոսյանը նախընտրական օրերին Մոսկվայում հանդիպել է Ալիեւի ուղարկած մարդուն, նրանից ստացել 200 միլիոն դոլար, դրանից 150-ը ուղարկել է արտասահմանյան բանկերից մեկի իր հաշվին, մնացածը բերել Երեւան` հեղաշրջումը ֆինանսավորելու համար: Նույնիսկ կասեի, որ այս լուրը շատ նման է իր թիմակիցների կողմից հորինվող ու տարածվող տեղեկություններին: «Ամեն գնով դեմոկրատիա» ծրագրով զինված տղաները համացանցով հազարավոր նյութեր են ուղարկում միջազգային ատյաններին եւ ուրախանում, որ Հայաստանի վերաբերյալ «Հազարամյակի մարտահրավերներ» ծրագրերը սառեցվել են, որ Հայաստանի «հարցը» կքննարկվի Ստրասբուրգում, որ Բուշը չի շնորհավորել Ս. Սարգսյանին նախագահական ընտրություններում հաղթանակի առիթով, որ զբոսաշրջությունը երկրում մարտիմեկյան իրադարձությունների հետեւանքով անկում է ապրում, տխրում են, որ ադրբեջանական բանակի գործողությունը Լեւոնարխում տապալվել է, որ ամերիկյան պետդեպարտամենտը հայաստանյան նախագահական ընտրությունները օրինական է ճանաչել, որ երկիրը ցնցումներից հետո աստիճանաբար խելքի է գալիս:
Սակայն Հայաստանի Հանրապետության համար ամենավտանգավոր հետեւանքը քաղաքական վերնախավի մեջ առաջացած ճեղքվածքն է, որի վերացման համար իշխանությունները ոչինչ չեն ձեռնարկում: Հավանաբար, համապատասխան պետական մարմինները չգիտեն էլ, թե ինչ է «քաղաքական վերնախավի անվտանգություն» հասկացությունը:
Տեղեկատվական պատերազմում Հայաստանի Հանրապետությունը զգալիորեն զիջում է թուրք-ադրբեջանական միացյալ քարոզչությանը: Իսկ դրան չի կարող դիմակայել նույնիսկ ներքին հասարակական միակամ կարծիքը, ուր մնաց թե ներքին ճգնաժամի պայմաններում:
ՀՀ առաջին նախագահի ու նրա համախոհների գործողությունների վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ նրա թիմը պետական կառույցներին գերազանցում էր տեղեկատվական-հոգեբանական պատերազմ վարելու, միջազգային ատյաններում իր նկատմամբ դրական կարծիք ձեւավորելու գործում: Զարմանալի է, որ առաջին նախագահն իր այս ունակություններով ժամանակին ամենեւին չփայլեց ադրբեջանական քարոզչության դեմ պայքարում: Ժամանակին նրա ստեղծած տեղեկատվության նախարարությունը լցվել էր գործից անտեղյակ մարդկանցով, ուստի եւ չգործեց: Ըստ երեւույթին, նախագահն էլ չէր ուզում, որ այն գործի: Իսկ ահա նրա թիմն այսօր պետական ապարատին բացարձակ գերազանցեց թե՛ ինտերնետում եւ թե՛ մամուլում` հասարակական երեւույթները գնահատելու եւ իր օգտին ծառայեցնելու կարողությամբ: Փաստորեն այն ողողված էր հակաիշխանական, կառավարության անդամներին վարկաբեկող տեղեկատվությամբ: Այս պայմաններում չկար ԶԼՄ-ների աշխատանքը համակարգող այն օղակը, որը կառներ ստահոդ լուրերի դեմը:
Երկրում առաջացած քաղաքական ճգնաժամը, ապակողմնորոշող լուրերի անարգել տարածումը ցույց են տալիս, որ ՀՀ-ում բացակայում է նախագահի եւ կառավարության` հակաճգնաժամային գործողությունների համակարգումը:
Իսկ երկրի ներսում ու դրսում հասարակական կարծիքը ՀՀ իշխանությունների օգտին չէ: Արդեն ի հայտ է գալիս, որ երկրորդ նախագահի գործունեության գլխավոր ուղղություններից մեկը պետք է լիներ ՀՀ օգտին միջազգային ու ներքին հասարակական դրական կարծիքի ձեւավորման համար համապատասխան համակարգի ստեղծումը: Իսկ ահա սովորական է դարձել երկրին պարտադրված տեղեկատվական-հոգեբանական պատերազմի բեռը ղեկավարի կողմից համապատասխան համակարգի ստեղծման փոխարեն անհատապես կրելը, որը անհնար է եւ խիստ վտանգավոր, քանի որ կարող է բերել լուրջ պարտության:
Հաճախ են մամուլում, հեռուստառադիոզրույցներում արտահայտում այն կարծիքը, թե իբր անհնար է երկխոսությունը: Ըստ իս, երկխոսություն միշտ էլ եղել է, միայն թե որ պահին` ինչ լեզվով, իրավիճակն է թելադրել: Նախընտրական շրջանում իրար հետ հեռակա կարգով «խոսում» էին ընտրողների հետ հանդիպումներում, հետընտրական օրերին կողմերն իրար հետ խոսում էին հանրահավաքային ելույթներով, ԶԼՄ-ների հրապարակումներով, մարտի մեկի գիշերը իրար հետ սկսեցին «խոսել» քարկոծելով (հիշեցնեմ, որ մարտի մեկին առաջին նախագահի «պայքար, պայքարում» «քարը» ամենակարեւոր տարրն էր համարվում ), կրակոցներով, հրկիզելով: Իսկ դեմ առ դեմ նստելու կարիքը պետք է հասունանա: Նման «բերքը» ժամանակից շուտ քաղելը սխալ կլիներ:
Անշուշտ, կան հասարակության մեջ որոշ երեւույթների մեղմացման միջոցներ, որոնք պետք է կիրառվեն հարմար պահերին: Երբ այդ պահերը բաց ես թողնում ու դրա փոխարեն կրկին մկաններ ես ցույց տալիս, միանգամայն հակառակ էֆեկտն է ստացվում: Այս պարագայում անհրաժեշտ է մշակել հասարակական անցանկալի երեւույթների կանխման կամ մեղմացման մեխանիզմներ:
Վերջերս խիստ թեժացել է թուրք-ադրբեջանական քարոզչական մեքենայի կողմից տեղեկատվական պատերազմը, որը, ըստ էության, օգտվելով ՀՀ ներքին քաղաքական ճգնաժամից, արդեն կիրառում է տեղեկատվական-հոգեբանական ահաբեկչություն: Այս պայմաններում խիստ վտանգված է նաեւ երկրի քաղաքական վերնախավը, ինչն էլ կապված է երկրի անվտանգության խնդրի հետ: Ինչպես երեւում է, բացակայում է վտանգի գնահատման ու պաշտպանական համակարգում անվտանգության միջոցների ձեռնարկումը: Համացանցում հայաստանյան լրատվամիջոցները զգալիորեն զիջում են ադրբեջանականին: Բաքվի պետական «Apa.az» ու հասարակական «Day.az» լրատվական գործակալությունները Հայաստանում մրցակիցներ չունեն: Եթե «Apa.az»-ը թարգմանվում է յոթ լեզուներով, ապա Արմենպրեսը` երեք: «Apa.az»-ը օրական այցելուների թվով մի քանի անգամ գերազանցում է Արմենպրեսին, էլ չեմ ասում աշխարհի տեղեկատվական այլ գործակալությունների հետ նյութերի փոխանակման հնարավորությունների մասին: «Day.az»-ը եւս ՀՀ-ում մրցակից չունի: Նույնիսկ հայաստանյան իրադարձությունների մասին տեղեկություն ստանալու համար շատերը դիմում են «Day.az»-ին: Լավ կազմակերպված տեղեկատվական համակարգով կարելի է շատ ավելի մեծ հաջողությունների հասնել, իսկ անտեսելու դեպքում երկիրը միշտ էլ կարող է փլուզման եզրին հայտնվել:
Հոգեբանական պաշտպանվածությանն անտեղյակ մարդիկ այն անհեթեթություն են համարում, բայց ահա այսօրվա վտանգավոր իրավիճակը ցույց է տալիս, թե ինչքան վտանգավոր է այս գործոնը անտեսելը: Լուրջ խնդիր է նաեւ քաղաքական վերնախավի հոգեբանական անվտանգության կազմակերպումը:
Նկատի ունենալով Հայաստանի Հանրապետությունում ստեղծված ճգնաժամային իրավիճակը, առաջարկում եմ հիմնել տեղեկատվական-վերլուծական բյուրո, որի կազմում պետք է ընդգրկել.
1. էլեկտրոնային ԶԼՄ-ների, համացանցի բաժին,
2. մամուլի եւ ռադիո-հեռուստատեսության բաժին,
3. պետական իշխանությունների, ուժային կառույցների եւ մարզերի հետ համագործակցության բաժին,
4. սփյուռքի եւ նրա ԶԼՄ-ի հետ համագործակցության բաժին,
5. վերլուծական կենտրոն:
Արտակարգ իրավիճակներում անհրաժեշտություն կա ստեղծելու արագ արձագանքման ջոկատ, քանի որ հաճախ անհրաժեշտ է լինում հակաքարոզչական հատուկ առաջադրանքներ իրականացնել:
Երկրորդ նախագահը հաջորդին ու նրա թիմին որպես ժառանգություն է թողել նաեւ հասարակության մեջ ու քաղաքական վերնախավում երկրի համար վտանգավոր ճեղքվածք: Նոր նախագահն ու նոր վարչապետը իրենց նոր թիմով կկարողանա՞ն ճիշտ քայլերով կանխել ներքին ու արտաքին թշնամիների ստեղծած վտանգները: Կարծում եմ, ելքերից մեկն էլ ճիշտ ընտրված կադրերով տեղեկատվական համակարգի ստեղծումն է:
ԲԱԿՈՒՐ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ
ԲԱՑԱՌԻԿՈՒԹՅՈՒՆՆ ԱԶԳԻ ՈՒԺԵՂ ԿՈՂՄԸ ՉԷ
Հայոց ցեղասպանության տարելիցի կապակցությամբ ռուսական մամուլում հրապարակվող նյութերի մեջ երեւում են մոտիվներ, որոնք նախկինում առանձնակի ուշադրության չէին արժանանում: Խոսքը վերաբերում է Իսրայելի եւ առհասարակ հրեաների կողմից մեր ազգային ողբերգությունը չընդունելուն: «Հրեաների ու հայերի զանգվածային ոչնչացման զոհերի հիշատակի օրերը շատ մոտ են իրար՝ ապրիլի 30-ին եւ 24-ին: Սակայն ցեղասպանության զոհ դարձած մի ժողովուրդը չի ուզում ճանաչել մյուսի ողբերգությունը», գրում է թերթերից մեկը:
Գուցե հայերս վաղուց գիտենք եւ շատ ավելին, թե ինչու են հրեաներն այդպես վարվում: Սակայն վերոնշյալ հրապարակումները շահեկան են այն առումով, որ տալիս են իրենց մեկնաբանությունները եւ առնվազն տարակուսանք են հայտնում հրեաների ոչ այնքան բարոյական կեցվածքի համար:
Անշուշտ նշվում է, որ Իսրայելը «սրթսրթում» է մուսուլմանական Թուրքիայի հետ ունեցած հարաբերությունների համար, պարտական է նրան իր ճանաչման համար եւ որի հետ բազմապլան, այդ թվում նաեւ ռազմական, համագործակցությունից քաղում է քաղաքական ու տնտեսական մեծ շահաբաժիններ: Բացի այդ, բնավ էլ հայամետ չէ Թուրքիայի բավական ազդեցիկ հրեական համայնքը:
Սակայն, ռուս հեղինակների կարծիքով, ամենակարեւորն այդ հարցում այն է, որ հրեաները միայն իրենց Հոլոքոսթն են համարում ցեղասպանություն եւ հայերի սպանդի հետ մեկտեղ չեն ընդունում ասորիների, գնչուների, սլավոնների եւ մյուսների ողբերգությունը: Եվ վախենում են, որ, ասենք, հայերի ցեղասպանությունն ընդունելուց հետո իրենց «եզակիությունը» կտուժի, կկորցնի հրատապությունը:
Չէ՞ որ նրանք հսկայական նյութական փոխհատուցումներ են ստանում, ընդ որում ոչ միայն Գերմանիայից: Եվ ի՜նչ հնարքի ասես չեն դիմում հրեաներն իրենց այդ «բացառիկությունը» տարբերակելու եւ հաստատելու համար: Օրինակ, նրանք գտնում են, որ եթե հայերը «խելք» ունենային, ապա մահմեդականություն կընդունեին եւ չէին ենթարկվի բռնության: Իսկ ահա, խեղճ հրեաները Երկրորդ աշխարհամարտի ժամանակ զուրկ էին նմանատիպ հնարավորությունից:
«Բացառիկությունը երբեք չի եղել որեւէ ազգի ուժեղ կողմը: Ըստ երեւույթին Իսրայելում ոմանք մոռացել են այդ մասին», դառնությամբ արձանագրվում է հոդվածներից մեկում:
ՌՈՒԲԵՆ ՀԱՅՐԱՊԵՏՅԱՆ, Մոսկվա
Գուցե հայերս վաղուց գիտենք եւ շատ ավելին, թե ինչու են հրեաներն այդպես վարվում: Սակայն վերոնշյալ հրապարակումները շահեկան են այն առումով, որ տալիս են իրենց մեկնաբանությունները եւ առնվազն տարակուսանք են հայտնում հրեաների ոչ այնքան բարոյական կեցվածքի համար:
Անշուշտ նշվում է, որ Իսրայելը «սրթսրթում» է մուսուլմանական Թուրքիայի հետ ունեցած հարաբերությունների համար, պարտական է նրան իր ճանաչման համար եւ որի հետ բազմապլան, այդ թվում նաեւ ռազմական, համագործակցությունից քաղում է քաղաքական ու տնտեսական մեծ շահաբաժիններ: Բացի այդ, բնավ էլ հայամետ չէ Թուրքիայի բավական ազդեցիկ հրեական համայնքը:
Սակայն, ռուս հեղինակների կարծիքով, ամենակարեւորն այդ հարցում այն է, որ հրեաները միայն իրենց Հոլոքոսթն են համարում ցեղասպանություն եւ հայերի սպանդի հետ մեկտեղ չեն ընդունում ասորիների, գնչուների, սլավոնների եւ մյուսների ողբերգությունը: Եվ վախենում են, որ, ասենք, հայերի ցեղասպանությունն ընդունելուց հետո իրենց «եզակիությունը» կտուժի, կկորցնի հրատապությունը:
Չէ՞ որ նրանք հսկայական նյութական փոխհատուցումներ են ստանում, ընդ որում ոչ միայն Գերմանիայից: Եվ ի՜նչ հնարքի ասես չեն դիմում հրեաներն իրենց այդ «բացառիկությունը» տարբերակելու եւ հաստատելու համար: Օրինակ, նրանք գտնում են, որ եթե հայերը «խելք» ունենային, ապա մահմեդականություն կընդունեին եւ չէին ենթարկվի բռնության: Իսկ ահա, խեղճ հրեաները Երկրորդ աշխարհամարտի ժամանակ զուրկ էին նմանատիպ հնարավորությունից:
«Բացառիկությունը երբեք չի եղել որեւէ ազգի ուժեղ կողմը: Ըստ երեւույթին Իսրայելում ոմանք մոռացել են այդ մասին», դառնությամբ արձանագրվում է հոդվածներից մեկում:
ՌՈՒԲԵՆ ՀԱՅՐԱՊԵՏՅԱՆ, Մոսկվա
«Ի՞ՆՉ ՏԵՂԻ ՈՒՆԵՑԱՎ ԱՊՐԻԼԻ 24-ԻՆ» ԹԵՄԱՅՈՎ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄ ՍՏԱՄԲՈՒԼՈՒՄ
Մասնակիցների թվում է Լոնդոնի «Կոմիտաս» ինստիտուտի տնօրեն Արա Սարաֆյանը
Յուրաքանչյուր տարի ապրիլի 24-ին Հայաստանն ու հայկական սփյուռքը հարգանքի տուրք են մատուցում Մեծ եղեռնի զոհերի հիշատակին: Համայն հայությանը վշտակցում են նաեւ աշխարհի տարբեր երկրներում: Միջոցառումներ են կազմակերպվում ԱՄՆ-ում, Ֆրանսիայում, Ռուսաստանում, Իտալիայում, Բուլղարիայում, Հունաստանում, Կիպրոսում, Լիբանանում, արաբական եւ լատինամերիկյան երկրներում, Իրանում: Այդ երկրների շարքին միանում են Լեհաստանը, Վրաստանը եւ, «Միլլիեթի» հեղինակ Սեմիհ Իդիզի վկայությամբ, Իսրայելը:
Այլ կերպ, տարեցտարի աճում է Մեծ եղեռնի զոհերի հիշատակը հարգող երկրների շարքը: Այս երկրներում կազմակերպվող միջոցառումները դառնում են բազմազան, իրականացվում են որոշակի ծրագրի շրջանակներում, եւ դրանց իրականացումը չի սահմանափակվում ապրիլի 24-ով, այլ՝ տեւում է ապրիլի 20-27-ը:
Այս տարի միջոցառումների մեկշաբաթյա ծրագրեր իրականացվում են Մոսկվայում, Փարիզում, Լոս Անջելեսում եւ այլուր: Հայկական կազմակերպությունների նախաձեռնությամբ իրականացվող ծրագրերին ոչ հայկական կազմակերպությունների ներգրավվածությունն ու օտարերկրյա պետական, հասարակական, քաղաքական գործիչների մասնակցությունն ավելի ներկայացուցչական են դարձնում Մեծ եղեռնի զոհերի ոգեկոչումը:
Անկարայում գործող Եվրասիական ռազմավարական հետազոտությունների կենտրոնի հայկական ուսումնասիրությունների ինստիտուտի փորձագետ Յըլդըզ Դեւեջին նույն ինստիտուտի ամենօրյա տեղեկագրի ապրիլի 21-ի համարում ուշադրություն է հրավիրել հենց այդ հանգամանքի վրա եւ ընդգծել է, որ Մեծ եղեռնի զոհերի հիշատակին նվիրված մեկշաբաթյա միջոցառումները Մոսկվայում կազմակերպել է Ռուսաստանի հայերի միությունը, իսկ ապրիլի 20-27-ը Կալիֆոռնիայում «Հայերի ցեղասպանության հիշատակի օր» է հռչակել նահանգապետ Առնոլդ Շվարցենեգերը:
Փորձագետը մեկնաբանությամբ նշում է նաեւ «Ի՞նչ տեղի ունեցավ ապրիլի 24-ին» թեմայով Ստամբուլի Բիլգի համալսարանում նույն օրը կազմակերպվող միջոցառման մասին: Մինչ նրա մեկնաբանությանն անդրադառնալը, ասենք, որ այս միջոցառումը կազմակերպել է Մարդու իրավունքների միության Ստամբուլի մասնաճյուղը: Միջոցառմանը հրավիրվել է Լոնդոնի «Կոմիտաս» ինստիտուտի տնօրեն Արա Սարաֆյանը: Նա հանդես կգա «Ինչո՞ւ հայերը Հայոց ցեղասպանության սկզբնավորումը պայմանավորում են ապրիլի 24-ով» զեկուցմամբ:
Թեեւ միջոցառման մասնակիցների թիվը խիստ սահմանափակ է, սակայն զեկուցողների թվում է հայտնի հրատարակիչ, մարդու իրավունքների պաշտպան Ռագըփ Զարաքոլուն: Նրա զեկուցումը վերնագրված է հետեւյալ կերպ. «Ապրիլի 24-ը մտավորականության ոչնչացման սկզբնավորում»: Մեկ այլ զեկուցողի՝ Մարդու իրավունքների միության նախկին փոխնախագահ Էրեն Քեսքինի թեման է. «1915-ի ապրիլի 24-ը մարդու իրավունքների տեսանկյունից», իսկ Էրդողան Այդընինը՝ «Պատմական գիտակցությունն ու հաշտեցումը պատմության հետ»:
Դեռեւս առիթ կունենանք անդրադառնալու Ստամբուլում կազմակերպված վերոհիշյալ միջոցառմանը: Պարզապես Եվրասիական ռազմավարական հետազոտությունների հայկական ուսումնասիրությունների ինստիտուտի փորձագետ Յըլդըզ Դեւեջին ընդգծում է, որ միջոցառման կազմակերպիչների նկատառումներով ապրիլի 24-ի առնչությամբ սփյուռքում եւ Հայաստանում իրականացվող միջոցառումներին ակամա միանում է նաեւ Թուրքիան, կազմակերպիչներն անհրաժեշտ նախադրյալներ են ստեղծում երկրում Հայոց ցեղասպանության պնդումների պաշտպանությանը նպատակամղված հետագա միջոցառումների համար:
Հ. ՉԱՔՐՅԱՆ
Յուրաքանչյուր տարի ապրիլի 24-ին Հայաստանն ու հայկական սփյուռքը հարգանքի տուրք են մատուցում Մեծ եղեռնի զոհերի հիշատակին: Համայն հայությանը վշտակցում են նաեւ աշխարհի տարբեր երկրներում: Միջոցառումներ են կազմակերպվում ԱՄՆ-ում, Ֆրանսիայում, Ռուսաստանում, Իտալիայում, Բուլղարիայում, Հունաստանում, Կիպրոսում, Լիբանանում, արաբական եւ լատինամերիկյան երկրներում, Իրանում: Այդ երկրների շարքին միանում են Լեհաստանը, Վրաստանը եւ, «Միլլիեթի» հեղինակ Սեմիհ Իդիզի վկայությամբ, Իսրայելը:
Այլ կերպ, տարեցտարի աճում է Մեծ եղեռնի զոհերի հիշատակը հարգող երկրների շարքը: Այս երկրներում կազմակերպվող միջոցառումները դառնում են բազմազան, իրականացվում են որոշակի ծրագրի շրջանակներում, եւ դրանց իրականացումը չի սահմանափակվում ապրիլի 24-ով, այլ՝ տեւում է ապրիլի 20-27-ը:
Այս տարի միջոցառումների մեկշաբաթյա ծրագրեր իրականացվում են Մոսկվայում, Փարիզում, Լոս Անջելեսում եւ այլուր: Հայկական կազմակերպությունների նախաձեռնությամբ իրականացվող ծրագրերին ոչ հայկական կազմակերպությունների ներգրավվածությունն ու օտարերկրյա պետական, հասարակական, քաղաքական գործիչների մասնակցությունն ավելի ներկայացուցչական են դարձնում Մեծ եղեռնի զոհերի ոգեկոչումը:
Անկարայում գործող Եվրասիական ռազմավարական հետազոտությունների կենտրոնի հայկական ուսումնասիրությունների ինստիտուտի փորձագետ Յըլդըզ Դեւեջին նույն ինստիտուտի ամենօրյա տեղեկագրի ապրիլի 21-ի համարում ուշադրություն է հրավիրել հենց այդ հանգամանքի վրա եւ ընդգծել է, որ Մեծ եղեռնի զոհերի հիշատակին նվիրված մեկշաբաթյա միջոցառումները Մոսկվայում կազմակերպել է Ռուսաստանի հայերի միությունը, իսկ ապրիլի 20-27-ը Կալիֆոռնիայում «Հայերի ցեղասպանության հիշատակի օր» է հռչակել նահանգապետ Առնոլդ Շվարցենեգերը:
Փորձագետը մեկնաբանությամբ նշում է նաեւ «Ի՞նչ տեղի ունեցավ ապրիլի 24-ին» թեմայով Ստամբուլի Բիլգի համալսարանում նույն օրը կազմակերպվող միջոցառման մասին: Մինչ նրա մեկնաբանությանն անդրադառնալը, ասենք, որ այս միջոցառումը կազմակերպել է Մարդու իրավունքների միության Ստամբուլի մասնաճյուղը: Միջոցառմանը հրավիրվել է Լոնդոնի «Կոմիտաս» ինստիտուտի տնօրեն Արա Սարաֆյանը: Նա հանդես կգա «Ինչո՞ւ հայերը Հայոց ցեղասպանության սկզբնավորումը պայմանավորում են ապրիլի 24-ով» զեկուցմամբ:
Թեեւ միջոցառման մասնակիցների թիվը խիստ սահմանափակ է, սակայն զեկուցողների թվում է հայտնի հրատարակիչ, մարդու իրավունքների պաշտպան Ռագըփ Զարաքոլուն: Նրա զեկուցումը վերնագրված է հետեւյալ կերպ. «Ապրիլի 24-ը մտավորականության ոչնչացման սկզբնավորում»: Մեկ այլ զեկուցողի՝ Մարդու իրավունքների միության նախկին փոխնախագահ Էրեն Քեսքինի թեման է. «1915-ի ապրիլի 24-ը մարդու իրավունքների տեսանկյունից», իսկ Էրդողան Այդընինը՝ «Պատմական գիտակցությունն ու հաշտեցումը պատմության հետ»:
Դեռեւս առիթ կունենանք անդրադառնալու Ստամբուլում կազմակերպված վերոհիշյալ միջոցառմանը: Պարզապես Եվրասիական ռազմավարական հետազոտությունների հայկական ուսումնասիրությունների ինստիտուտի փորձագետ Յըլդըզ Դեւեջին ընդգծում է, որ միջոցառման կազմակերպիչների նկատառումներով ապրիլի 24-ի առնչությամբ սփյուռքում եւ Հայաստանում իրականացվող միջոցառումներին ակամա միանում է նաեւ Թուրքիան, կազմակերպիչներն անհրաժեշտ նախադրյալներ են ստեղծում երկրում Հայոց ցեղասպանության պնդումների պաշտպանությանը նպատակամղված հետագա միջոցառումների համար:
Հ. ՉԱՔՐՅԱՆ
ՇՎԵԴԱԿԱՆ ԱՐԽԻՎՆԵՐԸ ՀԱՍՏԱՏՈՒՄ ԵՆ` ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ ԷՐ
Բրիտանացի դիվանագետ եւ քաղաքական գործիչ Էդմընդ Բըրքը մի առիթով ասել է, որ «չարի հաղթանակը կախված է նրանից, որ լավ ու բարի մարդիկ ոչինչ չեն անում»:
Նորահայտ փաստաթղթերը հաստատում են, որ Շվեդիան, հետեւելով արեւմտյան այլ երկրների օրինակին, լավատեղյակ լինելով 1915 թվին Օսմանյան Թուրքիայում ընթացող հայերի ցեղասպանության մանրամասնություններին, նախընտրել է չմիջամտել:
Ուսումնասիրությունները կատարվել են Ուփսալայի համալսարանում, որտեղ 1915-23 թվերի մոտ 80 արխիվային փաստաթղթերում, որ տրամադրել էին այդ ժամանակվա Թուրքիայում շվեդ դեսպան Կոոսվա Անկարսվարդը եւ զինվորական կցորդ Էյնար աֆ Վիրսենը, հաստատվում է, որ փոքրամասնությունների եւ մասնավորապես հայերի դեմ կատարվածը «ցեղասպանություն է»:
Դեսպանը 1915 թվի հուլիսի 6-ին, գրելով Շվեդիայի արտգործնախարար Կնուտ Վալենբերգին, հայտնել է, որ «օգտվելով արտաքին ճնշումների բացակայությունից, երիտասարդ թուրքերը մեկընդմիշտ վերջ են տալիս հայկական հարցին ամենապարզ միջոցով` բնաջնջելով (utrotandet) հայ ժողովրդին»: Մեկ ուրիշ զեկույցում նա օգտագործել է «utplana» բառը, որը նույն «բնաջնջել» նշանակությունն ունի: 1917 թվին Թուրքիայում համատարած սովի մասին գրելիս Շվեդիայի դեսպանատան կցորդ Ալգրենը նշում է աշխատուժի խիստ պակասի մասին, որը նա «հայկական ցեղի բնաջնջման» (utrotandet qf den armeniska rasen) հետեւանք է համարում:
Զինվորական կցորդ Վիրսենի զեկուցագրերը միեւնույն գնահատականն են տալիս կատարվածին: 1942-ին հրատարակած իր «Հիշողություններ խաղաղությունից եւ պատերազմից» (Minnen fran fred och krig) գրքում մի ամբողջ գլուխ («Մի ազգի սպանությունը» վերնագրով) նա նվիրել է հայերի ցեղասպանությանը:
Այս զեկուցագրերին ավելանում են նաեւ բազմաթիվ այլ արխիվային նյութեր, որ գրել են շվեդ միսիոներներն ու լրագրողները: Դրանք բոլորը միանշանակ բնաջնջում են որակում կատարվածը եւ մեղադրական խոսքեր ուղղում «դիտորդի» դեր կատարող արեւմտյան երկրներին:
Ուսումնասիրության արդյունքները, ըստ խմբագրությունում ստացված հաղորդագրության, որպես թեզ ներկայացվելու են Ուփսալայի համալսարանի պատմության ֆակուլտետի սեմինար-գիտաժողովի ընթացքում եւ հասանելի են լինելու նաեւ համացանցի «www.armenica.org» կայքում, որի խմբագիրն է այդ համալսարանի մագիստրատուրայի բաժնի ուսանող Վահագն Ավետյանը:
Հ. Ծ.
Նորահայտ փաստաթղթերը հաստատում են, որ Շվեդիան, հետեւելով արեւմտյան այլ երկրների օրինակին, լավատեղյակ լինելով 1915 թվին Օսմանյան Թուրքիայում ընթացող հայերի ցեղասպանության մանրամասնություններին, նախընտրել է չմիջամտել:
Ուսումնասիրությունները կատարվել են Ուփսալայի համալսարանում, որտեղ 1915-23 թվերի մոտ 80 արխիվային փաստաթղթերում, որ տրամադրել էին այդ ժամանակվա Թուրքիայում շվեդ դեսպան Կոոսվա Անկարսվարդը եւ զինվորական կցորդ Էյնար աֆ Վիրսենը, հաստատվում է, որ փոքրամասնությունների եւ մասնավորապես հայերի դեմ կատարվածը «ցեղասպանություն է»:
Դեսպանը 1915 թվի հուլիսի 6-ին, գրելով Շվեդիայի արտգործնախարար Կնուտ Վալենբերգին, հայտնել է, որ «օգտվելով արտաքին ճնշումների բացակայությունից, երիտասարդ թուրքերը մեկընդմիշտ վերջ են տալիս հայկական հարցին ամենապարզ միջոցով` բնաջնջելով (utrotandet) հայ ժողովրդին»: Մեկ ուրիշ զեկույցում նա օգտագործել է «utplana» բառը, որը նույն «բնաջնջել» նշանակությունն ունի: 1917 թվին Թուրքիայում համատարած սովի մասին գրելիս Շվեդիայի դեսպանատան կցորդ Ալգրենը նշում է աշխատուժի խիստ պակասի մասին, որը նա «հայկական ցեղի բնաջնջման» (utrotandet qf den armeniska rasen) հետեւանք է համարում:
Զինվորական կցորդ Վիրսենի զեկուցագրերը միեւնույն գնահատականն են տալիս կատարվածին: 1942-ին հրատարակած իր «Հիշողություններ խաղաղությունից եւ պատերազմից» (Minnen fran fred och krig) գրքում մի ամբողջ գլուխ («Մի ազգի սպանությունը» վերնագրով) նա նվիրել է հայերի ցեղասպանությանը:
Այս զեկուցագրերին ավելանում են նաեւ բազմաթիվ այլ արխիվային նյութեր, որ գրել են շվեդ միսիոներներն ու լրագրողները: Դրանք բոլորը միանշանակ բնաջնջում են որակում կատարվածը եւ մեղադրական խոսքեր ուղղում «դիտորդի» դեր կատարող արեւմտյան երկրներին:
Ուսումնասիրության արդյունքները, ըստ խմբագրությունում ստացված հաղորդագրության, որպես թեզ ներկայացվելու են Ուփսալայի համալսարանի պատմության ֆակուլտետի սեմինար-գիտաժողովի ընթացքում եւ հասանելի են լինելու նաեւ համացանցի «www.armenica.org» կայքում, որի խմբագիրն է այդ համալսարանի մագիստրատուրայի բաժնի ուսանող Վահագն Ավետյանը:
Հ. Ծ.
Tuesday, April 22, 2008
ԹՈՒՐՔԱԿԱՆ «ՆՅՈՒՐՆԲԵՐԳԸ
Հայոց ցեղասպանության պաշտոնական ճանաչումը թուրք պետականության կողմից (1919թ.)
«... Թուրք ժողովուրդը խոնարհում է իր գլուխը.
նա դա անում է հայ ժողովրդի համար տխրությամբ, իր համար՝ ամոթով»։
Թուրքական կառավարության 1919թ. սկզբներին անգլերեն հրատարակած գիրք-շրջաբերականից
("The Turko-Armenian Question. The Turkish Point of view")
Հայ ժողովրդի ցեղասպանությունն Օսմանյան կայսրությունում պատմության չավարտված գլուխն է, քանի դեռ ոճրագործն, ըստ արժանվույն, չի դատապարտվել, իսկ հայերը հատուցում չեն ստացել։ Եթե հրեաների դեպքում նյութական փոխհատուցումն էր, որն այսօր էլ կատարվում է Գերմանիայի կողմից, ապա հայերի համար բռնազավթված եւ հայաթափված հայրենիքի վերադարձի խնդիրն է նաեւ։
Սակայն եթե հիտլերյան վարչակարգի կատարած հանցագործությունները դատապարտվեցին համաշխարհային հասարակայնության եւ գերմանական ժողովրդի կողմից, ապա նույնը չի կարելի ասել Հայոց ցեղասպանության մասին. հայերի բռնագաղթն ու կոտորածները, իրենց մանրամասներում, մի հայտնի չափով տարբերվում են հրեաների ֆիզիկական ոչնչացումից, որովհետեւ հայերինը իր հայրենիքում ապրող ժողովրդի ցեղասպանություն էր։
Պատմության ժամանակակից թուրք կեղծարարները, ինչքան էլ փորձեն փաստաբանել Հայ Դատի անգո լինելը, մի փաստից չեն կարող գլուխները թաքցնել, որ թուրքական կառավարությունն ինքն է պետականորեն կազմակերպել «armenocid»-ը իրագործած ոճրագործների դատավարությունը (1919թ.) եւ ճանաչել ցեղասպանության փաստը։
Առաջին համաշխարհային պատերազմի ավարտից անմիջապես հետո՝ 1918թ. դեկտեմբերին, սուլթան Վահիեդդին Մուհամմեդ 6-րդը հրամայում է կառավարությանը դատական պատասխանատվության ենթարկել երիտթուրքական վարչակարգի, «Միություն եւ առաջադիմություն» կուսակցության կենտրոնական կոմիտեի անդամներին՝ պետությանը պատերազմի մեջ ներքաշելու, հայերի աքսորն ու ջարդերը կազմակերպելու մեղադրանքով։ Նույն ամսին, կառավարության որոշումով, Օսմանյան կայսրությունը բաժանվեց 10 դատաքննչական շրջանների, ստեղծվեցին հարցաքննիչ ատյաններ՝ հայոց դեմ գործադրված ոճրագործության ապացույցներ հավաքելու նպատակով, կատարվեցին բազմաթիվ ձերբակալություններ։
Թուրքական ռազմական արտակարգ ատյանը թուրք վկաների ցուցմունքների, երիտթուրքական կառավարության պաշտոնական փաստաթղթերի (պաշտոնական գրություններ, ծածկագիր հեռագրեր, հրամաններ եւ այլն) հիման վրա ապացուցված համարեց հայերի ցեղասպանության փաստը եւ դատապարտեց։ Դատավարության նյութերը, սղագրությունները տպագրված են Կ.Պոլսում 1919թ. հրատարակված թուրքերեն եւ այլալեզու թերթերում, այդ թվում՝ �Takvim-i Vekayi� («Իրադարձությունների օրացույց», այն է՝ «Լրաբեր») թուրքական պաշտոնաթերթում։
Ահա մի հատված Հայոց ցեղասպանությունն ապացուցող թուրքական դատարանի փաստաթղթերից. «...Վերջապես, երկար վարանումներից հետո, այդ դատը սկսեց երեկ։ Խիտ բազմություն էր լցվել պատերազմական ատյանի փոքր դահլիճում։ ...Թուրքական մամուլն այդ դատը պատմական է համարում։ ...Մեղադրական աթոռին նստած են մեծ վեզիր Սայիդ Հալիմ փաշան, սենատի նախագահ Խալիլ բեյը, Ահմեդ Նեսիմի բեյը, Զիա Գյոքալփը, Միդհատ Շյուքրին, Ահմեդ Շյուքրին...։ Ընթերցումից հետո ընդհանուր դատախազը տրիբունալից պահանջում է մեղադրյալներին դատել եւ հայտարարում է, որ մեղադրանքները հիմնված են բացահայտ փաստերի վրա։
...Այդ փաստաթղթերից պարզ դարձավ, որ «Միություն եւ առաջադիմություն» կոմիտեն միանգամայն երկու հատուկ կազմակերպություններից էր բաղկացած, մեկը՝ պաշտոնական եւ հայտնի, իսկ մյուսը՝ գաղտնի եւ բանավոր հրահանգների վրա հիմնված։ Դա գաղտնի կոմիտեի բնույթ ուներ։ Գոյություն ունեցող ապացույցները հաստատում են, որ այդ կոմիտեի... ազդեցիկ պետերի պատասխանատվությունը բացահայտ է։ Նրանց կողմից կատարված ոճիրները հաստատվում են վերոհիշյալ տվյալներով։ ...Քննությունից պարզվում է, որ հայերի աքսորի ժամանակ կատարված ոճիրները, զանազան վայրերում եւ ժամանակներում, անջատ եւ տեղական իրադարձություններ չեն, այլ կենտրոնից կազմակերպված, վերոհիշյալ մարդկանց կողմից նախապես ծրագրված եւ գործադրված՝ կա՛մ գաղտնի հրամանի հիման վրա, կա՛մ բանավոր կարգադրության հիման վրա։
...Ներքին գործերի մինիստրության գրասենյակի պետ Իհսան բեյը հաստատում է, որ երբ ինքը Քիլիսի գայմագամ էր, Կ.Պոլսից Հալեպ ուղարկված Նուրի բեյը հայտարարել է, որ հայերի տարագրության նպատակը նրանց ոչնչացումն է եւ ավելացրել է, որ ինքը Թալեաթի հետ տեսակցել եւ նրանից հայերին ոչնչացնելու հրաման է ստացել։ Թալեաթն ասել է, որ երկրի փրկությունը պահանջում է այդ անել։
...Համաձայն վերոհիշյալ վկայությունների եւ բազմաթիվ փաստերի, որ ներքոհիշյալները մասնակցել են կոտորածների... եւ մեղսակից են կատարված ոճրագործությանը, որոշվեց, համաձայն 45 հոդվածի եւ 170 պատժական հոդվածի՝ բժ. Բեհաեդդին Շաքիրին, բժ. Նազիմին, Աթիֆ Ռիզային, Ջեվադին, Ազիզ բեյին, Էնվերին, Ջեմալին, Թալեաթին, որպես ոճրագործներ, հանձնել Կ.Պոլսի զինվորական ատյանին։
12 ապրիլի 1919թ. (տե՛ս Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ.200, ց.1, գ.237, թ.51-64։ Փաստաթուղթը ֆրանսերեն է՝ Le proces des Unionists։ Օգտվել ենք փաստաթղթին կցված հայերեն թարգմանությունից։ Կրճատումները եւ ընդգծումները մերն են.- Է.Դ.)»։
1919թ. հուլիսին Կ.Պոլսի ռազմական ատյանը հեռակա կարգով մահվան դատապարտեց Թալեաթին, Էնվերին, Ջեմալին, կուսակցության գլխավոր քարտուղար Նազըմին՝ Թուրքիան պատերազմի մեջ ներքաշելու եւ հայերի բռնագաղթն ու ջարդերը կազմակերպելու համար։
Սա, ըստ էության, ցեղասպանության ճանաչումն էր պաշտոնական Թուրքիայի կողմից։ Այնպես որ, մեղմ ասած, դատարկախոսություն եւ ժամանակ շահելու միջոց է ժամանակակից Թուրքիայի պետական քարոզչության միջոցների՝ վարչապետից սկսած մինչեւ վերջին ուղտապանը, այն պահանջը, թե հայերի ցեղասպանության խնդիրը դեռ ենթակա է պատմաբանների կողմից ուսումնասիրման։ Այդ ուսումնասիրությունը, դեռեւս 1919թ., պետական մակարդակով կատարել է թուրքական դատարանը։
Անշուշտ թուրքական դատարանը չգտնվեց եւ չէր էլ կարող գտնվել իր բարձրության վրա։ Թուրքական դատարանը կանխակալ է մոտեցել խնդրին, նա սոսկ արձանագրել է հայերի ցեղասպանության փաստը, տարբեր պատժամիջոցներ սահմանել կազմակերպիչների եւ իրագործողների նկատմամբ։ Դատավարության նյութերում ոչ մի խոսք չկա ցեղասպանությունից փրկվածների հայրենիք՝ Արեւմտյան Հայաստան վերադարձի, նյութական փոխհատուցման անհրաժեշտության մասին։
Իսկ արեւմտահայության նյութական կորուստը աստղաբաշխական թիվ էր. ոչ լրիվ ճշտված տվյալներով՝ 15 միլիարդ ֆրանկ։ Թե սա ժամանակի համար ինչ ահռելի գումար էր՝ բավական է ասել, որ Օսմանյան Թուրքիայի պատերազմական ծախսերը Առաջին համաշխարհային պատերազմի ընթացքում (1914-1918թթ.) եղել են ընդամենը 9-10 մլրդ ֆրանկ։
Ուշագրավ է, որ դեռ մինչեւ դատավարությունը թուրքական կառավարությունը 1919թ. սկզբներին անգլերեն հրատարակեց �The Turko-Armenian Question. The Turkish Point of View� («Թուրք-հայկական հարցը. թուրքական տեսակետը») գիրք-շրջաբերականը, որտեղ երիտթուրքական կառավարիչները դասվում են «մարդկության ամենամեծ հանցագործների շարքը», որովհետեւ նրանք էին, որ նախապես մշակված ծրագրով եւ դաժան մեթոդներով իրագործեցին հայերի զանգվածային բնաջնջումը։ Կառավարության փաստաթղթում փորձ է կատարվում թուրք ժողովրդին ձերբազատել բարոյական պատասխանատվությունից եւ միայն երիտթուրքական վարչակարգի վրա բարդել ցեղասպանության մեղքը. «...Թուրք ժողովուրդը խոնարհում է իր գլուխը. նա դա անում է հայ ժողովրդի համար տխրությամբ, իր համար՝ ամոթով»։
Կառավարությունը նաեւ փոխհատուցում էր խոստանում հայերին։ Սակայն ոչ միայն փոխհատուցումը չկատարվեց, արգելվեց բռնագաղթած ու վերապրող հայերի վերադարձը Արեւմտյան Հայաստան, այլեւ թուրքական նոր վարչակարգը՝ քեմալականը, շարունակեց ցեղասպանության քաղաքականությունը ոչ միայն Կիլիկյան Հայաստանում, այլեւ Արեւելյան Հայաստանում՝ դեպի Հայաստանի Հանրապետություն կատարած 1920թ. արշավի ընթացքում։
ՄԱԿ-ի 1948թ. դեկտեմբերի 9-ի «Ցեղասպանության հանցագործությունները կանխելու եւ դրա համար պատժի մասին» կոնվենցիայում եւ միջազգային մի շարք այլ փաստաթղթերում (օրինակ՝ ՄԱԿ-ի 1968թ. նոյեմբերի 26-ի համաձայնագիրը) սահմանված են, որ այդօրինակ հանցագործությունները վաղեմության ժամկետ չունեն եւ ցեղասպանություն իրագործած յուրաքանչյուր պետություն հատուկ իրավական պատասխանատվություն է կրում, անկախ այն բանից, թե կգտնվեն ու պատժի կենթարկվե՞ն ոճրագործությունների անմիջական կազմակերպիչները, թե՞ ոչ։
ԷԴՎԱՐԴ ԴԱՆԻԵԼՅԱՆ ԵՊՀ հայոց պատմության ամբիոն
«... Թուրք ժողովուրդը խոնարհում է իր գլուխը.
նա դա անում է հայ ժողովրդի համար տխրությամբ, իր համար՝ ամոթով»։
Թուրքական կառավարության 1919թ. սկզբներին անգլերեն հրատարակած գիրք-շրջաբերականից
("The Turko-Armenian Question. The Turkish Point of view")
Հայ ժողովրդի ցեղասպանությունն Օսմանյան կայսրությունում պատմության չավարտված գլուխն է, քանի դեռ ոճրագործն, ըստ արժանվույն, չի դատապարտվել, իսկ հայերը հատուցում չեն ստացել։ Եթե հրեաների դեպքում նյութական փոխհատուցումն էր, որն այսօր էլ կատարվում է Գերմանիայի կողմից, ապա հայերի համար բռնազավթված եւ հայաթափված հայրենիքի վերադարձի խնդիրն է նաեւ։
Սակայն եթե հիտլերյան վարչակարգի կատարած հանցագործությունները դատապարտվեցին համաշխարհային հասարակայնության եւ գերմանական ժողովրդի կողմից, ապա նույնը չի կարելի ասել Հայոց ցեղասպանության մասին. հայերի բռնագաղթն ու կոտորածները, իրենց մանրամասներում, մի հայտնի չափով տարբերվում են հրեաների ֆիզիկական ոչնչացումից, որովհետեւ հայերինը իր հայրենիքում ապրող ժողովրդի ցեղասպանություն էր։
Պատմության ժամանակակից թուրք կեղծարարները, ինչքան էլ փորձեն փաստաբանել Հայ Դատի անգո լինելը, մի փաստից չեն կարող գլուխները թաքցնել, որ թուրքական կառավարությունն ինքն է պետականորեն կազմակերպել «armenocid»-ը իրագործած ոճրագործների դատավարությունը (1919թ.) եւ ճանաչել ցեղասպանության փաստը։
Առաջին համաշխարհային պատերազմի ավարտից անմիջապես հետո՝ 1918թ. դեկտեմբերին, սուլթան Վահիեդդին Մուհամմեդ 6-րդը հրամայում է կառավարությանը դատական պատասխանատվության ենթարկել երիտթուրքական վարչակարգի, «Միություն եւ առաջադիմություն» կուսակցության կենտրոնական կոմիտեի անդամներին՝ պետությանը պատերազմի մեջ ներքաշելու, հայերի աքսորն ու ջարդերը կազմակերպելու մեղադրանքով։ Նույն ամսին, կառավարության որոշումով, Օսմանյան կայսրությունը բաժանվեց 10 դատաքննչական շրջանների, ստեղծվեցին հարցաքննիչ ատյաններ՝ հայոց դեմ գործադրված ոճրագործության ապացույցներ հավաքելու նպատակով, կատարվեցին բազմաթիվ ձերբակալություններ։
Թուրքական ռազմական արտակարգ ատյանը թուրք վկաների ցուցմունքների, երիտթուրքական կառավարության պաշտոնական փաստաթղթերի (պաշտոնական գրություններ, ծածկագիր հեռագրեր, հրամաններ եւ այլն) հիման վրա ապացուցված համարեց հայերի ցեղասպանության փաստը եւ դատապարտեց։ Դատավարության նյութերը, սղագրությունները տպագրված են Կ.Պոլսում 1919թ. հրատարակված թուրքերեն եւ այլալեզու թերթերում, այդ թվում՝ �Takvim-i Vekayi� («Իրադարձությունների օրացույց», այն է՝ «Լրաբեր») թուրքական պաշտոնաթերթում։
Ահա մի հատված Հայոց ցեղասպանությունն ապացուցող թուրքական դատարանի փաստաթղթերից. «...Վերջապես, երկար վարանումներից հետո, այդ դատը սկսեց երեկ։ Խիտ բազմություն էր լցվել պատերազմական ատյանի փոքր դահլիճում։ ...Թուրքական մամուլն այդ դատը պատմական է համարում։ ...Մեղադրական աթոռին նստած են մեծ վեզիր Սայիդ Հալիմ փաշան, սենատի նախագահ Խալիլ բեյը, Ահմեդ Նեսիմի բեյը, Զիա Գյոքալփը, Միդհատ Շյուքրին, Ահմեդ Շյուքրին...։ Ընթերցումից հետո ընդհանուր դատախազը տրիբունալից պահանջում է մեղադրյալներին դատել եւ հայտարարում է, որ մեղադրանքները հիմնված են բացահայտ փաստերի վրա։
...Այդ փաստաթղթերից պարզ դարձավ, որ «Միություն եւ առաջադիմություն» կոմիտեն միանգամայն երկու հատուկ կազմակերպություններից էր բաղկացած, մեկը՝ պաշտոնական եւ հայտնի, իսկ մյուսը՝ գաղտնի եւ բանավոր հրահանգների վրա հիմնված։ Դա գաղտնի կոմիտեի բնույթ ուներ։ Գոյություն ունեցող ապացույցները հաստատում են, որ այդ կոմիտեի... ազդեցիկ պետերի պատասխանատվությունը բացահայտ է։ Նրանց կողմից կատարված ոճիրները հաստատվում են վերոհիշյալ տվյալներով։ ...Քննությունից պարզվում է, որ հայերի աքսորի ժամանակ կատարված ոճիրները, զանազան վայրերում եւ ժամանակներում, անջատ եւ տեղական իրադարձություններ չեն, այլ կենտրոնից կազմակերպված, վերոհիշյալ մարդկանց կողմից նախապես ծրագրված եւ գործադրված՝ կա՛մ գաղտնի հրամանի հիման վրա, կա՛մ բանավոր կարգադրության հիման վրա։
...Ներքին գործերի մինիստրության գրասենյակի պետ Իհսան բեյը հաստատում է, որ երբ ինքը Քիլիսի գայմագամ էր, Կ.Պոլսից Հալեպ ուղարկված Նուրի բեյը հայտարարել է, որ հայերի տարագրության նպատակը նրանց ոչնչացումն է եւ ավելացրել է, որ ինքը Թալեաթի հետ տեսակցել եւ նրանից հայերին ոչնչացնելու հրաման է ստացել։ Թալեաթն ասել է, որ երկրի փրկությունը պահանջում է այդ անել։
...Համաձայն վերոհիշյալ վկայությունների եւ բազմաթիվ փաստերի, որ ներքոհիշյալները մասնակցել են կոտորածների... եւ մեղսակից են կատարված ոճրագործությանը, որոշվեց, համաձայն 45 հոդվածի եւ 170 պատժական հոդվածի՝ բժ. Բեհաեդդին Շաքիրին, բժ. Նազիմին, Աթիֆ Ռիզային, Ջեվադին, Ազիզ բեյին, Էնվերին, Ջեմալին, Թալեաթին, որպես ոճրագործներ, հանձնել Կ.Պոլսի զինվորական ատյանին։
12 ապրիլի 1919թ. (տե՛ս Հայաստանի ազգային արխիվ, ֆ.200, ց.1, գ.237, թ.51-64։ Փաստաթուղթը ֆրանսերեն է՝ Le proces des Unionists։ Օգտվել ենք փաստաթղթին կցված հայերեն թարգմանությունից։ Կրճատումները եւ ընդգծումները մերն են.- Է.Դ.)»։
1919թ. հուլիսին Կ.Պոլսի ռազմական ատյանը հեռակա կարգով մահվան դատապարտեց Թալեաթին, Էնվերին, Ջեմալին, կուսակցության գլխավոր քարտուղար Նազըմին՝ Թուրքիան պատերազմի մեջ ներքաշելու եւ հայերի բռնագաղթն ու ջարդերը կազմակերպելու համար։
Սա, ըստ էության, ցեղասպանության ճանաչումն էր պաշտոնական Թուրքիայի կողմից։ Այնպես որ, մեղմ ասած, դատարկախոսություն եւ ժամանակ շահելու միջոց է ժամանակակից Թուրքիայի պետական քարոզչության միջոցների՝ վարչապետից սկսած մինչեւ վերջին ուղտապանը, այն պահանջը, թե հայերի ցեղասպանության խնդիրը դեռ ենթակա է պատմաբանների կողմից ուսումնասիրման։ Այդ ուսումնասիրությունը, դեռեւս 1919թ., պետական մակարդակով կատարել է թուրքական դատարանը։
Անշուշտ թուրքական դատարանը չգտնվեց եւ չէր էլ կարող գտնվել իր բարձրության վրա։ Թուրքական դատարանը կանխակալ է մոտեցել խնդրին, նա սոսկ արձանագրել է հայերի ցեղասպանության փաստը, տարբեր պատժամիջոցներ սահմանել կազմակերպիչների եւ իրագործողների նկատմամբ։ Դատավարության նյութերում ոչ մի խոսք չկա ցեղասպանությունից փրկվածների հայրենիք՝ Արեւմտյան Հայաստան վերադարձի, նյութական փոխհատուցման անհրաժեշտության մասին։
Իսկ արեւմտահայության նյութական կորուստը աստղաբաշխական թիվ էր. ոչ լրիվ ճշտված տվյալներով՝ 15 միլիարդ ֆրանկ։ Թե սա ժամանակի համար ինչ ահռելի գումար էր՝ բավական է ասել, որ Օսմանյան Թուրքիայի պատերազմական ծախսերը Առաջին համաշխարհային պատերազմի ընթացքում (1914-1918թթ.) եղել են ընդամենը 9-10 մլրդ ֆրանկ։
Ուշագրավ է, որ դեռ մինչեւ դատավարությունը թուրքական կառավարությունը 1919թ. սկզբներին անգլերեն հրատարակեց �The Turko-Armenian Question. The Turkish Point of View� («Թուրք-հայկական հարցը. թուրքական տեսակետը») գիրք-շրջաբերականը, որտեղ երիտթուրքական կառավարիչները դասվում են «մարդկության ամենամեծ հանցագործների շարքը», որովհետեւ նրանք էին, որ նախապես մշակված ծրագրով եւ դաժան մեթոդներով իրագործեցին հայերի զանգվածային բնաջնջումը։ Կառավարության փաստաթղթում փորձ է կատարվում թուրք ժողովրդին ձերբազատել բարոյական պատասխանատվությունից եւ միայն երիտթուրքական վարչակարգի վրա բարդել ցեղասպանության մեղքը. «...Թուրք ժողովուրդը խոնարհում է իր գլուխը. նա դա անում է հայ ժողովրդի համար տխրությամբ, իր համար՝ ամոթով»։
Կառավարությունը նաեւ փոխհատուցում էր խոստանում հայերին։ Սակայն ոչ միայն փոխհատուցումը չկատարվեց, արգելվեց բռնագաղթած ու վերապրող հայերի վերադարձը Արեւմտյան Հայաստան, այլեւ թուրքական նոր վարչակարգը՝ քեմալականը, շարունակեց ցեղասպանության քաղաքականությունը ոչ միայն Կիլիկյան Հայաստանում, այլեւ Արեւելյան Հայաստանում՝ դեպի Հայաստանի Հանրապետություն կատարած 1920թ. արշավի ընթացքում։
ՄԱԿ-ի 1948թ. դեկտեմբերի 9-ի «Ցեղասպանության հանցագործությունները կանխելու եւ դրա համար պատժի մասին» կոնվենցիայում եւ միջազգային մի շարք այլ փաստաթղթերում (օրինակ՝ ՄԱԿ-ի 1968թ. նոյեմբերի 26-ի համաձայնագիրը) սահմանված են, որ այդօրինակ հանցագործությունները վաղեմության ժամկետ չունեն եւ ցեղասպանություն իրագործած յուրաքանչյուր պետություն հատուկ իրավական պատասխանատվություն է կրում, անկախ այն բանից, թե կգտնվեն ու պատժի կենթարկվե՞ն ոճրագործությունների անմիջական կազմակերպիչները, թե՞ ոչ։
ԷԴՎԱՐԴ ԴԱՆԻԵԼՅԱՆ ԵՊՀ հայոց պատմության ամբիոն
ՔԱՐԱՆՁԱՎԱՅԻՆ ՀԵՏԱՄՆԱՑՈՒԹՅՈՒՆ
Ղարաբաղում անհանգստացած չե՞ն ղարաբաղցի-հայաստանցի «հակասությունների» նորօրյա սրացումներով։
Պատասխանելով «Հայոց Աշխարհ»-ի այս հարցին, ԼԱՐԻՍԱ ԱԼԱՎԵՐԴՅԱՆԸ երեկ նշեց. «Իհարկե, անհանգստացած են։ Ավելին՝ շատ ծանր են տանում այդ դրսեւորումները, որովհետեւ, գիտեք, իրենց հասու է Ադրբեջանի ե՛ւ ռադիոն, ե՛ւ հեռուստատեսությունը։ Եւ գոնե Ղարաբաղում շատ լավ գիտեն, որ հակամարտությունը հօգուտ Ադրբեջանի լուծելու հույսերը կապվում են այդ պառակտման հետ։ Երբ սահմանի այն կողմում տեսնում ես թշնամու դեմքը, այդ անհանգստությունն, անշուշտ, ավելի է խորանում։
Ցավոք, կան, եղել են եւ դեռ կլինեն մարդիկ, ովքեր մարդուն տեսնում են իր ծննդավայրում։ Ե՛ւ պիտակներ կլինեն, ե՛ւ անեկդոտներ, ե՛ւ բացասական գնահատականներ, բայց եթե դա դառնում է քաղաքական ուժի կարգախոս, ոճ կամ գործելակերպ, կներեք, դա քարանձավային հետամնացության նշան է»։
Պատասխանելով «Հայոց Աշխարհ»-ի այս հարցին, ԼԱՐԻՍԱ ԱԼԱՎԵՐԴՅԱՆԸ երեկ նշեց. «Իհարկե, անհանգստացած են։ Ավելին՝ շատ ծանր են տանում այդ դրսեւորումները, որովհետեւ, գիտեք, իրենց հասու է Ադրբեջանի ե՛ւ ռադիոն, ե՛ւ հեռուստատեսությունը։ Եւ գոնե Ղարաբաղում շատ լավ գիտեն, որ հակամարտությունը հօգուտ Ադրբեջանի լուծելու հույսերը կապվում են այդ պառակտման հետ։ Երբ սահմանի այն կողմում տեսնում ես թշնամու դեմքը, այդ անհանգստությունն, անշուշտ, ավելի է խորանում։
Ցավոք, կան, եղել են եւ դեռ կլինեն մարդիկ, ովքեր մարդուն տեսնում են իր ծննդավայրում։ Ե՛ւ պիտակներ կլինեն, ե՛ւ անեկդոտներ, ե՛ւ բացասական գնահատականներ, բայց եթե դա դառնում է քաղաքական ուժի կարգախոս, ոճ կամ գործելակերպ, կներեք, դա քարանձավային հետամնացության նշան է»։
ԱՆՆԱԽԱԴԵՊ ՀԵՐՈՍՈՒԹՅՈՒՆ
Արցախում ծավալված զանգվածային բռնությունների ալիքն իր գագաթնակետին հասավ 91-ի ապրիլ-մայիս ամիսներին: Հայերին տեղահանելու նպատակով ադրբեջանական հատուկ նշանակության զինված ջոկատները (ՕՄՕՆ) ԽՍՀՄ ներքին գործերի նախարարության ուժերի աջակցությամբ, փաստորեն, բացահայտ պատերազմ սկսեցին Գետաշենի եւ Շահումյանի հայ բնակչության դեմ: Նրանք, իրականացնելով «Օղակ» գործողությունը, հրասայլերի ու զրահամեքենաների ուղեկցությամբ հարձակվեցին նշված շրջանների հայկական բնակավայրերի վրա եւ դաժան մարտերով գրավեցին Գետաշեն եւ Մարտունաշեն գյուղերը: Այստեղ սխրանքներ գործելով զոհվեց նաեւ հայկական ինքնապաշտպանության ջոկատի մարտիկ Թաթուլ Կրպեյանը` Գետաշենի արծիվը:
Ապրիլի 21-ը Ազգային հերոս Թաթուլ Կրպեյանի ծննդյան օրն է: Ամեն տարի Թաթուլ Կրպեյանի ընկերները, հարազատները, բարեկամները եւ բոլոր նրանք, ովքեր հարգում են ազգային հերոսի հիշատակը, այցելում են Թալինի շրջանի Արեգ գյուղ:
«Կռվի դաշտում Թաթուլի կատարած սխրանքները հերոսություն էին ոչ միայն հայոց պատմության, այլեւ համաշխարհային պատմության մեջ: Նա միայնակ դուրս եկավ ամբողջ աշխարհում հռչակված «Կարմիր» բանակի դեմ, այն ժամանակ, երբ դեռ կար Սովետական Միությունը», պատմում է հերոսի այրին` տիկին Իրինան ու հավելում, թե ինչպես է Թաթուլը ոստնել ու հայտնվել տանկի վրա եւ ճանկել «Օղակ» գործողությունը ղեկավարող գնդապետ Մաշկովի օձիքը: Ձեռքի նռնակի օղակը բռնած, գնդապետին առաջն արած` Թաթուլն ու մյուսները պատանդներին ազատելու նպատակով` գնացել են բանակցությունների: Ճանապարհին Թաթուլը հասցրել է խլել հարձակման մշակված ու խիստ գաղտնի պահվող պլանը, որը որպես նախատինք ու ամոթանք է մնալու փլուզված Խորհրդային Միության այդ օրերի ղեկավար կոչվածների վրա:
«Առնական ու հաղթանդամ էր Թաթուլը, ոչ մի բանից չէր վախենում: Միշտ ասում էր. «Քամին քարին ի՞նչ կտանի...»: Ինչքան էլ քամիներ փչեն, քարի մեջ ուժը մնում է: Գետաշենն իր համար սրբություն էր. «Գետաշենը կդատարկվի միայն իմ դիակի վրայով»: Դա իր սկզբունքն էր եւ իր մահով փրկեց 3000 մարդու», նշում է տիկին Իրինան:
Այսօր Թաթուլի ծննդավայր Արեգ գյուղում հերոսի անունով դպրոց կա, եւ ինչպես հերոսի այրին նշեց. «Ազատամարտիկ ազգային հերոսները յոթն են եւ Երեւանում բոլորի անունով էլ լավ կլիներ, որ դպրոցներ լինեին»:
Արեգ գյուղի շիրմատանը, ուր հանգչում է Թաթուլի աճյունը, կառուցված է մի մեծ հուշարձան, որը նվիրված է Թաթուլի եւ մյուս ազատամարտիկների նվիրական հիշատակին:
Եվ այսօր էլ, երբ ոմանք փորձում են անջրպետ դնել հայ ժողովրդի միջեւ, հասկանում ես, որ սա չէր ազգային հերոսի բաղձանքը, եւ տեղին է տիկին Իրինայի ասածը. «Թաթուլը չէր կռվում էն մարդկանց համար, ովքեր փոքրամասնություն են, ճղճիմ մտքեր ունեն. ինքը ազգային մարդ էր, որ մեր պատմության մեջ միշտ վառ օրինակ է մնալու: Եթե լիներ նա, կասեր, որ սխալ է ազգը աղճատելը, դա մեր ազգային բնութագրին հարիր չէ»:
Իրոք, արծվի նման ապրեց Թաթուլն իր կյանքի քսանվեց տարիները եւ արծվի նման էլ զոհվեց` հպարտ, վեհանձնորեն ու քաջաբար: Եվ նման քաջերի անունը շատ երկար է ապրում, որովհետեւ ժողովուրդն է պահում-պահպանում նրանց սխրանքի հիշողությունը:
«Ինչո՞ւ, վախենո՞ւմ եք մահից: Հողի համար ես հենց հիմա պատրաստ եմ մեռնելու: Հողի, ազգի համար: Ես ոչ մի անգամ չեմ գնա Երեւանի օդանավակայանում իջնեմ, ասեմ` Գետաշենը հանձնեցի: Ես այստեղ կմեռնեմ` այդ բանը չեմ անի», ասել էր Թաթուլն այդ տագնապալի օրերին:
ՆԱԻՐԻ ՄՈՒՐԱԴՅԱՆ
ՆՈՐԻՑ ԱՌԱՆՑ «ՀԱՅՈՑ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ» ԱՐՏԱՀԱՅՏՈՒԹՅԱՆ
Ապրիլի 21-ին Եվրոխորհրդարանի արտաքին կապերի հանձնաժողովում քվեարկության կդրվի հոլանդացի խորհրդարանական Ռիա Օոմեն-Ռյույտենի՝ Թուրքիայի վերաբերյալ պատրաստած նոր զեկույցի նախագիծը, որտեղ մասնավորապես թուրքական իշխանություններին կոչ է արվում «վերացնել Հայաստանի դեմ ուղղված տնտեսական արգելքը եւ բացել սահմանը»: Զեկույցի նախագծում տեղ չի գտել «Հայոց ցեղասպանություն» արտահայտությունը, փոխարենը թուրքական եւ հայկական իշխանություններին կոչ է արվում «անցյալում տեղի ունեցած իրադարձությունների հարցում ապահովելով անկեղծ եւ բաց քննարկումներ` սկսել ապագայի հետ կապված հաշտեցման գործընթացը»: Նշվում է նաեւ, որ զեկույցի նախագծի հետ կապված 250-ից ավելի փոփոխությունների առաջարկություններից 6-ը վերաբերում են հայկական հարցին: Հայ դատի հանձնախումբը նշել էր, որ նոր զեկույցի նախագիծը «որոշակի հետընթաց է Եվրոխորհրդարանի 2000 թվականից ի վեր ընդունած որոշումներում արտացոլված սկզբունքային դիրքորոշումներից», հաղորդում է «Նոյյան տապանը»:
Monday, April 21, 2008
Event commemorating Swiss humanist Jacob Kunzler to be held in Yerevan
An event dedicated to Swiss humanist Jacob Kunzler, representative of German Eastern Mission and doctor at local Swiss Mission Hospital in Western Armenia, will he held in Armenian Genocide Museum Institute on April 22.
“A handful of soil from Kunzler’s grave will be buried under the Wall of Memory in Tsitsernakaberd. Catholicos of Al Armenians Garegin II and Kunzler’s heirs will attend the event,” Armenian Genocide Museum Institute Director Hayk Demoyan told a news conference today.
On January 1, 1922, Dr Kunzler with assistance of American Near East Relief Organization conveyed 8000 Armenian orphans from Turkey to Syria and Lebanon. The same year he founded an asylum for 1400 Armenian girls in Syria and then a hospital in Beirut, Lebanon.
Jacob Kunzler died in 1949 and was buried at the Protestant Cemetery in Beirut.
Այսօր Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտի նախաձեռնությամբ տեղի կունենա շվեյցարացի նշանավոր հայասեր Յակոբ Կյունցլերի գերեզմանից բերված հողի հանդիսավոր ամփոփումը Հայոց ցեղասպանության հուշահամալիրի հուշապատի մեջ, որին ներկա կլինեն նաեւ Կյունցլերի ժառանգները: Նա իր հայանպաստ գործունեությունը ծավալել է հիմնականում Ուրֆայից: Ավելի ուշ՝ 1922 թվականին Կյունցլերը կազմակերպում է 8000 հայ որբերի ապահով տեղափոխումը Թուրքիայից Սիրիա եւ Լիբանան, Ղազիր բնակավայրում հիմնում է որբանոց, որտեղ ապաստան են գտնում 1400 դեռատի հայուհիներ: Կյունցլերը Բեյրութում եւս հայ որբեւայրիների համար հոսպիտալ է հիմնում, մի շարք որբախնամ հաստատությունների ստեղծմանն օժանդակում, առհասարակ` հայանպաստ գործունեություն ծավալում: Այսօր փաստորեն հայերի բարեկամներից եւս մեկ անուն հայտնի կդառնա հայ հասարակությանը: («Ազգը» դեռեւս անցյալ տարի ընդարձակ հոդված է հրապարակել այդ մեծ մարդասերի մասին): Երեկ այդ մասին պատմում էր Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտի տնօրեն Հայկ Դեմոյանը` իր ղեկավարած հաստատության աշխատանքի ներկայացմանը զուգահեռ: Ի դեպ, թանգարան-ինստիտուտը ապրիլի 20-27-ը հայտարարել է «Հիշողության շաբաթ», այդ ընթացքում մեր երկրում եւ սփյուռքում գտնվող հայրենակիցներից թանգարան-ինստիտուտը նվիրատվության կարգով ընդունում է հիշատակարաններ, լուսանկարներ, փաստաթղթեր: Երեկ թանգարան այցելած «Ռուսաստանի բարեկամներ» հասարակական կազմակերպության ղեկավար Ալբերտ Պապովը եւ «Հայ կազակների ընկերության» ղեկավար Նվեր Թորոսյանը մի քանի փաստաթուղթ նվիրեցին թանգարանին` փոքրիկ մի լրացում անելով թանգարանի հավաքածուում. ՀԿ-ի բարեկամ Կուբանի կազակներից Կրասնոդարի Կորենովսկի շրջանի ատաման Միխայիլ Տիմչենկոն արխիվներից գտել է 1914-15-16 թվականների «Կուբանսկի կազաչի վեստնիկ» թերթի համարները, որոնցում ցեղասպանությունը վկայող փաստեր կան: Հենց դրանք լրացրին թանգարանի հավաքածուն: Ռուս-թուրքական, ռուս-պարսկական պատերազմի ճակատներից թղթակիցներն այդ թերթում գրում են, թե ինչ վայրագություններ են կատարել թուրքերը հայերի հանդեպ: Թղթակցություններից մեկը պատմում է, որ թուրքերը նահանջելիս, հայ կանանց եւ երեխաներին վառում էին թոնիրներում` տների վրա թողնելով ռուսներին ուղղված գրություն. «Խորոված՝ ռուսների համար»:
Հ. Դեմոյանը պատմեց թանգարան ինստիտուտում այժմ ընթացող աշխատանքների` նորությունների եւ բացահայտումների մասին: Իսկ առավել մեծ բլոկը թանգարանային ցուցադրության կազմակերպումն է: Դիզայներական խումբը կազմավորվել է: Հաջորդ ուղղությունը հավաքչական աշխատանքն է` վերապրողների բանավոր պատմությունների ձայնագրումը, ձեռագիր հիշատակարանների հավաքումը, դրանց ուսումնասիրումը եւ տպագրումը. «Մեր նպատակն է հնարավորինս ամբողջական հավաքել գրադարանը. նվիրատվության կարգով ՀՅԴ բյուրոյի գրադարանից ստացանք բավականին լուրջ խմբաքանակ հազվագյուտ հրատարակություններ, Մխիթարյան միաբանությունը մեզ տվեց այդպիսի գրականություն: Սրանց արժեքն այնքան մեծ է, որ մենք գայթակղությանը չդիմացանք եւ անմիջապես ցուցադրում ենք թանգարանում», հայտնեց Հ. Դեմոյանը:
Թանգարանում վերջին շրջանում երկու կարեւոր միջոցառում է իրականացվել` ստեղծվել է թանգարանի կայքէջը՝ www.genocide-museum.am, որի այցելուներն օրական կազմում են 500-600: Գիտական գծով փոխտնօրեն Սուրեն Մանուկյանը տեղեկացրեց, որ մեկնարկած կայքէջն առայժմ միայն անգլերեն տարբերակով է, որը թանգարան-ինստիտուտի պաշտոնական դիրքորոշումն է ներկայացնում: Մինչեւ ամսվա վերջ կլինի նաեւ հայերենը, դրանից հետո` ռուսերենը, իսկ մինչեւ տարվա վերջ կգործարկվի թուրքերեն լեզվով կայքը: Այստեղ տեղադրված են ցեղասպանության մասին պատմական փաստեր, վերապրածների հուշեր, նորահայտ վկայություններ (վերջինը հրեա ականատեսի եւ Պոլսում շվեդ ռազմական կցորդի վկայություններն են): Թանգարան-ինստիտուտի գործունեությունը նույնպես արտացոլված է: Այս ամիս կայքը 12 հազար այցելու է ունեցել, ապրիլի 24-ին սպասվում է, որ նրանց թիվը կավելանա, բազմալեզվյան լինելը կնպաստի դրան:
Կայքէջում նաեւ էլեկտրոնային ցուցադրությունների կազմակերպում է ենթադրվում, այժմ երկու օնլայն ցուցադրություն կա` մահմեդականացման ենթարկված հայ կանանց մասին է պատմում մեկը, որտեղ լուսանկարային նյութը դասակարգված է. այսինքն` շրջանառության մեջ եղած լուսանկարների վավերականության աստիճանն է այստեղ մատնացույց արված, որպեսզի կեղծված լուսանկարները նյութ չտան թուրքական ժխտողականությանը. «Ոչ վավերական լուսանկարներից հրաժարվում ենք: Շնորհիվ կայքէջի դասդասման կարելի է ճիշտ ընտրություն կատարել լուսանկարները ներկայացնելու հարցում»: Առաջին անգամ թանգարանն իր կայքէջի մեջ վիրտուալ թանգարան է ներկայացնելու. ամեն ոք աշխարհի ցանկացած կետում կարող է վիրտուալ եռաչափ տարածքում շրջայց կատարել Ծիծեռնակաբերդի հուշահամալիրում եւ բուն թանգարանի տարածքում:
Թանգարան-ինստիտուտը նաեւ գիտական հիմնարկ է, որտեղ զբաղվում են գիտական ուսումնասիրություններով եւ հրատարակություններով, դրանցից մի քանիսը ներկայացվեցին լրագրողներին: Ռուբինա Փիրումյանի «Իսկ նրանք, որոնք 1915-ից հետո շարունակեցին ապրել Թուրքիայում» գիրքն անդրադառնում է Թուրքիայում մնացած գեղարվեստական ստեղծագործությունների հեղինակների տեքստային վերլուծությանը, թուրք քաղաքական գործիչ Հասան Ամջայի «Տեղահանություն եւ ոչնչացում» գիրքը թուրք ականատեսի վկայություն է: Հայաստանի առաջին հանրապետության քաղաքական գործիչ Տիգրան Հովհաննիսյանի հուշերը տպագրվել են առաջին անգամ: Նաեւ` Հայկ Դեմոյանի «ԼՂ հակամարտության լուսաբանումը արեւմտյան ԶԼՄ-ներում» աշխատանքն էր ներկայացված:
ՄԱՐԻԵՏԱ ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ
“The First Holocaust” by Robert Fisk translated into Dutch
/PanARMENIAN.Net/ The 24 April Committee of the Federation of Armenian Organizations in The Netherlands (FAON) will hand over a Dutch translation of the book “The First Holocaust” by Robert Fisk on the Armenian Genocide to the Permanent Commissions of European Affairs and Foreign Affairs of the Dutch Parliament. The copy of Fisk’s book signed by the author will be presented to the Dutch Parliament together with a petition, Abovyan cultural center told PanARMENIAN.Net.
A delegation of FAON met Robert Fisk last Friday, 18 April 2008 in Rotterdam.
“The 24 April Committee of FAON will submit a petition together with the Fisk’s book to the Dutch Parliamentary Commissions regarding lack of progress in Turkey on such issues as the human rights, freedom of expression and rights of minorities, as well as continuation of persecution of Armenians and other Turkish citizens under Article 301 of the Turkish Penal Code. It is also noted that there is no progress in recognizing the past, particularly the Armenian Genocide,” the FAON statement says.
The submission of the petition to the Dutch Parliament will take place on Tuesday, 22 April 2008.
Robert Fisk is the chief Middle East correspondent for The Independent. He has many times visited Armenia and Turkey and wrote about the necessity to recognize the Armenian Genocide.
Sweden was informed of extermination of Armenians in 1915 but preferred not to intervene
/PanARMENIAN.Net/ A recently conducted study at the Uppsala University has revealed highly interesting information in the Swedish Archives, which once again confirm the researchers’ view of the events in the Ottoman Turkey during the First World War: the Christian minorities, the Armenians in particular, were subjected to genocide, www.armenica.org reports.
The survey conducted by Vahagn Avedian, Editor of Armenica.org and Master Degree Student at Uppsala University, covers the period between 1915 and 1923 and includes, among others, reports which the Swedish Ambassador, Cosswa Anckarsvard, and the Swedish Military Attaché, Einar af Wirsén, both stationed in Constantinople, sent to the Foreign Department (found in the National Archive) and the General Staff Headquarters (found in the War Archive) in Stockholm, respectively. In total, about eighty documents were found with direct relevance to the so-called Armenian Question, of which some are over-explicit in their message: the Turkish Government conducted a systematic extermination of the Armenian Nation.
On July 6, 1915, Ambassador Anckarsvard, writing to the Swedish Foreign Minister, Knut Wallenberg, concludes: “Mr. Minister, The persecutions of the Armenians have reached hair-raising proportions and all points to the fact that the Young Turks want to seize the opportunity, since due to different reasons there are no effective external pressure to be feared, to once and for all put an end to the Armenian question. The means for this are quite simple and consist of the extermination [utrotandet] of the Armenian nation.”
Major Wirsén’s reports to the General Staff concur with Anckarsvard’s analysis. In 1942 Wirsén published his memoirs, entitled “Memories from Peace and War”, reflecting upon his time as Swedish Military Attaché in the Balkans and Turkey. In a chapter entitled “The Murder of a Nation”, Wirsén renders his observations of the Armenian massacres: “Officially, these [deportations] had the goal to move the entire Armenian population to the steppe regions of Northern Mesopotamia and Syria, but in reality they aimed to exterminate [utrota] the Armenians, whereby the pure Turkish element in Asia Minor would achieve a dominating position.”
The mentioned quotations are a fraction of the information presented in the study. In addition to the mentioned archives of the Foreign Ministry and the General Staff, the reports from the Swedish missionaries and the Swedish newspapers were also included in the study and concur with the same view.
Presently, Sweden, as all other states, chose to secure its national interests rather than standing out from the rest by advocating Armenia’s right and the question of punishing the perpetrators of the Armenian Genocide. The present-day Swedish Government does not seem to be willing to become involved in the question either. Just last fall, the Foreign Minister Carl Bildt, during an interpellation in the Swedish Parliament, refrained from officially recognizing the 1915 genocide, partly by referring to “the need of additional research about what really transpired in the Ottoman Empire.”
The survey conducted by Vahagn Avedian, Editor of Armenica.org and Master Degree Student at Uppsala University, covers the period between 1915 and 1923 and includes, among others, reports which the Swedish Ambassador, Cosswa Anckarsvard, and the Swedish Military Attaché, Einar af Wirsén, both stationed in Constantinople, sent to the Foreign Department (found in the National Archive) and the General Staff Headquarters (found in the War Archive) in Stockholm, respectively. In total, about eighty documents were found with direct relevance to the so-called Armenian Question, of which some are over-explicit in their message: the Turkish Government conducted a systematic extermination of the Armenian Nation.
On July 6, 1915, Ambassador Anckarsvard, writing to the Swedish Foreign Minister, Knut Wallenberg, concludes: “Mr. Minister, The persecutions of the Armenians have reached hair-raising proportions and all points to the fact that the Young Turks want to seize the opportunity, since due to different reasons there are no effective external pressure to be feared, to once and for all put an end to the Armenian question. The means for this are quite simple and consist of the extermination [utrotandet] of the Armenian nation.”
Major Wirsén’s reports to the General Staff concur with Anckarsvard’s analysis. In 1942 Wirsén published his memoirs, entitled “Memories from Peace and War”, reflecting upon his time as Swedish Military Attaché in the Balkans and Turkey. In a chapter entitled “The Murder of a Nation”, Wirsén renders his observations of the Armenian massacres: “Officially, these [deportations] had the goal to move the entire Armenian population to the steppe regions of Northern Mesopotamia and Syria, but in reality they aimed to exterminate [utrota] the Armenians, whereby the pure Turkish element in Asia Minor would achieve a dominating position.”
The mentioned quotations are a fraction of the information presented in the study. In addition to the mentioned archives of the Foreign Ministry and the General Staff, the reports from the Swedish missionaries and the Swedish newspapers were also included in the study and concur with the same view.
Presently, Sweden, as all other states, chose to secure its national interests rather than standing out from the rest by advocating Armenia’s right and the question of punishing the perpetrators of the Armenian Genocide. The present-day Swedish Government does not seem to be willing to become involved in the question either. Just last fall, the Foreign Minister Carl Bildt, during an interpellation in the Swedish Parliament, refrained from officially recognizing the 1915 genocide, partly by referring to “the need of additional research about what really transpired in the Ottoman Empire.”
Ter-Petrossyan: Armenia's No. 1 National Security Threat
An eyebrow-raising report was recently published in Hayots Ashkharh and Golos Armenii dailies in Armenia. The report revealed that a secret meeting and a set of negotiations between former President Levon Ter-Petrossyan and the leader of the `Grey Wolves' (`Nationalistic Movement' Party) Alparslan Tyurkesh took place in March 1993. The Turkish 'Grey Wolves' are known for their ferocious animosity toward the Armenians, Greeks, Jews, Turkish Muslims, Assyrians, Iranians, Daghestanis, Arabs, Kurds, and the Alevis.
Despite the uncovering of several important details of the meeting in Hotel Grillon in Concord Square in Paris, several others remain unknown.
12 years after that meeting, Turkish `Milliet' published a series of articles in March and April, 2005 regarding the contacts and deals between Alparslan Tyurkesh and his son Tughrul Tyurkesh and former Pres. Ter-Petrossyan and his older brother Telman Ter-Petrossyan.
On April 12, Hayots Ashkharh wrote that according to information "from the Turkish side, Turkish Ambassador Bleda, Secretary of the Embassy Menter Shahinler, as well as the son of the leader of 'Grey Wolves' Tughrul Tyurkesh, and from Armenian side former Foreign Minister Vahan Papazyan and Jirayr Liparityan, considered as a `gray cardinal' in the administration of the former President, also participated in the before mentioned negotiations."
Hayots Ashkharh added: "As reported by Milliet, quoting Samson Eozararat, a little after the meeting the two sides discussed the issue of building a monument dedicated to the victims of 1915 (notice: not the Genocide of 1915, but simply '1915') on the Armenian-Turkish border. The most noteworthy thing is that they were planning to write: `We mourn for the pain we caused': in Turkish - on the side looking at Armenia, and in Armenian - on the side looking at Turkey."
The Hayots Ashkharh reporter questioned: "I wonder what pain did Armenians cause to the Turkish people? What crime did we commit, which is equal to the Armenian Genocide? Meanwhile it is not difficult to notice, that by participating in similar discussions and by giving his agreement regarding the construction of the above-mentioned monument, L. Ter-Petrossyan, as a President of Armenia, has, in fact, played into the hands of Turkey's foreign policy and advocacy and the latter is shamelessly introducing Turks as the 'victims of the Genocide and the Armenians' - as those who committed that Genocide."
In an April 2 interview with Hayots Ashkharh, Prof. Armen Ayvazyan, the director of "Ararat" Center for Strategic Research, referring to the March 1 Riots in Armenia, stated: "All that happened are not a mere attempt for coup d'état or 'colorful' revolution, but an even more dangerous, a premeditated attempt to instigate civil war and fratricide; ... Envision for a moment that if even a contingent or a group of soldiers fell to that propaganda; if their guns ended up in the hands of the rioters, a real war could have begun in the center of Yerevan between the [Armenian] armed forces. In that case, the number of the victims would have been immensely numerous. The aforementioned activities instigated by Ter-Petrossyan and his team illustrate the highest level of political irresponsibility."
He underlined: "Ter-Petrossyan's activities had reached a severely dangerous process threatening Armenia's security, potentially causing tragic consequences - fomenting internal mutiny in the Armenian Army; military confrontation; unjustifiable fratricidal war. This entire [episode was] taking place while a clear and present threat existed for a massive Azeri military invasion. And that in any situation would have no justification whatsoever."
In a follow-up April 3 editorial in Hayots Ashkharh, the Managing Editor Gagik Mkrtchyan underlined: "Let's agree, A. Ayvazyan was brutally honest toward certain pro-government politicians who are pathetically begging Ter-Petrossyan to start a dialog with them. He was so pitiless toward those deceptive dreams 'cherished' by these same people. So long as they repeat the word 'dialog,' the latter from now on will have to be forced to answer the following question: Dialog with whom, with those civil war instigators? With the one who is a threat to our national security?"
It is understandable that the Kocharyan government, in order not to be smeared by neo-cons in the West, as "a regime on a witch-hunt," refrained from conducting and making public an evaluation of his predecessor Ter-Petrossyan's regime by holding him personally and his cohorts responsible for the all-out looting of Armenia from 1991 to 1996.
But that backfired on the Armenian state very badly. After 10 years of "innocent" absence from the Armenian political arena, the widely discredited Ter-Petrossyan who was forced into resignation because of his several blunders as president, resurfaced literally unscathed.
Banking on the Armenian people's "short memory," he came back as an outsider. He criticized the Kocharyan regime as an outsider. Still as an outsider, he boastfully labeled Kocharyan and his main ally, then Prime Minister and presidential candidate Serge Sargsyan as "Turks and thieves." But he forgot that he was the one who begged Kocharyan to leave his presidential post in Stepanakert, Artsakh and come to Yerevan and serve as Prime Minister in order to bail him out during the waning months of his highly unpopular presidency.
Ter-Petrossyan even forgot that he ignited severe popular criticism when he offered to "return" sizeable chunks of the liberated territories of Armenian Artsakh to Turkic Azerbaijan (The "Republic Of Azerbaijan" was artificially created at the infamous dawn of the now-defunct Soviet Empire). He eventually succumbed to worldwide all-Armenian pressure and resigned.
He also conveniently forgot that it was because of catastrophic massive impoverishment under Ter-Petrossyan that over a million economically dispossessed Armenians participated in the exodus. Ironically for Ter-Petrossyan, under Kocharyan, the immigration statistics of the last few years reflect a positive movement of migration into Armenia.
The problem was that not only he forgot, but also a segment (about 20%) of the Armenian electorate forgot and once again fell for him. Thus, a segment of the disenfranchised Armenian voters entrusted their legitimate complains about very valid economic injustices to a discredited Armenian political "Grey Wolf."
In order to avoid becoming an unwitting contributor to a new potential disaster, the Armenian Judiciary must bring Ter-Petrossyan to Justice.
Վերջերս «Հայոց Աշխարհ»-ում եւ «Գոլոս Արմենիի» թերթում ուշագրավ տեղեկություններ հրապարակվեցին Լ.Տեր-Պետրոսյանի եւ «Գորշ գայլերի» («Ազգայնական շարժում» կուսակցության) առաջնորդ Ալփարսլան Թյուրքեշի հանդիպման ու գաղտնի բանակցությունների մասին։ Փարիզի Կոնկորդ հրապարակի մոտ գտնվող «Grillon» հյուրանոցում 1993թ. մարտին տեղի ունեցած այդ հանդիպման շատ մանրամասներ այսօր էլ հայտնի չեն։
Այնուամենայնիվ, հիշյալ հանդիպումից 12 տարի անց՝ 2005թ. մարտին եւ ապրիլին, թուրքական «Միլիեթում» հրապարակված ծավալուն հոդվածաշարը կարեւոր տեղեկություններ է պարունակում Ալփարսլան Թյուրքեշի ու նրա որդի Թուղրուլ Թյուրքեշի հետ Լեւոն եւ Թելման Տեր-Պետրոսյանների հանդիպման, կապերի ու գործարքների վերաբերյալ։
Ըստ մեր ստացած տեղեկությունների, բանակցություններին թուրքական կողմից մասնակցել են նաեւ Թուրքիայի դեսպան Բլեդան, դեսպանատան քարտուղար Մենթեր Շահինլերը, ինչպես նաեւ «Գորշ գայլերի» առաջնորդի որդին՝ Թուղրուլ Թյուրքեշը, իսկ հայկական կողմից՝ արտաքին գործերի նախարար Վահան Փափազյանը եւ նախկին նախագահի աշխատակազմում «գորշ կարդինալի» համարում ունեցող Ժիրայր Լիպարիտյանը։
«Միլիեթը», վկայակոչելով Լ.Տեր-Պետրոսյանի հետ ժամանակին սերտորեն գործակցած, Թուրքիայում ծնված հայազգի կամ այդպես ներկայացող Սամսոն Էոզարարատին, տեղեկություններ է ներկայացրել նախկինում գաղտնի պահվող հանդիպումների վերաբերյալ։ Էոզարարատը նշել է, որ քննարկումների ժամանակ Ա.Թյուրքեշը հիմնականում ներկայացրել է Անկարայի պաշտոնական դիրքորոշումը, իսկ Տեր-Պետրոսյանը նշել է, որ բազմիցս առիթներ ունեցել է լսելու թուրքերի փաստարկները։
Ի դեպ, թուրքերը զարմացել են, երբ Տեր-Պետրոսյանը թուրքերենով բարեմաղթանքներ է ուղղել Թյուրքեշի որդուն։ Զարմացել են ոչ թե բարեմաղթանքի փաստից, այլ թուրքերենի իմացությունից։ Թուրքական «Ջումհուրիեթ» թերթում 1995թ. լույս տեսած Լ.Տեր-Պետրոսյանի նամակում՝ ուղղված Թուրքիային, այդ բարեմաղթանքներն արդեն առավել մասշտաբային են. «Բարեկամական եւ սիրալիր մեր զգացումներն ենք փոխանցում թուրք ժողովրդին»։
Հիշյալ հանդիպման մասնակից Ժիրայր Լիպարիտյանը, որը նախկին իշխանության արտաքին քաղաքականության հիմնական պատասխանատուներից մեկն էր, «Միլիեթին» տված հարցազրույցում նշել է, որ Տեր-Պետրոսյանի եւ Ա.Թյուրքեշի հանդիպումը կարեւոր նշանակություն է ունեցել, հանդիսացել կարեւոր հանգրվան միջպետական հարաբերությունների հաստատման ճանապարհին։ Ըստ նրա, Լ.Տեր-Պետրոսյանի եւ արտգործնախարար Վ.Փափազյանի միջեւ որեւէ հակասություն չի եղել թուրք գործիչների հետ տարվող բանակցություններում։
Ինչպես նշել է «Միլիեթը», վկայակոչելով Սամսոն Էոզարարատին, հանդիպումից որոշ ժամանակ անց քննարկվել է հայ-թուրքական սահմանի վրա 1915թ. զոհվածների (նկատենք՝ ոչ թե Հայոց մեծ ցեղասպանության, այլ 1915թ. զոհվածների) հուշարձան կառուցելու հնարավորությունը։ Ուշագրավն այն է, որ այդ հուշարձանի՝ դեպի Հայաստան ուղղված մասի վրա թուրքերեն, իսկ դեպի Թուրքիա ուղղված մասին հայերեն գրվելու էր. «Մեր պատճառած ցավի համար սգում ենք»։
Հետաքրքիր է, թե այդ ի՞նչ ցավ են պատճառել հայերը թուրքերին, այդ ի՞նչ հանցանք են կատարել, որ այն համահավասարեցվի Հայոց ցեղասպանությանը։ Միաժամանակ դժվար չէ նկատել, որ նմանաբնույթ քննարկման մասնակցելով եւ հիշյալ հուշարձանի կառուցմանը համաձայնությունը տալով, Լ.Տեր-Պետրոսյանը, լինելով Հայաստանի նախագահը, փաստորեն ջուր է լցրել Թուրքիայի արտաքին քաղաքականության ու քարոզչության ջրաղացին, որը, չխորշելով հրեշավոր ստից ու կեղծիքից, տարիներ շարունակ փորձում է հենց թուրքերին ներկայացնել ցեղասպանության զոհ, իսկ հայերին՝ իբրեւ այդ ցեղասպանության իրագործող։
Տեր-Պետրոսյանի նախագահության տարիներին հայ-թուրքական շփումները շարունակվել են նաեւ Թյուրքեշների հետ հիշյալ հանդիպումից հետո։ Ֆրանկֆուրտի թուրքական հյուպատոսարանում 1994թ. ապրիլին համանման հանդիպում է եղել դեսպանի մակարդակով։ Ի դեպ, ըստ «Միլիեթի», սա առաջին դեպքն է եղել, երբ արտերկրում Հայաստանի դեսպանը գտնվել է թուրքական ներկայացուցչությունում։ Այստեղ հայ դեսպանը, Թուրքիայի դեսպան Օնուր Էոյմենի (այժմ՝ թուրքական խորհրդարանի պատգամավոր) ընկերակցությամբ, սպասել է Թյուրքեշի հետ հանդիպմանը։ Այդ հանդիպման ընթացքում որոշակի պայմանավորվածություններ ձեռք բերվե՞լ են, թե՞ ոչ, տակավին մնում է անորոշ։
1995թ. փետրվարի 23-ին Թուրքիա է այցելել Ժիրայր Լիպարիտյանը, որն Անկարայի «Հիլթոն» հյուրանոցում հանդիպել է Թուղրուլ Թյուրքեշի հետ։ Ուշագրավ է, որ ժամը 22։45-ին սկսված հանդիպումն ավարտվել է միայն գիշերվա ժամը 2-ին։
«Միլիեթն» անդրադարձել է նաեւ հայ-թուրքական շփումներում բանագնացի դեր ստանձնած Սամսոն Էոզարարատի Երեւան կատարած այցին եւ մեր երկրի մայրաքաղաքից փակ սահմանի միջով Թուրքիա վերադարձին։ Ուշագրավ է, որ գաղտնի բանագնացի համար երկու կողմերի սահմանապահներն էլ խնդիրներ չեն հարուցել։ Ամենայն հավանականությամբ, Հայաստանից ելքը տեղի է ունեցել Տեր-Պետրոսյանի անմիջական միջնորդության շնորհիվ։
ԱՐԹՈՒՐ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ
Despite the uncovering of several important details of the meeting in Hotel Grillon in Concord Square in Paris, several others remain unknown.
12 years after that meeting, Turkish `Milliet' published a series of articles in March and April, 2005 regarding the contacts and deals between Alparslan Tyurkesh and his son Tughrul Tyurkesh and former Pres. Ter-Petrossyan and his older brother Telman Ter-Petrossyan.
On April 12, Hayots Ashkharh wrote that according to information "from the Turkish side, Turkish Ambassador Bleda, Secretary of the Embassy Menter Shahinler, as well as the son of the leader of 'Grey Wolves' Tughrul Tyurkesh, and from Armenian side former Foreign Minister Vahan Papazyan and Jirayr Liparityan, considered as a `gray cardinal' in the administration of the former President, also participated in the before mentioned negotiations."
Hayots Ashkharh added: "As reported by Milliet, quoting Samson Eozararat, a little after the meeting the two sides discussed the issue of building a monument dedicated to the victims of 1915 (notice: not the Genocide of 1915, but simply '1915') on the Armenian-Turkish border. The most noteworthy thing is that they were planning to write: `We mourn for the pain we caused': in Turkish - on the side looking at Armenia, and in Armenian - on the side looking at Turkey."
The Hayots Ashkharh reporter questioned: "I wonder what pain did Armenians cause to the Turkish people? What crime did we commit, which is equal to the Armenian Genocide? Meanwhile it is not difficult to notice, that by participating in similar discussions and by giving his agreement regarding the construction of the above-mentioned monument, L. Ter-Petrossyan, as a President of Armenia, has, in fact, played into the hands of Turkey's foreign policy and advocacy and the latter is shamelessly introducing Turks as the 'victims of the Genocide and the Armenians' - as those who committed that Genocide."
In an April 2 interview with Hayots Ashkharh, Prof. Armen Ayvazyan, the director of "Ararat" Center for Strategic Research, referring to the March 1 Riots in Armenia, stated: "All that happened are not a mere attempt for coup d'état or 'colorful' revolution, but an even more dangerous, a premeditated attempt to instigate civil war and fratricide; ... Envision for a moment that if even a contingent or a group of soldiers fell to that propaganda; if their guns ended up in the hands of the rioters, a real war could have begun in the center of Yerevan between the [Armenian] armed forces. In that case, the number of the victims would have been immensely numerous. The aforementioned activities instigated by Ter-Petrossyan and his team illustrate the highest level of political irresponsibility."
He underlined: "Ter-Petrossyan's activities had reached a severely dangerous process threatening Armenia's security, potentially causing tragic consequences - fomenting internal mutiny in the Armenian Army; military confrontation; unjustifiable fratricidal war. This entire [episode was] taking place while a clear and present threat existed for a massive Azeri military invasion. And that in any situation would have no justification whatsoever."
In a follow-up April 3 editorial in Hayots Ashkharh, the Managing Editor Gagik Mkrtchyan underlined: "Let's agree, A. Ayvazyan was brutally honest toward certain pro-government politicians who are pathetically begging Ter-Petrossyan to start a dialog with them. He was so pitiless toward those deceptive dreams 'cherished' by these same people. So long as they repeat the word 'dialog,' the latter from now on will have to be forced to answer the following question: Dialog with whom, with those civil war instigators? With the one who is a threat to our national security?"
It is understandable that the Kocharyan government, in order not to be smeared by neo-cons in the West, as "a regime on a witch-hunt," refrained from conducting and making public an evaluation of his predecessor Ter-Petrossyan's regime by holding him personally and his cohorts responsible for the all-out looting of Armenia from 1991 to 1996.
But that backfired on the Armenian state very badly. After 10 years of "innocent" absence from the Armenian political arena, the widely discredited Ter-Petrossyan who was forced into resignation because of his several blunders as president, resurfaced literally unscathed.
Banking on the Armenian people's "short memory," he came back as an outsider. He criticized the Kocharyan regime as an outsider. Still as an outsider, he boastfully labeled Kocharyan and his main ally, then Prime Minister and presidential candidate Serge Sargsyan as "Turks and thieves." But he forgot that he was the one who begged Kocharyan to leave his presidential post in Stepanakert, Artsakh and come to Yerevan and serve as Prime Minister in order to bail him out during the waning months of his highly unpopular presidency.
Ter-Petrossyan even forgot that he ignited severe popular criticism when he offered to "return" sizeable chunks of the liberated territories of Armenian Artsakh to Turkic Azerbaijan (The "Republic Of Azerbaijan" was artificially created at the infamous dawn of the now-defunct Soviet Empire). He eventually succumbed to worldwide all-Armenian pressure and resigned.
He also conveniently forgot that it was because of catastrophic massive impoverishment under Ter-Petrossyan that over a million economically dispossessed Armenians participated in the exodus. Ironically for Ter-Petrossyan, under Kocharyan, the immigration statistics of the last few years reflect a positive movement of migration into Armenia.
The problem was that not only he forgot, but also a segment (about 20%) of the Armenian electorate forgot and once again fell for him. Thus, a segment of the disenfranchised Armenian voters entrusted their legitimate complains about very valid economic injustices to a discredited Armenian political "Grey Wolf."
In order to avoid becoming an unwitting contributor to a new potential disaster, the Armenian Judiciary must bring Ter-Petrossyan to Justice.
Վերջերս «Հայոց Աշխարհ»-ում եւ «Գոլոս Արմենիի» թերթում ուշագրավ տեղեկություններ հրապարակվեցին Լ.Տեր-Պետրոսյանի եւ «Գորշ գայլերի» («Ազգայնական շարժում» կուսակցության) առաջնորդ Ալփարսլան Թյուրքեշի հանդիպման ու գաղտնի բանակցությունների մասին։ Փարիզի Կոնկորդ հրապարակի մոտ գտնվող «Grillon» հյուրանոցում 1993թ. մարտին տեղի ունեցած այդ հանդիպման շատ մանրամասներ այսօր էլ հայտնի չեն։
Այնուամենայնիվ, հիշյալ հանդիպումից 12 տարի անց՝ 2005թ. մարտին եւ ապրիլին, թուրքական «Միլիեթում» հրապարակված ծավալուն հոդվածաշարը կարեւոր տեղեկություններ է պարունակում Ալփարսլան Թյուրքեշի ու նրա որդի Թուղրուլ Թյուրքեշի հետ Լեւոն եւ Թելման Տեր-Պետրոսյանների հանդիպման, կապերի ու գործարքների վերաբերյալ։
Ըստ մեր ստացած տեղեկությունների, բանակցություններին թուրքական կողմից մասնակցել են նաեւ Թուրքիայի դեսպան Բլեդան, դեսպանատան քարտուղար Մենթեր Շահինլերը, ինչպես նաեւ «Գորշ գայլերի» առաջնորդի որդին՝ Թուղրուլ Թյուրքեշը, իսկ հայկական կողմից՝ արտաքին գործերի նախարար Վահան Փափազյանը եւ նախկին նախագահի աշխատակազմում «գորշ կարդինալի» համարում ունեցող Ժիրայր Լիպարիտյանը։
«Միլիեթը», վկայակոչելով Լ.Տեր-Պետրոսյանի հետ ժամանակին սերտորեն գործակցած, Թուրքիայում ծնված հայազգի կամ այդպես ներկայացող Սամսոն Էոզարարատին, տեղեկություններ է ներկայացրել նախկինում գաղտնի պահվող հանդիպումների վերաբերյալ։ Էոզարարատը նշել է, որ քննարկումների ժամանակ Ա.Թյուրքեշը հիմնականում ներկայացրել է Անկարայի պաշտոնական դիրքորոշումը, իսկ Տեր-Պետրոսյանը նշել է, որ բազմիցս առիթներ ունեցել է լսելու թուրքերի փաստարկները։
Ի դեպ, թուրքերը զարմացել են, երբ Տեր-Պետրոսյանը թուրքերենով բարեմաղթանքներ է ուղղել Թյուրքեշի որդուն։ Զարմացել են ոչ թե բարեմաղթանքի փաստից, այլ թուրքերենի իմացությունից։ Թուրքական «Ջումհուրիեթ» թերթում 1995թ. լույս տեսած Լ.Տեր-Պետրոսյանի նամակում՝ ուղղված Թուրքիային, այդ բարեմաղթանքներն արդեն առավել մասշտաբային են. «Բարեկամական եւ սիրալիր մեր զգացումներն ենք փոխանցում թուրք ժողովրդին»։
Հիշյալ հանդիպման մասնակից Ժիրայր Լիպարիտյանը, որը նախկին իշխանության արտաքին քաղաքականության հիմնական պատասխանատուներից մեկն էր, «Միլիեթին» տված հարցազրույցում նշել է, որ Տեր-Պետրոսյանի եւ Ա.Թյուրքեշի հանդիպումը կարեւոր նշանակություն է ունեցել, հանդիսացել կարեւոր հանգրվան միջպետական հարաբերությունների հաստատման ճանապարհին։ Ըստ նրա, Լ.Տեր-Պետրոսյանի եւ արտգործնախարար Վ.Փափազյանի միջեւ որեւէ հակասություն չի եղել թուրք գործիչների հետ տարվող բանակցություններում։
Ինչպես նշել է «Միլիեթը», վկայակոչելով Սամսոն Էոզարարատին, հանդիպումից որոշ ժամանակ անց քննարկվել է հայ-թուրքական սահմանի վրա 1915թ. զոհվածների (նկատենք՝ ոչ թե Հայոց մեծ ցեղասպանության, այլ 1915թ. զոհվածների) հուշարձան կառուցելու հնարավորությունը։ Ուշագրավն այն է, որ այդ հուշարձանի՝ դեպի Հայաստան ուղղված մասի վրա թուրքերեն, իսկ դեպի Թուրքիա ուղղված մասին հայերեն գրվելու էր. «Մեր պատճառած ցավի համար սգում ենք»։
Հետաքրքիր է, թե այդ ի՞նչ ցավ են պատճառել հայերը թուրքերին, այդ ի՞նչ հանցանք են կատարել, որ այն համահավասարեցվի Հայոց ցեղասպանությանը։ Միաժամանակ դժվար չէ նկատել, որ նմանաբնույթ քննարկման մասնակցելով եւ հիշյալ հուշարձանի կառուցմանը համաձայնությունը տալով, Լ.Տեր-Պետրոսյանը, լինելով Հայաստանի նախագահը, փաստորեն ջուր է լցրել Թուրքիայի արտաքին քաղաքականության ու քարոզչության ջրաղացին, որը, չխորշելով հրեշավոր ստից ու կեղծիքից, տարիներ շարունակ փորձում է հենց թուրքերին ներկայացնել ցեղասպանության զոհ, իսկ հայերին՝ իբրեւ այդ ցեղասպանության իրագործող։
Տեր-Պետրոսյանի նախագահության տարիներին հայ-թուրքական շփումները շարունակվել են նաեւ Թյուրքեշների հետ հիշյալ հանդիպումից հետո։ Ֆրանկֆուրտի թուրքական հյուպատոսարանում 1994թ. ապրիլին համանման հանդիպում է եղել դեսպանի մակարդակով։ Ի դեպ, ըստ «Միլիեթի», սա առաջին դեպքն է եղել, երբ արտերկրում Հայաստանի դեսպանը գտնվել է թուրքական ներկայացուցչությունում։ Այստեղ հայ դեսպանը, Թուրքիայի դեսպան Օնուր Էոյմենի (այժմ՝ թուրքական խորհրդարանի պատգամավոր) ընկերակցությամբ, սպասել է Թյուրքեշի հետ հանդիպմանը։ Այդ հանդիպման ընթացքում որոշակի պայմանավորվածություններ ձեռք բերվե՞լ են, թե՞ ոչ, տակավին մնում է անորոշ։
1995թ. փետրվարի 23-ին Թուրքիա է այցելել Ժիրայր Լիպարիտյանը, որն Անկարայի «Հիլթոն» հյուրանոցում հանդիպել է Թուղրուլ Թյուրքեշի հետ։ Ուշագրավ է, որ ժամը 22։45-ին սկսված հանդիպումն ավարտվել է միայն գիշերվա ժամը 2-ին։
«Միլիեթն» անդրադարձել է նաեւ հայ-թուրքական շփումներում բանագնացի դեր ստանձնած Սամսոն Էոզարարատի Երեւան կատարած այցին եւ մեր երկրի մայրաքաղաքից փակ սահմանի միջով Թուրքիա վերադարձին։ Ուշագրավ է, որ գաղտնի բանագնացի համար երկու կողմերի սահմանապահներն էլ խնդիրներ չեն հարուցել։ Ամենայն հավանականությամբ, Հայաստանից ելքը տեղի է ունեցել Տեր-Պետրոսյանի անմիջական միջնորդության շնորհիվ։
ԱՐԹՈՒՐ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ
Sunday, April 20, 2008
ՅՈ՞ ԵՐԹԱՍ, ՀԱՅԱՍՏԱՆ
ԱՐԹՈՒՐ ԱՐՄԻՆ
Հունական ժողովրդական մի հին խոսք կա` Մինչեւ Բյուզանդիոնի խելոք գլուխները դեմոկրատիայի քողի տակ սեփական շահերի համար առճակատ պայքարում էին պառակտելով հասարակությունը, քոչվոր մոնղոլը մտավ կայսրություն ու պաշարեց մայրաքաղաք Կոստանդնուպոլիսը:
Արդյո՞ք այսօր թշնամի հարեւաններով շրջապատված, պատերազմի ու զինադադարի միջնամասում դեգերող նորամանուկ անկախ Հայաստանը չի կրկնում Բյուզանդիոնի օրինակը: Յո՞ երթաս, Հայաստան: Արդյո՞ք մենք այդպես էլ ի վիճակի չենք մեր իսկ պատմությունից դասեր քաղել: Չէ՞ որ պատմության ընթացքում մեր պարտությունների ու Հայաստանի «շագրենու կաշվի» նման փոքրանալու բուն պատճառները եղել են ներքին երկպառակությունները:
Վերջին մի քանի ամիսների ընթացքում, նախընտրական ու հետընտրական Հայաստանում տեղի ունեցածը թե՛ Հայաստանի մեջ, թե՛ Սփյուռքում ձեւավորել է ժողովրդի վտանգավոր երկփեղկվածություն, պառակտվածության եզրային երեւույթ: Կործանարար արդյունքների չհասնելու համար անհրաժեշտ է բացատրել եւ խոսել ժողովրդի հետ բացեիբաց՝ փակագծերի բացումով, իրերն իրենց անուններով կոչելով եւ այս ամենի պատճառ-հետեւանքները վերլուծելով ու բացահայտելով:
Եվ առաջին հերթին, ըստ իս, անհրաժեշտ է պարզաբանել գունավոր կամ երգ ու պարի «հեղափոխությունների» իրական բնույթն ու նպատակները, ինչպես նաեւ Հայաստանի ժողովրդի մի ստվար մասի ըմբոստության պատճառները:
Գունավոր հեղափոխություններ:
Արդյո՞ք Ուկրաինայում, Ղրղստանում, Վրաստանում տեղի ունեցած հեղափոխություններն իսկապես հեղափոխություններ էին: Նույնիսկ դպրոցականի պետք է, որ հայտնի լինի. հեղափոխություն նշանակում է` տնտեսական կացութաձեւի, սեփականության ձեւի եւ արտադրական հարաբերությունների փոփոխություն: Վերոնշյալ երկրներում սեփականության ձեւի փոփոխությունն արդյո՞ք ժողովրդի կամ ժողովրդական որեւէ խավի նպատակակետն է եղել: Ո՛չ: Ակնհայտ ճշմատություն է, որ «գունավոր հեղափոխությունները» արեւմտյան ուժերի կողմից նախատեսված են միայն նախկին ԽՍՀՄ-ի երկրների համար, որպեսզի իրենց համար ապահովեն տնտեսական նոր շուկաներ, գոտիներ եւ ուղիներ, կտրելով Ռուսաստանին իր աշխարհաքաղաքական ազդեցության ոլորտում գտնվող կարեւորագույն տարածքներից: Թե ինչ տեղի ունեցավ Վրաստանում «գունավոր հեղափոխության» արդյունքում՝ ակնհայտ է: Ժողովրդավարության փոխարեն նրանք ստացան իշխանության լծակները տիրապետող մի խումբ մարդկանց փոխարինում մի ուրիշ խմբով եւ անգլո-ամերիկյան կողմնորոշում, որն ի վերջո բերելու է Վրաստանում ազգային խոշոր բուրժուազիայի չկայացմանն ու արեւմտյան բանկային կայսրությունների կողմից Վրաստանի ամենակարեւոր տնտեսական լծակների եւ ուղիների զավթում (միայն մեկ օրինակ. Բրիտանական ընկերության կողմից Վրաստանի ներքին երկաթուղու 100%-ով բաժնետոմսերին տիրանալը արդեն շատ խոսուն փաստ է):
Ցավոք, այսօր, Հայաստանում, նույնիսկ գիտական աստիճան ունեցող քաղաքականագետները չեն հասկանում, թե ի վերջո ի՞նչ են նշանակում «արեւմուտք» եւ «արեւմտյան քաղաքական շահեր» հասկացությունները, խառնելով դրանք այս կամ այն երկրի շահերի հետ: «Գլոբալիզացիա», «Նոր ուխտ. համաշխարհային մեկ կառավարություն» վերնագրերով պրոցեսը սկսում է թեւակոխել իր կայացման հաջորդ փուլը: «Արեւմուտքն» արդեն վաղուց դարձել է համաշխարհային բանկային կայսրությունների սեփականություն, որոնց շահերը պարտադիր չէ որ բխի այս կամ այն երկրի շահերից: Խմբավորումներ կազմած այս բանկիրները եւ նրանց կոսմոպոլիտ շահերը (Bilderberg Group, Round Table Group, Cecil Group եւ այլն) չունեն ո՛չ ազգային, ո՛չ պետական պատկանելիություն: Ինչպես ամերիկյան խոշորագույն պատմաբան, պրոֆեսոր Ք. Քուիգլին է ընդգծում իր «Ողբերգություն եւ հույս» գրքում (Carroll Quigley, «Tragedy And Hope», 1966, NY, p. 326), փոքրաթիվ մարդկանց այս խմբերը ձգտում են «Իրենց ձեռքում ունենալ, ոչ ավել ոչ պակաս, քան համաշխարհային ֆինանսական վերահսկում եւ տիրապետում քաղաքական ու տնտեսական իշանությամբ՝ յուրաքանչյուր երկրում եւ ամբողջ աշխարհում որպես մեկ ամբողջություն»:
Ուկրաինայում, Ղրղստանում եւ հատկապես Վրաստանում տեղի ունեցած «Գունավոր հեղափոխությունների» հոգեհայր Ջորջ Սորոսը անգլո-ամերիկյան հավաքական անունով բանկային խմբավորման նրկայացուցիչն է:
Առաջավոր մարդկությունը` թե՛ ԱՄՆ-ի, թե՛ եվրոպական երկրների քաղաքական, հասարակական կառույցներում ընդգրկված մտավորականությունը, իրենց երկրների շահերից ելնելով պայքարում են այս ուժերի դեմ:
Մյուս կողմից, արդյո՞ք Ռուսական կայսրության շահերը Հայաստանի նկատմամբ կրում են «անշահախնդիր» բնույթ: Ո՛չ, իհարկե ո՛չ: Սակայն Հայաստանի` «արեւմո՞ւտք, թե՞ արեւելք» կոմնորոշվելու աշխարհաքաղաքական խնդիրը կարելի է չէ՞ վերլուծել ու ի վերջո բացատրել ժողովրդին:
Այս ամենի հիմքում աշխարհի տնտեսաքաղաքական շահերն են:
Բրիտանական ընկերությունը 100%-ով գնելով Վրաստանի ներքին երկաթուղին, կատաղության մեջ է, որ ռուսները շտապեցին 20 տարվա վարձակալությամբ «վերցնել» հայկական երկաթուղին: Թե՛ Վրաստանի, թե՛ Հայաստանի ներքին երկաթուղիներն այսօր վնասով աշխատող ու անեկամտաբեր են: Սակայն մոտ ապագայի հեռանկարով պատկերը լրիվ այլ է: Հիշեցնելով ընդգծեմ, որ 1-ին համաշխարհային պատերազմի իրական պատճառները՝ Բեռլին-Բաղդադ երկաթգծի պայմանագրից սկսեց, որ համարվում էր դարի մեծագույն շահութաբեր գործարքը (Բրիտանական կայսրությունը գերմանացիներին չթողեց դա անել): Մոտ ապագայի ստրատեգիայով պայմանավորված, Սեւ ծովից մինչեւ Պարսից ծոց (հնդկական օվկիանոս) «Եվրոպա-Ասիա» տրանս-կոնտինենտալ առեւտրական ուղին խնդիրներ է ստեղծում «արեւմուտք-արեւելք» շահերի հակամարտության մեջ: Եվ Հայաստանը որպես միջանկյալ տարածք՝ կրկնակի կարեւորվում է այս տնտեսաքաղաքական բարդույթում: Իսկ երբ սրան ավելանում են Հայաստանում իրանական նավթի վերամշակման գործարանի կառուցման, ինչպես նաեւ «ռուս-իրանական գազի» ապագա խոշոր ծրագրերը, որտեղ Հայաստանի տարածքը ապահովում է «արեւմուտք-արեւելք» միջանցքային կապի հնարավորությունը, ապա պատկերը պարզ է դառնում:
Այս սովնակում, եթե Հայաստանը Վրաստանի նման հայտնվի «անգլո-ամերիկամետ» ճամբարում, ապա Հայաստանի քաղաքական ակցիաները արժեզրկվում են, որովհետեւ արեւմուտքի քաղաքական ճամբարում են արդեն գտնվում տարածաշրջանում թե՛ Վրաստանը, թե՛ Թուրքիան եւ մասամբ Ադրբեջանը: Հայաստանը, անգլո-ամերիկյան կողմնորոշում որդեգրելով, Թուրքիայի եւ Ադրբեջանի բարեկամական «քիրվայությունը» ձեռք չի բերելու: Ավելին, միանգամից ձեռք կբերի Ռուսաստանի թշնամությունը (վրաց-ռուսական հարաբերությունների տարբերակը մեր առջեւ է), եւ Իրանի նկատմամբ ամերիկյան թշնամական դիրքորոշմամբ՝ մեր արեւելյան հարեւանի բարեկամության կորստը: Փաստորեն, Հայաստանի համար նման կողմնորոշում որդեգրելը հավասարազոր է ինքնասպանության:
Մյուս կողմից, դառնալ Ռուսաստանի պրովինցիալ կալվածք՝ անհեռանկար է, անմտություն: Արցախի հիմնահարցը մեզ համար ո՛չ «արեւմուտքը», եւ ո՛չ էլ Ռուսաստանը չի լուծելու: Գերտերություններին Արցախի առկախ վիճակը «ձեռք» է տալիս: Ռուսաստանի համար Արցախի չլուծված խնդիրը իր հարավում գտնվող երկու երկրներին՝ Հայաստանին ու Ադրբեջանին իր ազդեցության տակ պահելու միջոց է, իսկ ԱՄՆ-ի կամ «արեւմտյան ուժերի» շահերը թույլ չեն տալիս Հայաստանի համար ոտնահարել Թուրքիային ու Ադրբեջանին: Եթե անգլո-ամերիկյան բանկիրները սատարում էին Լեւոն Տեր-Պետրոսյանին, որ Հայաստանում մի նոր «գունավոր հեղափոխություն» հաղթանակի, ապա չի բացառվում, որ Ռուսաստանն էլ էր սատարում ԼՏՊ-ին, որ հեղափոխության ալիքն ամպայման բարձրանա, բայց չհաղթի, որպեսզի արդյունքում Հայաստանը խզելով կապերը «արեւմուտքից», առհավետ նետվի Ռուսաստանի խեղդող գիրկը:
Աշխարհաքաղաքական շահերի հակամարտության այս բարդույթում «կոմպլիմենտար քաղաքականությունը», որ վարում էր Ռ. Քոչարյանը, Հայաստանի համար միակ, բայց չափազանց վտանգավոր տարբերակն է: Փաստը՝ Հայաստանում նախընտրական եւ հետընտրական շրջաններն են, իրենց հետեւանքներով ու հնարավոր շարունակությամբ:
Աշխարհաքաղաքական շահերի հակամարտության այս բարդույթում գոյարեւելու եւ սեփական շահեր ունենալու միակ հնարավորությունը՝ Հայաստանի (եւ Արցախի) եւ Սփյուռի ժողովրդի կոնսոլիդար, անսասան միասնականությունն է, որ իր հետ հաշվի նստել է պարտադրում նույնիսկ ամենահզոր գերտերություններին, անկախ Հայաստանի մեծ կամ փոքր պետության լինելու հանգամանքից:
Լեւոն Տեր-Պետրոսյան, կեղծ ընդդիմություն, հեղափոխություն:
Ժամանակին՝ 1988-1992թթ., արեւմտյան ուժերը սատարում էին Ղարաբաղ կոմիտեին, որովհետեւ նրանց նպատակը ԽՍՀՄ-ի փլուզումն էր: Այսօր, արեւմտյան ուժերը հետապնդում են նոր նպատակներ: Տերերի պլանները միշտ են փոփոխվում՝ ըստ իրենց շահերի, սակայն նրանց գործակատարները միշտ են մնում գործակալի կարգավիճակում եւ պարտադրված են կատարել իրենց տերերի կամքը: Ընդհանրապես, եվրոպական բանկերում գործակալի ունեցած կապիտալի սառեցման հնարավորությունը եւ նրա վերահսկողությունը դոսիեներով, գործակալի համար բացառում է տերերի կամքը չկատարելու հնարավորությունը:
ԼՏՊ-ն, ինչպես ինքն էր միտինգներում արտահայտվում, 10 տարի ինքն իր սիրած գործն էր անում: Եվ հանկարծ, 10 տարի լռելուց հետո, որոշեց «համաժողովրդական շարժում» եւ հեղափոխության բացահայտ փորձ անել, հարթակում տնկելով իրականացած «գունավոր հեղափոխության» սիմվոլները՝ Ուկրաինայի եւ Վրաստանի դրոշները: Որեւէ տնտեսական-կառուցվածքային ծրագիր չունի, որեւէ քաղաքացիական իրավունքների, պետական կառավարման ֆորմատների փոփոխության տարբերակ չի առաջարկում: Կադրերի հարցով խոսում էր միայն իր տխրահռչակ հին էշելոնի մասին սաղմոսներ արտասանելով: Արցախի հարցով, նորի՛ց իր հին կապիտուլացիայի նկրտումներով տոգորված երգն էր երգում, որի համար լուսահոգի Վազգեն Սարգսյանը նրան պարտադրեց հրաժարական գրել: Երբ երկիրը զինադադարի պայմաններում դեռեւս պատերազմական իրավիճակում է, այս նախկին նախագահը ժողովրդի մեջ շրջանառության մեջ է դնում՝ «համաժողովրդական շարժում», «հեղափոխություն», «թշնամու հետ քիրվայություն», «բանակը մինչեւ 10-15 հազար կրճատել» կարգախոսները:
Ո՞վ է այս մարդը: Բացեք որեւէ համապատասխան, նույնիսկ ուսումնական գիրք եւ համանման արարքներ կատարող անձի բնութագրման դիմաց միայն կկարդաք՝ «դավաճան», «պրովակատոր» բնորոշումները: Հարց է առաջանում, ինչպե՞ս կարողացավ նման մեկը հրահրել ժողովրդի մի ստվար զանգվածի ըմբոստությունը:
Էվոլյուցիա՞, թե՞ ռեւոլյուցիա. հեղափոխություն հանուն ինչի՞:
Նախկին ԽՍՀՄ-ից անջատված երկրներում, արեւմտյան հասարակական վերլուծումների գիտական կենտրոն-ինստիտուտների «Գունավոր հեղափոխություններ» անելու դասագիրք-ձեռնարկը շատ պարզ եւ աշխատող համակարգ-բանաձեւ է: Քանի որ նախկին ԽՍՀՄ-ից անջատված եւ նոր կացութաձեւ ձեւավորող երկրներում անցման շրջանին հատուկ ժողովրդական ընդվզումների պարարտ հող կա, ժողովրդական զանգվածների մեջ տարածում են անվստահություն եւ դժգոհություն, հեղինակազրկելով երկրում եղած բոլոր՝ հասարակական, հոգեւոր, պետական կառույցների հեղինակությունը, արդյունքում ստեղծում են ժողովրդական ըմբոստության ալիք, որի հիմքի վրա երկրում իշխանության լծակներին են տիրանում արեւմտյան դրածոները: Վրաստանի կամ Ուկրաինայի ժողովուրդն իր էմոցիոնալ ընդվզման մեջ այդպես էլ չհասկացավ, որ վերջնական արդյունքում ոչ թե իր անորոշ ցանկությունները լուծում ստացան, այլ կատարվեց եւ իրականացավ միայն արեւմտյան ուժերի նպատակները: Երկիրը աշխարհաքաղաքական մի դաշտից անցավ մյուս դաշտ: Իսկ կապիտալիզմին հատուկ սոցիալական կտրուկ շերտավորումներն ու անտագոնիզմը, որ գռգռում ու ընդվզում է նախկին սովետական մարդուն, իր ամբողջ «համեմունքներով» հանդերձ մնաց նույնը: Արդյո՞ք սա էր Վրաստանի ժողովրդի հեղափոխություն անելու նպատակը:
Հայաստանի թերթերում շատ են խոսվում մարդու իրավունքների, հանցագործ մենաշնորհային հովանավորչության, կոռուպցիայի ու նման բաների մասին: Եվ զավեշտալին այն է, որ անգլո-ամերիկյան կամ եվրոպական միջնորդական խմբերն են այս մասին խոսում ու դատում, երբ ԱՄՆ-ում սահմանադրական խախտումով հանդերձ, երկրի դրամը արտադրում է մասնավոր ընկերություն Federal Reserv-ը, որը եւ է՛ երկրի իրական տերը: Երբ հովանավորչությունը, կաշառքն ու կոռուպցիան օրենքներով կարգավորված օրինական բնույթ են կրում, երբ ամբողջ լրատվությունն ու հեռուստատեսությունը պատկանում է մի քանի խոշորագույն ընկերությունների, որոնց տերերը վերնախավի խմբերում ընդգրկված մարդիկ են եւ այլն: Աշխարհում մարդու իրավունքներ իրականացնող Միացյալ Նահանգները Իրաքում իր հինգ տարիների ներկայաությամբ խլել է 650 հազար մարդու կյանք: Եվ սա ըստ իրենց պաշտոնական հաղորդագրության: Իսկ FAX News-ի խոսնակներ՝ Բ. Օրեյլին, Շ. Համաթին ու սրանց նմանները, հեռուստաէկրանից բացեիբաց հայտարարում են, որ կարեւորը ԱՄՆ-ի ազգային շահերն են... Այն դեպքում, երբ իրաքյան պատերազմի համար վճարում է շարքային ամերիկացին, իսկ պատերազմով պայմանավորված պետական պատվերների շնորհիվ հարստանում են միայն մասնավոր ընկերությունների տերերը՝ մի փոքր խումբ մարդիկ: Ինչպես «Բժիշկ մահը» կինոնկարում ամերիկացի հանրահայտ փաստաբան Ջոֆրի Ֆայգրն է ասում.- «Ազատությունը կամ իրավունքները ԱՄՆ-ում երբեւիցէ հավասարաչափ բաշխված չեն եղել. միշտ էլ հարուստները կամ լավ դիրք ունեցողները օգտվում են ավելի մեծ իրավունքներից եւ ազատություններից: Ավելին, ԱՄՆ-ում կա ե՛ւ ռասիզմ, ե՛ւ էթնիկ ու սոցիալական խտրականություն»:
Հայաստանում, «կապիտալիստական երկիր» ասելով, մարդն իր մտապատկերում պատկերացնում է ԱՄՆ-ը կամ որեւէ եվրոպական երկիր, բայց ոչ թե ասենք՝ Պակիստան: Ակնհայտ ճշմարտություն է, որ որեւէ երկրում ժողովրդի ցանկություններն աճում են ոչ թե այդ երկրի հնարավորությունների համեմատ, այլ աշխարհի ամենաբարձր զարգացած էկոնոմիկա ունեցող երկրների կենսամակարդակի համեմատ: Սակայն, մեքսիկական ու բրազիլական կինոներ նայելով հայաստանցուն, ըստ իր տեսած կինոնկարների թվում է, թե աղքատ ու անճարակ Մեքսիկայում բոլորն ապրում են շքեղության մեջ: ԱՄՆ տուրիստ գալով, նրանք իհարկե չեն այցելում Լոս Անջելես քաղաքի South Central թաղամաս, եւ չգիտեն այստեղ ապրող բազմահազար ժողովրդի սոցիալական սարսափելի վիճակի մասին: Չեն շփվում, չգիտեն ԱՄՆ-ում հանրային դպրոցների ուսումնական խայտառակ ծրագրերի, զանգվածային անգրագիտության մասին, եւ չգիտեն, որ այդ ամենը ծրագրավորված է վերեւից:
Արդյո՞ք Հայաստանում մարտի 1-ի դեպքերը սոված ժողովրդի հեղափոխության փորձ էր: Ո՛չ: Ոտքից գլուխ «Ադիդաս» կամ «Պումա» թանկանոց հանդերձանք ու բջջային հեռախոս ունեցող հեղափոխական երիտասարդները ավտոմեքենա ջարդելո՞վ պիտի լուծեին ժողովրդի սոցիալական խնդիրները, թե՞ նախկին կրիմինալ, այսօրվա միլիոնատեր, կիսագրագետ գեներալ Մանվելը պիտի լուծեր քաղաքացիական իրավունքի հետ առնչվող ժողովրդին հուզող հարցերը:
Մոռացե՛ք սովետական տարիներին հեղափոխության մասին դպրոցներում մեզ հրամցված պրոպագանդիստական կեղծ կարգախոսները: Համաշխարհային պատմությունը բաց ափի նման ցուցում է՝ որեւէ երկրում, որեւէ ժամանակ, որեւէ հեղափոխություն չի լուծել այդ ժողովրդի տնտեսական, իրավական ու քաղաքացիական իրավունքի հարցերը, հակառակը՝ հեղափոխությունները միշտ վնասել են հասարակության առաջընթացները:
Հեղափոխություն նշանակում է՝ արյո՛ւն, հեղափոխություն նշանակում է քաղաքացիական պատերա՛զմ: Ես ցանկանում եմ հարց տալ Ազատության հրապարակում կանգնած իմ հայրենակիցներին. հեղափոխություն հանուն ինչի՞: Որ արդյունքում՝ վերեւում գտնվող մի խումբ մարդկանց փոփոխություն լինի՝ մի քիչ վատ կամ մի քիչ «լավ» համանման մի ուրիշ խմբո՞վ: Սխալմամբ «ընդդիմություն» կոչված այս խումբն իր գործունեության ընթացքում, արդեն մի քանի տարի է բացի պրեզիդենտական աթոռը զավթելուց ուրիշ խնդրականով հանդես չի եկել ժողովրդի առջեւ: Եվ այս անգամ էլի՛ նույնը. ԼՏՊ-ի գլխավորությամբ «ընդդիմությունը» այդպես էլ չուզեց կամ չկարողացավ ժողովրդի ցանկությունները ձեւակերպել հասարակական, քաղաքական պահանջների տեսքով: Չէ՛, իրենց պետք է պրեզինդենտական աթոռը, որն ի դեպ ԼՏՊ-ն ժամանակին ուներ եւ վեց տարվա ընթացքում կարողացավ Հայաստանը տնտեսապես քայքայելով լուծարել, սարքելով այն մի խումբ ապաշնորհ ու անբարոյական ապերոների ագարակ: Նախընտրական քարոզարշավի ժամանակ այս «ընդդիմության» կողմից չհնչեց՝ արհմիություններ ստեղծելու իրավունքի, 12 ատենակալներով ազատ դատարանի ձեւավորման, մինիմում աշխատավարձի չափի որոշման եւ այլն եւ այլն պահանջներ: Ինչո՞ւ համանման պահանջներ չհնչեցին: Դե որովհետեւ դա ընդդիմադիր դաշտում ամենօրյա, տեւական, անընդհատ, տարիների աշխատանք է պահանջում, իսկ սրանց դա պետք չէ. էշի պես աշխատել ո՞վ է սիրում որ, թեկուզ ժողովրդի համար: Իսկ Հայաստանի ժողովուրդը, հասարակությունը, իսկապես իրական ընդդիմության կարիքն ունի, որպեսզի ոչ թե ռեւոլուցիոն, այլ էվոլուցիոն ճանապարհով, քայլ առ քայլ լուծի իր քաղաքացիական իրավունքների խնդիրները: Համաշխարհային փորձը վաղուց ձեւակերպել է՝ որեւէ պետության տնտեսական եւ հասարակական կառույցը նաեւ ուժեղ է այնքանով, որքանով ուժեղ ու կարող է տվյալ երկրի հասարակական ընդդիմությունը:
Յո՞ երթաս, Հայաստան:
ԱՄՆ
Հունական ժողովրդական մի հին խոսք կա` Մինչեւ Բյուզանդիոնի խելոք գլուխները դեմոկրատիայի քողի տակ սեփական շահերի համար առճակատ պայքարում էին պառակտելով հասարակությունը, քոչվոր մոնղոլը մտավ կայսրություն ու պաշարեց մայրաքաղաք Կոստանդնուպոլիսը:
Արդյո՞ք այսօր թշնամի հարեւաններով շրջապատված, պատերազմի ու զինադադարի միջնամասում դեգերող նորամանուկ անկախ Հայաստանը չի կրկնում Բյուզանդիոնի օրինակը: Յո՞ երթաս, Հայաստան: Արդյո՞ք մենք այդպես էլ ի վիճակի չենք մեր իսկ պատմությունից դասեր քաղել: Չէ՞ որ պատմության ընթացքում մեր պարտությունների ու Հայաստանի «շագրենու կաշվի» նման փոքրանալու բուն պատճառները եղել են ներքին երկպառակությունները:
Վերջին մի քանի ամիսների ընթացքում, նախընտրական ու հետընտրական Հայաստանում տեղի ունեցածը թե՛ Հայաստանի մեջ, թե՛ Սփյուռքում ձեւավորել է ժողովրդի վտանգավոր երկփեղկվածություն, պառակտվածության եզրային երեւույթ: Կործանարար արդյունքների չհասնելու համար անհրաժեշտ է բացատրել եւ խոսել ժողովրդի հետ բացեիբաց՝ փակագծերի բացումով, իրերն իրենց անուններով կոչելով եւ այս ամենի պատճառ-հետեւանքները վերլուծելով ու բացահայտելով:
Եվ առաջին հերթին, ըստ իս, անհրաժեշտ է պարզաբանել գունավոր կամ երգ ու պարի «հեղափոխությունների» իրական բնույթն ու նպատակները, ինչպես նաեւ Հայաստանի ժողովրդի մի ստվար մասի ըմբոստության պատճառները:
Գունավոր հեղափոխություններ:
Արդյո՞ք Ուկրաինայում, Ղրղստանում, Վրաստանում տեղի ունեցած հեղափոխություններն իսկապես հեղափոխություններ էին: Նույնիսկ դպրոցականի պետք է, որ հայտնի լինի. հեղափոխություն նշանակում է` տնտեսական կացութաձեւի, սեփականության ձեւի եւ արտադրական հարաբերությունների փոփոխություն: Վերոնշյալ երկրներում սեփականության ձեւի փոփոխությունն արդյո՞ք ժողովրդի կամ ժողովրդական որեւէ խավի նպատակակետն է եղել: Ո՛չ: Ակնհայտ ճշմատություն է, որ «գունավոր հեղափոխությունները» արեւմտյան ուժերի կողմից նախատեսված են միայն նախկին ԽՍՀՄ-ի երկրների համար, որպեսզի իրենց համար ապահովեն տնտեսական նոր շուկաներ, գոտիներ եւ ուղիներ, կտրելով Ռուսաստանին իր աշխարհաքաղաքական ազդեցության ոլորտում գտնվող կարեւորագույն տարածքներից: Թե ինչ տեղի ունեցավ Վրաստանում «գունավոր հեղափոխության» արդյունքում՝ ակնհայտ է: Ժողովրդավարության փոխարեն նրանք ստացան իշխանության լծակները տիրապետող մի խումբ մարդկանց փոխարինում մի ուրիշ խմբով եւ անգլո-ամերիկյան կողմնորոշում, որն ի վերջո բերելու է Վրաստանում ազգային խոշոր բուրժուազիայի չկայացմանն ու արեւմտյան բանկային կայսրությունների կողմից Վրաստանի ամենակարեւոր տնտեսական լծակների եւ ուղիների զավթում (միայն մեկ օրինակ. Բրիտանական ընկերության կողմից Վրաստանի ներքին երկաթուղու 100%-ով բաժնետոմսերին տիրանալը արդեն շատ խոսուն փաստ է):
Ցավոք, այսօր, Հայաստանում, նույնիսկ գիտական աստիճան ունեցող քաղաքականագետները չեն հասկանում, թե ի վերջո ի՞նչ են նշանակում «արեւմուտք» եւ «արեւմտյան քաղաքական շահեր» հասկացությունները, խառնելով դրանք այս կամ այն երկրի շահերի հետ: «Գլոբալիզացիա», «Նոր ուխտ. համաշխարհային մեկ կառավարություն» վերնագրերով պրոցեսը սկսում է թեւակոխել իր կայացման հաջորդ փուլը: «Արեւմուտքն» արդեն վաղուց դարձել է համաշխարհային բանկային կայսրությունների սեփականություն, որոնց շահերը պարտադիր չէ որ բխի այս կամ այն երկրի շահերից: Խմբավորումներ կազմած այս բանկիրները եւ նրանց կոսմոպոլիտ շահերը (Bilderberg Group, Round Table Group, Cecil Group եւ այլն) չունեն ո՛չ ազգային, ո՛չ պետական պատկանելիություն: Ինչպես ամերիկյան խոշորագույն պատմաբան, պրոֆեսոր Ք. Քուիգլին է ընդգծում իր «Ողբերգություն եւ հույս» գրքում (Carroll Quigley, «Tragedy And Hope», 1966, NY, p. 326), փոքրաթիվ մարդկանց այս խմբերը ձգտում են «Իրենց ձեռքում ունենալ, ոչ ավել ոչ պակաս, քան համաշխարհային ֆինանսական վերահսկում եւ տիրապետում քաղաքական ու տնտեսական իշանությամբ՝ յուրաքանչյուր երկրում եւ ամբողջ աշխարհում որպես մեկ ամբողջություն»:
Ուկրաինայում, Ղրղստանում եւ հատկապես Վրաստանում տեղի ունեցած «Գունավոր հեղափոխությունների» հոգեհայր Ջորջ Սորոսը անգլո-ամերիկյան հավաքական անունով բանկային խմբավորման նրկայացուցիչն է:
Առաջավոր մարդկությունը` թե՛ ԱՄՆ-ի, թե՛ եվրոպական երկրների քաղաքական, հասարակական կառույցներում ընդգրկված մտավորականությունը, իրենց երկրների շահերից ելնելով պայքարում են այս ուժերի դեմ:
Մյուս կողմից, արդյո՞ք Ռուսական կայսրության շահերը Հայաստանի նկատմամբ կրում են «անշահախնդիր» բնույթ: Ո՛չ, իհարկե ո՛չ: Սակայն Հայաստանի` «արեւմո՞ւտք, թե՞ արեւելք» կոմնորոշվելու աշխարհաքաղաքական խնդիրը կարելի է չէ՞ վերլուծել ու ի վերջո բացատրել ժողովրդին:
Այս ամենի հիմքում աշխարհի տնտեսաքաղաքական շահերն են:
Բրիտանական ընկերությունը 100%-ով գնելով Վրաստանի ներքին երկաթուղին, կատաղության մեջ է, որ ռուսները շտապեցին 20 տարվա վարձակալությամբ «վերցնել» հայկական երկաթուղին: Թե՛ Վրաստանի, թե՛ Հայաստանի ներքին երկաթուղիներն այսօր վնասով աշխատող ու անեկամտաբեր են: Սակայն մոտ ապագայի հեռանկարով պատկերը լրիվ այլ է: Հիշեցնելով ընդգծեմ, որ 1-ին համաշխարհային պատերազմի իրական պատճառները՝ Բեռլին-Բաղդադ երկաթգծի պայմանագրից սկսեց, որ համարվում էր դարի մեծագույն շահութաբեր գործարքը (Բրիտանական կայսրությունը գերմանացիներին չթողեց դա անել): Մոտ ապագայի ստրատեգիայով պայմանավորված, Սեւ ծովից մինչեւ Պարսից ծոց (հնդկական օվկիանոս) «Եվրոպա-Ասիա» տրանս-կոնտինենտալ առեւտրական ուղին խնդիրներ է ստեղծում «արեւմուտք-արեւելք» շահերի հակամարտության մեջ: Եվ Հայաստանը որպես միջանկյալ տարածք՝ կրկնակի կարեւորվում է այս տնտեսաքաղաքական բարդույթում: Իսկ երբ սրան ավելանում են Հայաստանում իրանական նավթի վերամշակման գործարանի կառուցման, ինչպես նաեւ «ռուս-իրանական գազի» ապագա խոշոր ծրագրերը, որտեղ Հայաստանի տարածքը ապահովում է «արեւմուտք-արեւելք» միջանցքային կապի հնարավորությունը, ապա պատկերը պարզ է դառնում:
Այս սովնակում, եթե Հայաստանը Վրաստանի նման հայտնվի «անգլո-ամերիկամետ» ճամբարում, ապա Հայաստանի քաղաքական ակցիաները արժեզրկվում են, որովհետեւ արեւմուտքի քաղաքական ճամբարում են արդեն գտնվում տարածաշրջանում թե՛ Վրաստանը, թե՛ Թուրքիան եւ մասամբ Ադրբեջանը: Հայաստանը, անգլո-ամերիկյան կողմնորոշում որդեգրելով, Թուրքիայի եւ Ադրբեջանի բարեկամական «քիրվայությունը» ձեռք չի բերելու: Ավելին, միանգամից ձեռք կբերի Ռուսաստանի թշնամությունը (վրաց-ռուսական հարաբերությունների տարբերակը մեր առջեւ է), եւ Իրանի նկատմամբ ամերիկյան թշնամական դիրքորոշմամբ՝ մեր արեւելյան հարեւանի բարեկամության կորստը: Փաստորեն, Հայաստանի համար նման կողմնորոշում որդեգրելը հավասարազոր է ինքնասպանության:
Մյուս կողմից, դառնալ Ռուսաստանի պրովինցիալ կալվածք՝ անհեռանկար է, անմտություն: Արցախի հիմնահարցը մեզ համար ո՛չ «արեւմուտքը», եւ ո՛չ էլ Ռուսաստանը չի լուծելու: Գերտերություններին Արցախի առկախ վիճակը «ձեռք» է տալիս: Ռուսաստանի համար Արցախի չլուծված խնդիրը իր հարավում գտնվող երկու երկրներին՝ Հայաստանին ու Ադրբեջանին իր ազդեցության տակ պահելու միջոց է, իսկ ԱՄՆ-ի կամ «արեւմտյան ուժերի» շահերը թույլ չեն տալիս Հայաստանի համար ոտնահարել Թուրքիային ու Ադրբեջանին: Եթե անգլո-ամերիկյան բանկիրները սատարում էին Լեւոն Տեր-Պետրոսյանին, որ Հայաստանում մի նոր «գունավոր հեղափոխություն» հաղթանակի, ապա չի բացառվում, որ Ռուսաստանն էլ էր սատարում ԼՏՊ-ին, որ հեղափոխության ալիքն ամպայման բարձրանա, բայց չհաղթի, որպեսզի արդյունքում Հայաստանը խզելով կապերը «արեւմուտքից», առհավետ նետվի Ռուսաստանի խեղդող գիրկը:
Աշխարհաքաղաքական շահերի հակամարտության այս բարդույթում «կոմպլիմենտար քաղաքականությունը», որ վարում էր Ռ. Քոչարյանը, Հայաստանի համար միակ, բայց չափազանց վտանգավոր տարբերակն է: Փաստը՝ Հայաստանում նախընտրական եւ հետընտրական շրջաններն են, իրենց հետեւանքներով ու հնարավոր շարունակությամբ:
Աշխարհաքաղաքական շահերի հակամարտության այս բարդույթում գոյարեւելու եւ սեփական շահեր ունենալու միակ հնարավորությունը՝ Հայաստանի (եւ Արցախի) եւ Սփյուռի ժողովրդի կոնսոլիդար, անսասան միասնականությունն է, որ իր հետ հաշվի նստել է պարտադրում նույնիսկ ամենահզոր գերտերություններին, անկախ Հայաստանի մեծ կամ փոքր պետության լինելու հանգամանքից:
Լեւոն Տեր-Պետրոսյան, կեղծ ընդդիմություն, հեղափոխություն:
Ժամանակին՝ 1988-1992թթ., արեւմտյան ուժերը սատարում էին Ղարաբաղ կոմիտեին, որովհետեւ նրանց նպատակը ԽՍՀՄ-ի փլուզումն էր: Այսօր, արեւմտյան ուժերը հետապնդում են նոր նպատակներ: Տերերի պլանները միշտ են փոփոխվում՝ ըստ իրենց շահերի, սակայն նրանց գործակատարները միշտ են մնում գործակալի կարգավիճակում եւ պարտադրված են կատարել իրենց տերերի կամքը: Ընդհանրապես, եվրոպական բանկերում գործակալի ունեցած կապիտալի սառեցման հնարավորությունը եւ նրա վերահսկողությունը դոսիեներով, գործակալի համար բացառում է տերերի կամքը չկատարելու հնարավորությունը:
ԼՏՊ-ն, ինչպես ինքն էր միտինգներում արտահայտվում, 10 տարի ինքն իր սիրած գործն էր անում: Եվ հանկարծ, 10 տարի լռելուց հետո, որոշեց «համաժողովրդական շարժում» եւ հեղափոխության բացահայտ փորձ անել, հարթակում տնկելով իրականացած «գունավոր հեղափոխության» սիմվոլները՝ Ուկրաինայի եւ Վրաստանի դրոշները: Որեւէ տնտեսական-կառուցվածքային ծրագիր չունի, որեւէ քաղաքացիական իրավունքների, պետական կառավարման ֆորմատների փոփոխության տարբերակ չի առաջարկում: Կադրերի հարցով խոսում էր միայն իր տխրահռչակ հին էշելոնի մասին սաղմոսներ արտասանելով: Արցախի հարցով, նորի՛ց իր հին կապիտուլացիայի նկրտումներով տոգորված երգն էր երգում, որի համար լուսահոգի Վազգեն Սարգսյանը նրան պարտադրեց հրաժարական գրել: Երբ երկիրը զինադադարի պայմաններում դեռեւս պատերազմական իրավիճակում է, այս նախկին նախագահը ժողովրդի մեջ շրջանառության մեջ է դնում՝ «համաժողովրդական շարժում», «հեղափոխություն», «թշնամու հետ քիրվայություն», «բանակը մինչեւ 10-15 հազար կրճատել» կարգախոսները:
Ո՞վ է այս մարդը: Բացեք որեւէ համապատասխան, նույնիսկ ուսումնական գիրք եւ համանման արարքներ կատարող անձի բնութագրման դիմաց միայն կկարդաք՝ «դավաճան», «պրովակատոր» բնորոշումները: Հարց է առաջանում, ինչպե՞ս կարողացավ նման մեկը հրահրել ժողովրդի մի ստվար զանգվածի ըմբոստությունը:
Էվոլյուցիա՞, թե՞ ռեւոլյուցիա. հեղափոխություն հանուն ինչի՞:
Նախկին ԽՍՀՄ-ից անջատված երկրներում, արեւմտյան հասարակական վերլուծումների գիտական կենտրոն-ինստիտուտների «Գունավոր հեղափոխություններ» անելու դասագիրք-ձեռնարկը շատ պարզ եւ աշխատող համակարգ-բանաձեւ է: Քանի որ նախկին ԽՍՀՄ-ից անջատված եւ նոր կացութաձեւ ձեւավորող երկրներում անցման շրջանին հատուկ ժողովրդական ընդվզումների պարարտ հող կա, ժողովրդական զանգվածների մեջ տարածում են անվստահություն եւ դժգոհություն, հեղինակազրկելով երկրում եղած բոլոր՝ հասարակական, հոգեւոր, պետական կառույցների հեղինակությունը, արդյունքում ստեղծում են ժողովրդական ըմբոստության ալիք, որի հիմքի վրա երկրում իշխանության լծակներին են տիրանում արեւմտյան դրածոները: Վրաստանի կամ Ուկրաինայի ժողովուրդն իր էմոցիոնալ ընդվզման մեջ այդպես էլ չհասկացավ, որ վերջնական արդյունքում ոչ թե իր անորոշ ցանկությունները լուծում ստացան, այլ կատարվեց եւ իրականացավ միայն արեւմտյան ուժերի նպատակները: Երկիրը աշխարհաքաղաքական մի դաշտից անցավ մյուս դաշտ: Իսկ կապիտալիզմին հատուկ սոցիալական կտրուկ շերտավորումներն ու անտագոնիզմը, որ գռգռում ու ընդվզում է նախկին սովետական մարդուն, իր ամբողջ «համեմունքներով» հանդերձ մնաց նույնը: Արդյո՞ք սա էր Վրաստանի ժողովրդի հեղափոխություն անելու նպատակը:
Հայաստանի թերթերում շատ են խոսվում մարդու իրավունքների, հանցագործ մենաշնորհային հովանավորչության, կոռուպցիայի ու նման բաների մասին: Եվ զավեշտալին այն է, որ անգլո-ամերիկյան կամ եվրոպական միջնորդական խմբերն են այս մասին խոսում ու դատում, երբ ԱՄՆ-ում սահմանադրական խախտումով հանդերձ, երկրի դրամը արտադրում է մասնավոր ընկերություն Federal Reserv-ը, որը եւ է՛ երկրի իրական տերը: Երբ հովանավորչությունը, կաշառքն ու կոռուպցիան օրենքներով կարգավորված օրինական բնույթ են կրում, երբ ամբողջ լրատվությունն ու հեռուստատեսությունը պատկանում է մի քանի խոշորագույն ընկերությունների, որոնց տերերը վերնախավի խմբերում ընդգրկված մարդիկ են եւ այլն: Աշխարհում մարդու իրավունքներ իրականացնող Միացյալ Նահանգները Իրաքում իր հինգ տարիների ներկայաությամբ խլել է 650 հազար մարդու կյանք: Եվ սա ըստ իրենց պաշտոնական հաղորդագրության: Իսկ FAX News-ի խոսնակներ՝ Բ. Օրեյլին, Շ. Համաթին ու սրանց նմանները, հեռուստաէկրանից բացեիբաց հայտարարում են, որ կարեւորը ԱՄՆ-ի ազգային շահերն են... Այն դեպքում, երբ իրաքյան պատերազմի համար վճարում է շարքային ամերիկացին, իսկ պատերազմով պայմանավորված պետական պատվերների շնորհիվ հարստանում են միայն մասնավոր ընկերությունների տերերը՝ մի փոքր խումբ մարդիկ: Ինչպես «Բժիշկ մահը» կինոնկարում ամերիկացի հանրահայտ փաստաբան Ջոֆրի Ֆայգրն է ասում.- «Ազատությունը կամ իրավունքները ԱՄՆ-ում երբեւիցէ հավասարաչափ բաշխված չեն եղել. միշտ էլ հարուստները կամ լավ դիրք ունեցողները օգտվում են ավելի մեծ իրավունքներից եւ ազատություններից: Ավելին, ԱՄՆ-ում կա ե՛ւ ռասիզմ, ե՛ւ էթնիկ ու սոցիալական խտրականություն»:
Հայաստանում, «կապիտալիստական երկիր» ասելով, մարդն իր մտապատկերում պատկերացնում է ԱՄՆ-ը կամ որեւէ եվրոպական երկիր, բայց ոչ թե ասենք՝ Պակիստան: Ակնհայտ ճշմարտություն է, որ որեւէ երկրում ժողովրդի ցանկություններն աճում են ոչ թե այդ երկրի հնարավորությունների համեմատ, այլ աշխարհի ամենաբարձր զարգացած էկոնոմիկա ունեցող երկրների կենսամակարդակի համեմատ: Սակայն, մեքսիկական ու բրազիլական կինոներ նայելով հայաստանցուն, ըստ իր տեսած կինոնկարների թվում է, թե աղքատ ու անճարակ Մեքսիկայում բոլորն ապրում են շքեղության մեջ: ԱՄՆ տուրիստ գալով, նրանք իհարկե չեն այցելում Լոս Անջելես քաղաքի South Central թաղամաս, եւ չգիտեն այստեղ ապրող բազմահազար ժողովրդի սոցիալական սարսափելի վիճակի մասին: Չեն շփվում, չգիտեն ԱՄՆ-ում հանրային դպրոցների ուսումնական խայտառակ ծրագրերի, զանգվածային անգրագիտության մասին, եւ չգիտեն, որ այդ ամենը ծրագրավորված է վերեւից:
Արդյո՞ք Հայաստանում մարտի 1-ի դեպքերը սոված ժողովրդի հեղափոխության փորձ էր: Ո՛չ: Ոտքից գլուխ «Ադիդաս» կամ «Պումա» թանկանոց հանդերձանք ու բջջային հեռախոս ունեցող հեղափոխական երիտասարդները ավտոմեքենա ջարդելո՞վ պիտի լուծեին ժողովրդի սոցիալական խնդիրները, թե՞ նախկին կրիմինալ, այսօրվա միլիոնատեր, կիսագրագետ գեներալ Մանվելը պիտի լուծեր քաղաքացիական իրավունքի հետ առնչվող ժողովրդին հուզող հարցերը:
Մոռացե՛ք սովետական տարիներին հեղափոխության մասին դպրոցներում մեզ հրամցված պրոպագանդիստական կեղծ կարգախոսները: Համաշխարհային պատմությունը բաց ափի նման ցուցում է՝ որեւէ երկրում, որեւէ ժամանակ, որեւէ հեղափոխություն չի լուծել այդ ժողովրդի տնտեսական, իրավական ու քաղաքացիական իրավունքի հարցերը, հակառակը՝ հեղափոխությունները միշտ վնասել են հասարակության առաջընթացները:
Հեղափոխություն նշանակում է՝ արյո՛ւն, հեղափոխություն նշանակում է քաղաքացիական պատերա՛զմ: Ես ցանկանում եմ հարց տալ Ազատության հրապարակում կանգնած իմ հայրենակիցներին. հեղափոխություն հանուն ինչի՞: Որ արդյունքում՝ վերեւում գտնվող մի խումբ մարդկանց փոփոխություն լինի՝ մի քիչ վատ կամ մի քիչ «լավ» համանման մի ուրիշ խմբո՞վ: Սխալմամբ «ընդդիմություն» կոչված այս խումբն իր գործունեության ընթացքում, արդեն մի քանի տարի է բացի պրեզիդենտական աթոռը զավթելուց ուրիշ խնդրականով հանդես չի եկել ժողովրդի առջեւ: Եվ այս անգամ էլի՛ նույնը. ԼՏՊ-ի գլխավորությամբ «ընդդիմությունը» այդպես էլ չուզեց կամ չկարողացավ ժողովրդի ցանկությունները ձեւակերպել հասարակական, քաղաքական պահանջների տեսքով: Չէ՛, իրենց պետք է պրեզինդենտական աթոռը, որն ի դեպ ԼՏՊ-ն ժամանակին ուներ եւ վեց տարվա ընթացքում կարողացավ Հայաստանը տնտեսապես քայքայելով լուծարել, սարքելով այն մի խումբ ապաշնորհ ու անբարոյական ապերոների ագարակ: Նախընտրական քարոզարշավի ժամանակ այս «ընդդիմության» կողմից չհնչեց՝ արհմիություններ ստեղծելու իրավունքի, 12 ատենակալներով ազատ դատարանի ձեւավորման, մինիմում աշխատավարձի չափի որոշման եւ այլն եւ այլն պահանջներ: Ինչո՞ւ համանման պահանջներ չհնչեցին: Դե որովհետեւ դա ընդդիմադիր դաշտում ամենօրյա, տեւական, անընդհատ, տարիների աշխատանք է պահանջում, իսկ սրանց դա պետք չէ. էշի պես աշխատել ո՞վ է սիրում որ, թեկուզ ժողովրդի համար: Իսկ Հայաստանի ժողովուրդը, հասարակությունը, իսկապես իրական ընդդիմության կարիքն ունի, որպեսզի ոչ թե ռեւոլուցիոն, այլ էվոլուցիոն ճանապարհով, քայլ առ քայլ լուծի իր քաղաքացիական իրավունքների խնդիրները: Համաշխարհային փորձը վաղուց ձեւակերպել է՝ որեւէ պետության տնտեսական եւ հասարակական կառույցը նաեւ ուժեղ է այնքանով, որքանով ուժեղ ու կարող է տվյալ երկրի հասարակական ընդդիմությունը:
Յո՞ երթաս, Հայաստան:
ԱՄՆ
Subscribe to:
Posts (Atom)
